श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 289


ਤਿਮ ਰਘੁਬਰ ਤਨ ਕੋ ਤਜਾ ਸ੍ਰੀ ਜਾਨਕੀ ਬਿਯੋਗ ॥੮੫੦॥
तिम रघुबर तन को तजा स्री जानकी बियोग ॥८५०॥

यथा राजा अजः इन्दुमत्याः कृते योगं स्वीकृत्य स्वगृहं त्यक्तवान्, तथैव रामः सीतायाः विरहेण स्वशरीरं त्यक्तवान्।८५०।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਰਾਮਵਤਾਰੇ ਸੀਤਾ ਕੇ ਹੇਤ ਮ੍ਰਿਤ ਲੋਕ ਸੇ ਗਏ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤੰ ॥
इति स्री बचित्र नाटक रामवतारे सीता के हेत म्रित लोक से गए धिआइ समापतं ॥

बचित्तर नाटके रामावतारे सीतायाः कृते मृत्युनिवासं त्यक्त्वा इति अध्यायस्य समाप्तिः।

ਅਥ ਤੀਨੋ ਭ੍ਰਾਤਾ ਤ੍ਰੀਅਨ ਸਹਿਤ ਮਰਬੋ ਕਥਨੰ ॥
अथ तीनो भ्राता त्रीअन सहित मरबो कथनं ॥

त्रयाणां भ्रातृणां स्वपत्न्या सह मृत्युवर्णनम् : १.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਰਉਰ ਪਰੀ ਸਗਰੇ ਪੁਰ ਮਾਹੀ ॥
रउर परी सगरे पुर माही ॥

समग्रे नगरे कोलाहलः अभवत्,

ਕਾਹੂੰ ਰਹੀ ਕਛੂ ਸੁਧ ਨਾਹੀ ॥
काहूं रही कछू सुध नाही ॥

समग्रे नगरे महान् कोलाहलः अभवत्, तस्य इन्द्रियाणि न कश्चित् निवासी आसीत्

ਨਰ ਨਾਰੀ ਡੋਲਤ ਦੁਖਿਆਰੇ ॥
नर नारी डोलत दुखिआरे ॥

पुरुषाणां मनसि स्त्रियः विषादिताः अभवन्

ਜਾਨੁਕ ਗਿਰੇ ਜੂਝਿ ਜੁਝਿਆਰੇ ॥੮੫੧॥
जानुक गिरे जूझि जुझिआरे ॥८५१॥

युद्धक्षेत्रे पतित्वा योद्धवः इव भ्रमन्ति स्म स्त्रीपुरुषाः।८५१।

ਸਗਰ ਨਗਰ ਮਹਿ ਪਰ ਗਈ ਰਉਰਾ ॥
सगर नगर महि पर गई रउरा ॥

(श्रीरामस्य निधनस्य कारणात्) भारतेन योगसाधना अपि कृता

ਬਯਾਕੁਲ ਗਿਰੇ ਹਸਤ ਅਰੁ ਘੋਰਾ ॥
बयाकुल गिरे हसत अरु घोरा ॥

सम्पूर्णे नगरे कोलाहलः अभवत् गजाः अश्वाः अपि पतितुं आरब्धवन्तः, चिन्तिताः सन्तः, रामेन कीदृशः क्रीडा कृता?

