श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 958


ਰਾਜ ਕਰੌ ਅਪਨੇ ਤੁਮ ਹੀ ਸੁਖ ਸੋ ਇਨ ਧਾਮਨ ਬੀਚ ਬਿਹਾਰੋ ॥
राज करौ अपने तुम ही सुख सो इन धामन बीच बिहारो ॥

'वरं त्वं स्वस्य सार्वभौमत्वं वहसि, सुखेन स्वगृहे तिष्ठसि।'

ਮੈ ਪ੍ਰਗਟਿਯੋ ਜਬ ਤੇ ਤਬ ਤੇ ਤਜਿ ਕਾਨਿ ਤ੍ਰਿਯਾ ਨਹਿ ਆਨ ਨਿਹਾਰੋ ॥
मै प्रगटियो जब ते तब ते तजि कानि त्रिया नहि आन निहारो ॥

'जन्मात् परं विनयं त्यक्त्वा अन्यां स्त्रियं न दृष्टवान् ।'

ਕ੍ਯਾ ਤੁਮ ਖ੍ਯਾਲ ਪਰੋ ਹਮਰੇ ਮਨ ਧੀਰ ਧਰੋ ਰਘੁਨਾਥ ਉਚਾਰੋ ॥੪੪॥
क्या तुम ख्याल परो हमरे मन धीर धरो रघुनाथ उचारो ॥४४॥

'येषु विचारेषु भवन्तः मग्नाः स्युः, धैर्यं धारयन्तु, ईश्वरस्य नाम च ध्यायन्तु।'(44)

ਕ੍ਰੋਰਿ ਉਪਾਇ ਕਰੋ ਲਲਨਾ ਤੁਮ ਕੇਲ ਕਰੇ ਬਿਨੁ ਮੈ ਨ ਟਰੋਂਗੀ ॥
क्रोरि उपाइ करो ललना तुम केल करे बिनु मै न टरोंगी ॥

(रानी) 'अहो मम प्रेम, त्वं सहस्राणि समयानि प्रयतसे, परन्तु! मया सह प्रेमं विना त्वां न मुञ्चति।

ਭਾਜਿ ਰਹੋਬ ਕਹਾ ਹਮ ਤੇ ਤੁਮ ਭਾਤਿ ਭਲੀ ਤੁਹਿ ਆਜ ਬਰੋਂਗੀ ॥
भाजि रहोब कहा हम ते तुम भाति भली तुहि आज बरोंगी ॥

'यत्किमपि करोषि, पलायितुं न शक्नोषि, अद्य मया त्वां साधयितव्यम्।'

ਜੌ ਨ ਮਿਲੋ ਤੁਮ ਆਜੁ ਹਮੈ ਅਬ ਹੀ ਤਬ ਮੈ ਬਿਖ ਖਾਇ ਮਰੋਂਗੀ ॥
जौ न मिलो तुम आजु हमै अब ही तब मै बिख खाइ मरोंगी ॥

अद्य यदि त्वां साधयितुं न शक्नोमि तर्हि विषग्रहणेन आत्मनः वधं करिष्यामि ।

ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੇ ਦਰਸੇ ਪਰਸੇ ਬਿਨੁ ਪਾਵਕ ਮੈਨ ਪ੍ਰਵੇਸ ਕਰੋਂਗੀ ॥੪੫॥
प्रीतम के दरसे परसे बिनु पावक मैन प्रवेस करोंगी ॥४५॥

'कान्तं च न मिलित्वा रागाग्नौ दहिष्यामि।'(45)

ਮੋਹਨ ਬਾਚ ॥
मोहन बाच ॥

मोहनः उक्तवान्-

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਰੀਤਿ ਯਹੈ ਕੁਲ ਪਰੀ ਹਮਾਰੇ ॥
रीति यहै कुल परी हमारे ॥

एषः अस्माकं कुलस्य प्रथा, .

ਸੁ ਮੈ ਕਹਤ ਹੋ ਤੀਰ ਤਿਹਾਰੇ ॥
सु मै कहत हो तीर तिहारे ॥

(उर्वस्सी) 'अस्माकं गृहे एषा परम्परा, मया भवद्भ्यः वक्तव्यम्,

ਚਲ ਕਿਸਹੂੰ ਕੇ ਧਾਮ ਨ ਜਾਹੀ ॥
चल किसहूं के धाम न जाही ॥

त्वं कस्यचित् गृहं न गमिष्यसि

ਚਲਿ ਆਵੈ ਛੋਰੈ ਤਿਹ ਨਾਹੀ ॥੪੬॥
चलि आवै छोरै तिह नाही ॥४६॥

'कदापि कस्यचित् शरीरस्य गृहं गन्तुं न किन्तु यदि कश्चित् आगतः तर्हि कदापि निराशं न कर्तव्यम्।' (४६) ९.