ਨਰ ਨਾਰੀ ਮਨ ਰਹਤ ਉਦਾਸਾ ॥
नर नारी मन रहत उदासा ॥

ब्रह्मस्फिंक्टरं विस्फोटयित्वा

ਕਹਾ ਰਾਮ ਕਰ ਗਏ ਤਮਾਸਾ ॥੮੫੨॥
कहा राम कर गए तमासा ॥८५२॥

इति चिन्तयन्तः स्त्रीपुरुषाः विषादे स्थिताः।८५२।

ਭਰਥਊ ਜੋਗ ਸਾਧਨਾ ਸਾਜੀ ॥
भरथऊ जोग साधना साजी ॥

सर्वे योगविधयः (लचमनेन अपि) अभ्यासिताः आसन्

ਜੋਗ ਅਗਨ ਤਨ ਤੇ ਉਪਰਾਜੀ ॥
जोग अगन तन ते उपराजी ॥

भरतोऽपि योगाभ्यासेन स्वशरीरे योगाग्निं जनयति स्म तथा च

ਬ੍ਰਹਮਰੰਧ੍ਰ ਝਟ ਦੈ ਕਰ ਫੋਰਾ ॥
ब्रहमरंध्र झट दै कर फोरा ॥

अथ शत्रुघ्नस्य (लावरी) ब्रह्मरन्ध्रस्य स्फुटितम्

ਪ੍ਰਭ ਸੌ ਚਲਤ ਅੰਗ ਨਹੀ ਮੋਰਾ ॥੮੫੩॥
प्रभ सौ चलत अंग नही मोरा ॥८५३॥

झटका सह तस्य ब्रह्मान्ध्रं विस्फोटं कृत्वा निश्चितरूपेण रामं प्रति अगच्छत्।८५३।

ਸਕਲ ਜੋਗ ਕੇ ਕੀਏ ਬਿਧਾਨਾ ॥
सकल जोग के कीए बिधाना ॥

प्रेम्णः कुशः च उभौ तत्र गतवन्तौ

ਲਛਮਨ ਤਜੇ ਤੈਸ ਹੀ ਪ੍ਰਾਨਾ ॥
लछमन तजे तैस ही प्राना ॥

लक्ष्मण आलोस् एवम् अकरोत्, सर्वविधं योगं कृत्वा प्राणान् त्यक्तवान्।

ਬ੍ਰਹਮਰੰਧ੍ਰ ਲਵ ਅਰਿ ਫੁਨ ਫੂਟਾ ॥
ब्रहमरंध्र लव अरि फुन फूटा ॥

पितुः त्रयाणां भ्रातृणां च दहनं कृतवान्।

ਪ੍ਰਭ ਚਰਨਨ ਤਰ ਪ੍ਰਾਨ ਨਿਖੂਟਾ ॥੮੫੪॥
प्रभ चरनन तर प्रान निखूटा ॥८५४॥

अथ शत्रुघ्नस्य ब्रह्मन्ध्रस्यापि स्फुरत्, सः भगवतः चरणयोः भवितुं अन्तिमं निःश्वासं कृतवान्।854।

ਲਵ ਕੁਸ ਦੋਊ ਤਹਾ ਚਲ ਗਏ ॥
लव कुस दोऊ तहा चल गए ॥

त्रयाणां भार्यास्तत्र आगताः

ਰਘੁਬਰ ਸੀਅਹਿ ਜਰਾਵਤ ਭਏ ॥
रघुबर सीअहि जरावत भए ॥

लवः कुशौ च अग्रे आगत्य रामसीतायाः अन्त्येष्टिम् अकरोत्

ਅਰ ਪਿਤ ਭ੍ਰਾਤ ਤਿਹੂੰ ਕਹ ਦਹਾ ॥
अर पित भ्रात तिहूं कह दहा ॥

प्रेमस्य शिरसि राज्यं (कोसलदेशस्य) स्थापितं आसीत्।

ਰਾਜ ਛਤ੍ਰ ਲਵ ਕੇ ਸਿਰ ਰਹਾ ॥੮੫੫॥
राज छत्र लव के सिर रहा ॥८५५॥

पितुः भ्रातृणां च अन्त्येष्टिः कृताः एवं लवः तस्य शिरसि राजवितानं गृहीतवान्।८५५।

ਤਿਹੂੰਅਨ ਕੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਤਿਹ ਆਈ ॥
तिहूंअन की इसत्री तिह आई ॥

कुशः स्वयमेव उत्तरदेशं (राज्यं) गृहीतवान्, २.

ਸੰਗਿ ਸਤੀ ਹ੍ਵੈ ਸੁਰਗ ਸਿਧਾਈ ॥
संगि सती ह्वै सुरग सिधाई ॥

त्रयाणां भ्रातृणां भार्यास्तत्र आगत्य ते अपि सतिः भूत्वा स्वर्गं प्रति प्रस्थिताः।

ਲਵ ਸਿਰ ਧਰਾ ਰਾਜ ਕਾ ਸਾਜਾ ॥
लव सिर धरा राज का साजा ॥

दक्कन (देशराज्यम्) लचमनपुत्रेभ्यः दत्तम् आसीत्

ਤਿਹੂੰਅਨ ਤਿਹੂੰ ਕੁੰਟ ਕੀਅ ਰਾਜਾ ॥੮੫੬॥
तिहूंअन तिहूं कुंट कीअ राजा ॥८५६॥

लावः राज्यं कृत्वा त्रिदिशां राजानं कृतवान् ॥८५६॥

ਉਤਰ ਦੇਸ ਆਪੁ ਕੁਸ ਲੀਆ ॥
उतर देस आपु कुस लीआ ॥

कुशः स्वयमेव उत्तरदेशं (राज्यं) गृहीतवान्, २.