ਜਬ ਯਹ ਬਾਤ ਤ੍ਰਿਯਹਿ ਸੁਨਿ ਪਾਈ ॥
जब यह बात त्रियहि सुनि पाई ॥

यदा सा स्त्रिया एतत् श्रुत्वा

ਨਿਜੁ ਮਤਿ ਬੀਚ ਯਹੈ ਠਹਰਾਈ ॥
निजु मति बीच यहै ठहराई ॥

इति ज्ञात्वा सा न्यवेदयत् ।

ਹੌਂ ਚਲਿ ਧਾਮ ਮੀਤ ਕੇ ਜੈਹੌ ॥
हौं चलि धाम मीत के जैहौ ॥

मम मित्रस्य गृहं गमिष्यामि इति

ਮਨ ਭਾਵਤ ਕੇ ਭੋਗ ਕਮੈਹੌ ॥੪੭॥
मन भावत के भोग कमैहौ ॥४७॥

'अहं तस्य गृहं गत्वा प्रेम्णा पूर्णतया प्रसादयिष्यामि।'(47)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਆਜੁ ਪਯਾਨ ਕਰੋਗੀ ਤਹਾ ਸਖੀ ਭੂਖਨ ਬਸਤ੍ਰ ਅਨੂਪ ਬਨਾਊ ॥
आजु पयान करोगी तहा सखी भूखन बसत्र अनूप बनाऊ ॥

'अहो मित्राणि, अहम् अद्य उत्तमवस्त्राणि धारयन् तत्र गमिष्यामि।'

ਮੀਤ ਕੇ ਧਾਮ ਬਦ੍ਯੋ ਮਿਲਿਬੋ ਨਿਸ ਹੋਤ ਨਹੀ ਅਬ ਹੀ ਮਿਲ ਆਊ ॥
मीत के धाम बद्यो मिलिबो निस होत नही अब ही मिल आऊ ॥

'मया स्वामिना सह मिलितुं निश्चितं, अधुना गन्तुं मया संकल्पः कृतः।'

ਸਾਵਨ ਮੋ ਮਨ ਭਾਵਨ ਕੇ ਲੀਏ ਸਾਤ ਸਮੁੰਦ੍ਰਨ ਕੇ ਤਰਿ ਜਾਊ ॥
सावन मो मन भावन के लीए सात समुंद्रन के तरि जाऊ ॥

'आत्मानं तृप्तुं ! सप्त समुद्रान् अपि लङ्घयितुं शक्नोति।

ਕ੍ਰੋਰਿ ਉਪਾਉ ਕਰੌ ਸਜਨੀ ਪਿਯ ਕੋ ਤਨ ਕੈ ਤਨ ਭੇਟਨ ਪਾਊ ॥੪੮॥
क्रोरि उपाउ करौ सजनी पिय को तन कै तन भेटन पाऊ ॥४८॥

'अहो मित्राणि सहस्राणि प्रयत्नैः शरीरस्य सम्मुखीभवितुं स्पृहामि।'(47)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬ ਤੇ ਮੈ ਭਵ ਮੋ ਭਵ ਲੀਯੋ ॥
जब ते मै भव मो भव लीयो ॥

(उत्तर उर्बासी) यदा अहं लोके प्रादुर्भूतः, ।

ਆਨਿ ਤ੍ਰਿਯਾ ਸੌ ਭੋਗ ਨ ਕੀਯੋ ॥
आनि त्रिया सौ भोग न कीयो ॥

(उर्वस्सी) 'जन्मात्प्रभृति मया बहूनां स्त्रीणां प्रेम न कृतम्।'

ਜੌ ਐਸੋ ਚਿਤ ਰਿਝਿਯੋ ਤਿਹਾਰੋ ॥
जौ ऐसो चित रिझियो तिहारो ॥

यदि भवतः मनसि एषा भावना उत्पन्ना

ਤੌ ਕਹਾ ਬਸਿ ਚਲਤ ਹਮਾਰੋ ॥੪੯॥
तौ कहा बसि चलत हमारो ॥४९॥

'यदि त्वं प्रख्या कामयसि तर्हि अहं न निवर्तयिष्यामि।'(49)

ਨ ਪਿਯਾਨ ਧਾਮ ਤਵ ਕਰੋ ॥
न पियान धाम तव करो ॥

(अहं) एतदर्थं भवतः गृहं न आगच्छामि

ਨਰਕ ਪਰਨ ਤੇ ਅਤਿ ਚਿਤ ਡਰੋ ॥
नरक परन ते अति चित डरो ॥

'नरकगमनभीता अहं तव गृहम् आगन्तुं न शक्नोमि।'

ਤੁਮ ਹੀ ਧਾਮ ਹਮਾਰੇ ਐਯਹੁ ॥
तुम ही धाम हमारे ऐयहु ॥

त्वं मम गृहम् आगच्छतु

ਮਨ ਭਾਵਤ ਕੋ ਭੋਗ ਕਮੈਯਹੁ ॥੫੦॥
मन भावत को भोग कमैयहु ॥५०॥

'भवन्तः मम गृहम् आगत्य तृप्तिपर्यन्तं प्रेम्णः आनन्दं लभन्ते इति श्रेयः।'(50)

ਬਾਤੇ ਕਰਤ ਨਿਸਾ ਪਰਿ ਗਈ ॥
बाते करत निसा परि गई ॥

वार्तालापं कुर्वन् रात्रौ पतिता

ਤ੍ਰਿਯ ਕੌ ਕਾਮ ਕਰਾ ਅਤਿ ਭਈ ॥
त्रिय कौ काम करा अति भई ॥

जल्पन् जल्पन् च गोधूलिः समीपं गतः तस्याः यौनकामना प्रज्वलितः ।

ਅਧਿਕ ਅਨੂਪਮ ਭੇਸ ਬਨਾਯੋ ॥
अधिक अनूपम भेस बनायो ॥

(सः) अतीव सुन्दरं वेषं कृतवान्

ਤਾ ਕੌ ਤਿਹ ਗ੍ਰਿਹ ਓਰ ਪਠਾਯੋ ॥੫੧॥
ता कौ तिह ग्रिह ओर पठायो ॥५१॥

गृहं प्रेषितवती स्वयं च शोभनवस्त्रशोभितवती।'(51)

ਤਬ ਮੋਹਨ ਨਿਜੁ ਗ੍ਰਿਹ ਚਲਿ ਆਯੋ ॥
तब मोहन निजु ग्रिह चलि आयो ॥

ततः मोहनः स्वगृहं गतः

ਅਧਿਕ ਅਨੂਪਮ ਭੇਸ ਬਨਾਯੋ ॥
अधिक अनूपम भेस बनायो ॥

मोहनः स्वगृहं प्रत्यागत्य आकर्षकवस्त्राणि धारयति स्म।

ਟਕਿਯਨ ਕੀ ਚਪਟੀ ਉਰਬਸੀ ॥
टकियन की चपटी उरबसी ॥

उर्बासी टिक्का दी गुथली इत्यस्य नकली लिंगं कृतवान्।

ਮੋਮ ਮਾਰਿ ਆਸਨ ਸੌ ਕਸੀ ॥੫੨॥
मोम मारि आसन सौ कसी ॥५२॥

सा मुद्रापूर्णानि पुटकानि कण्ठे लम्बयति स्म, मोमेन च स्वस्य आसनं, शरीरस्य भागं पादद्वयस्य मध्ये आच्छादयति स्म)।(52)

ਬਿਖਿ ਕੋ ਲੇਪ ਤਵਨ ਮੌ ਕੀਯੋ ॥
बिखि को लेप तवन मौ कीयो ॥

तस्य उपरि एकः इच्छा प्रयुक्ता आसीत्।

ਸਿਵਹਿ ਰਿਝਾਇ ਮਾਗ ਕਰਿ ਲੀਯੋ ॥
सिवहि रिझाइ माग करि लीयो ॥

तस्य उपरि विषं प्रयोजयित्वा शिवप्रीतिं कृत्वा सरीसृपैः प्राप्तम् ।

ਜਾ ਕੇ ਅੰਗ ਤਵਨ ਸੌ ਲਾਗੈ ॥
जा के अंग तवन सौ लागै ॥

शरीरे सक्त इति

ਤਾ ਕੈ ਲੈ ਪ੍ਰਾਨਨ ਜਮ ਭਾਗੈ ॥੫੩॥
ता कै लै प्रानन जम भागै ॥५३॥

यस्मात् कस्य-एवं कदापि संसर्गं गतः, यमस्य मृत्युदेवस्य आत्मानं हरितुं समर्थं कर्तुं विषं स्यात्।(53)

ਤਬ ਲੌ ਨਾਰਿ ਗਈ ਵਹੁ ਆਈ ॥
तब लौ नारि गई वहु आई ॥

तावत्पर्यन्तं सा महिला तत्र आगता

ਕਾਮਾਤੁਰ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਲਪਟਾਈ ॥
कामातुर ह्वै कै लपटाई ॥

ततस्तत्र प्राप्ता कन्दस्य चोदनात्यत्यन्तं प्रलोभिता ।

ਤਾ ਕੋ ਭੇਦ ਕਛੂ ਨਹਿ ਜਾਨ੍ਯੋ ॥
ता को भेद कछू नहि जान्यो ॥

सा तस्य रहस्यं न अवगच्छति स्म

ਉਰਬਸਿ ਕੌ ਕਰਿ ਪੁਰਖ ਪਛਾਨ੍ਯੋ ॥੫੪॥
उरबसि कौ करि पुरख पछान्यो ॥५४॥

सा सत्यं न कल्पितवती, उर्वस्सी च पुरुषत्वेन दुर्बोधः आसीत्।(54)

ਤਾ ਸੋ ਭੋਗ ਅਧਿਕ ਜਬ ਕੀਨੋ ॥
ता सो भोग अधिक जब कीनो ॥

यदा सः बहु लीनः अभवत्

ਮਨ ਮੈ ਮਾਨਿ ਅਧਿਕ ਸੁਖ ਲੀਨੋ ॥
मन मै मानि अधिक सुख लीनो ॥

पूर्णसन्तुष्ट्या सा तया सह प्रेम्णा कृतवती ।

ਬਿਖੁ ਕੇ ਚੜੇ ਮਤ ਤਬ ਭਈ ॥
बिखु के चड़े मत तब भई ॥

ततः सा विषकारणात् मूर्च्छिता अभवत्

ਜਮ ਕੇ ਧਾਮ ਬਿਖੈ ਚਲਿ ਗਈ ॥੫੫॥
जम के धाम बिखै चलि गई ॥५५॥

यदा विषप्रभावेणातिप्रहृष्टा सा यमपदं प्रति प्रस्थिता ।(५५) ।

ਉਰਬਸਿ ਜਬ ਤਾ ਕੋ ਬਧ ਕੀਯੋ ॥
उरबसि जब ता को बध कीयो ॥

यदा उर्बासि तं मारितवान्

ਸੁਰ ਪੁਰ ਕੋ ਮਾਰਗ ਤਬ ਲੀਯੋ ॥
सुर पुर को मारग तब लीयो ॥

उर्वस्सि तां संहारं कृत्वा स्वर्गं प्रति अपि प्रस्थिता ।

ਜਹਾ ਕਾਲ ਸੁਭ ਸਭਾ ਬਨਾਈ ॥
जहा काल सुभ सभा बनाई ॥

यत्र कालः सुसमागमं कृतवान्,

ਉਰਬਸਿ ਯੌ ਚਲਿ ਕੈ ਤਹ ਆਈ ॥੫੬॥
उरबसि यौ चलि कै तह आई ॥५६॥

यत्र धरमराजस्य परिषदः सत्रः आसीत्, तत्र सा तत्र आगता।(56)

ਤਾ ਕੌ ਅਮਿਤ ਦਰਬੁ ਤਿਨ ਦੀਯੋ ॥
ता कौ अमित दरबु तिन दीयो ॥

(आह्वान) तस्मै बहु धनं दत्तवान्

ਮੇਰੋ ਬਡੋ ਕਾਮ ਤੁਮ ਕੀਯੋ ॥
मेरो बडो काम तुम कीयो ॥

सः तां सम्मानयति स्म यत् त्वया मम महती सेवा कृता।

ਨਿਜੁ ਪਤਿ ਕੌ ਜਿਨ ਤ੍ਰਿਯਹਿ ਸੰਘਾਰਿਯੋ ॥
निजु पति कौ जिन त्रियहि संघारियो ॥

या स्त्री भर्तारं हतवती, .

ਤਾ ਕੋ ਤੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਪ੍ਰਹਾਰਿਯੋ ॥੫੭॥
ता को तै इह भाति प्रहारियो ॥५७॥

'यया पतिं हतं सा त्वया एवम् आयुः समाप्तम्।'(57)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਜਾ ਦੁਖ ਤੇ ਜਿਨਿ ਇਸਤ੍ਰਿਯਹਿ ਨਿਜੁ ਪਤਿ ਹਨ੍ਯੋ ਰਿਸਾਇ ॥
जा दुख ते जिनि इसत्रियहि निजु पति हन्यो रिसाइ ॥

या पीडा तया पतिं हतं सा तस्याः अपि कृता ।

ਤਿਸੀ ਦੋਖ ਮਾਰਿਯੋ ਤਿਸੈ ਧੰਨ੍ਯ ਧੰਨ੍ਯ ਜਮ ਰਾਇ ॥੫੮॥
तिसी दोख मारियो तिसै धंन्य धंन्य जम राइ ॥५८॥

श्लाघ्यः यमराजः यथा सा तथैव उपचारः कृतः।(58)

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਇਕ ਸੌ ਨੌ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੧੦੯॥੨੦੮੩॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे इक सौ नौ चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥१०९॥२०८३॥अफजूं॥

१०९ तमः दृष्टान्तः शुभच्रितराणां राजमन्त्रीसंवादः, आशीर्वादेन सम्पन्नः। (१०९)(२०८१) २.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਪੂਰਬ ਦੇਸ ਕੋ ਏਸ ਰੂਪੇਸ੍ਵਰ ਰਾਜਤ ਹੈ ਅਲਕੇਸ੍ਵਰ ਜੈਸੋ ॥
पूरब देस को एस रूपेस्वर राजत है अलकेस्वर जैसो ॥

पश्चिमस्य रूपेश्वरराजः अलकेश्वरस्य राजा इव उत्तमः आसीत् ।

ਰੂਪ ਅਪਾਰ ਕਰਿਯੋ ਕਰਤਾਰ ਕਿਧੌ ਅਸੁਰਾਰਿ ਸੁਰੇਸਨ ਤੈਸੋ ॥
रूप अपार करियो करतार किधौ असुरारि सुरेसन तैसो ॥

सः तावत् सुन्दरः आसीत् यत्, इन्द्रोऽपि पिशाचशत्रुः न सङ्गतिं कर्तुं शक्नोति स्म।

ਭਾਰ ਭਰੇ ਭਟ ਭੂਧਰ ਕੀ ਸਮ ਭੀਰ ਪਰੇ ਰਨ ਏਕਲ ਜੈਸੋ ॥
भार भरे भट भूधर की सम भीर परे रन एकल जैसो ॥

यदि तस्य उपरि युद्धं कृतं स्यात् तर्हि सः पर्वतवत् युद्धं करिष्यति स्म ।

ਜੰਗ ਜਗੇ ਅਰਧੰਗ ਕਰੇ ਅਰਿ ਸੁੰਦਰ ਹੈ ਮਕਰਧ੍ਵਜ ਕੈਸੋ ॥੧॥
जंग जगे अरधंग करे अरि सुंदर है मकरध्वज कैसो ॥१॥

यदि शूरसमूहः तं मारयितुं आगच्छति स्म तर्हि सः एव शतसैनिकाः इव युध्यति स्म।(1)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਤਾ ਕੇ ਪੂਤ ਹੋਤ ਗ੍ਰਿਹਿ ਨਾਹੀ ॥
ता के पूत होत ग्रिहि नाही ॥

तस्य गृहे पुत्रः नासीत् ।

ਚਿੰਤ ਯਹੈ ਪ੍ਰਜਾ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥
चिंत यहै प्रजा मन माही ॥

परन्तु तस्य विषयः चिन्तितः भवति स्म यतः सः पुत्रेण धन्यः नासीत् ।

ਤਬ ਤਿਹ ਮਾਤ ਅਧਿਕ ਅਕੁਲਾਈ ॥
तब तिह मात अधिक अकुलाई ॥

तदा तस्य माता अतीव दुःखिता अभवत्