ਭਰਥ ਪੁਤ੍ਰ ਕਹ ਪੂਰਬ ਦੀਆ ॥
भरथ पुत्र कह पूरब दीआ ॥

पूरब (देशराज्यम्) भरतपुत्राय दत्तम् ।

ਦਛਨ ਦੀਅ ਲਛਨ ਕੇ ਬਾਲਾ ॥
दछन दीअ लछन के बाला ॥

दक्कन (देशराज्यम्) लचमनपुत्रेभ्यः दत्तम् आसीत्

ਪਛਮ ਸਤ੍ਰੁਘਨ ਸੁਤ ਬੈਠਾਲਾ ॥੮੫੭॥
पछम सत्रुघन सुत बैठाला ॥८५७॥

कुशः स्वयमेव उत्तरं राज्यं कृतवान्, भारतस्य पुत्राय दक्षिणस्य राज्यं शत्रुघ्नस्य पुत्राय पश्चिमस्य राज्यं दत्तम्।८५७।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਰਾਮ ਕਥਾ ਜੁਗ ਜੁਗ ਅਟਲ ਸਭ ਕੋਈ ਭਾਖਤ ਨੇਤ ॥
राम कथा जुग जुग अटल सभ कोई भाखत नेत ॥

श्रीरामस्य कथा युगेषु शाश्वती, (सा कथा) शाश्वत उच्यते।

ਸੁਰਗ ਬਾਸ ਰਘੁਬਰ ਕਰਾ ਸਗਰੀ ਪੁਰੀ ਸਮੇਤ ॥੮੫੮॥
सुरग बास रघुबर करा सगरी पुरी समेत ॥८५८॥

रामस्य कथा युगपर्यन्तं अमरः एव तिष्ठति तथा च रामः नगरस्य (सर्वनिवासिनः) सह स्वर्गे स्थातुं अगच्छत्।८५८।

ਇਤਿ ਰਾਮ ਭਿਰਾਤ ਤ੍ਰੀਅਨ ਸਹਿਤ ਸੁਰਗ ਗਏ ਅਰ ਸਗਰੀ ਪੁਰੀ ਸਹਿਤ ਸੁਰਗ ਗਏ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ ॥
इति राम भिरात त्रीअन सहित सुरग गए अर सगरी पुरी सहित सुरग गए धिआइ समापतम ॥

रामः भ्रातृभिः सह तेषां पत्न्या सह स्वर्गं गतः सः सर्वैः सह नगरनिवासिनः सह बचित्तर नाटके रामावतारं गतः।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜੋ ਇਹ ਕਥਾ ਸੁਨੈ ਅਰੁ ਗਾਵੈ ॥
जो इह कथा सुनै अरु गावै ॥

एतां रामकथां यदि शृणोति पठेत् ।

ਦੂਖ ਪਾਪ ਤਿਹ ਨਿਕਟਿ ਨ ਆਵੈ ॥
दूख पाप तिह निकटि न आवै ॥

शोकं पापं च तस्य समीपं न आगमिष्यति।

ਬਿਸਨ ਭਗਤਿ ਕੀ ਏ ਫਲ ਹੋਈ ॥
बिसन भगति की ए फल होई ॥

विष्णुं पूजयित्वा (तदेव फलं) भविष्यति।

ਆਧਿ ਬਯਾਧਿ ਛ੍ਵੈ ਸਕੈ ਨ ਕੋਇ ॥੮੫੯॥
आधि बयाधि छ्वै सकै न कोइ ॥८५९॥

यः श्रोष्यति कथां गायिष्यति, सः दुःखपापविहीनः भविष्यति। विष्णोः (तस्य च रामावतारः) भक्तेः फलं यत् न कश्चित् प्रकारः व्याधिः तं स्पृशति।८५९।

ਸੰਮਤ ਸਤ੍ਰਹ ਸਹਸ ਪਚਾਵਨ ॥
संमत सत्रह सहस पचावन ॥

अयं ग्रन्थः (पुस्तकः) सम्पूर्णः (सुधारितः च) अस्ति ।

ਹਾੜ ਵਦੀ ਪ੍ਰਿਥਮੈ ਸੁਖ ਦਾਵਨ ॥
हाड़ वदी प्रिथमै सुख दावन ॥

वादिषु प्रथमे असार्हमासे वर्षे

ਤ੍ਵ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਕਰਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸੁਧਾਰਾ ॥
त्व प्रसादि करि ग्रंथ सुधारा ॥

सप्तदशशतं पञ्चाशत् पञ्च च

ਭੂਲ ਪਰੀ ਲਹੁ ਲੇਹੁ ਸੁਧਾਰਾ ॥੮੬੦॥
भूल परी लहु लेहु सुधारा ॥८६०॥

यदि तस्मिन् किमपि दोषः अवशिष्टः अस्ति तर्हि कृपया तत् सम्यक् कुर्वन्तु।८६०।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਨੇਤ੍ਰ ਤੁੰਗ ਕੇ ਚਰਨ ਤਰ ਸਤਦ੍ਰਵ ਤੀਰ ਤਰੰਗ ॥
नेत्र तुंग के चरन तर सतद्रव तीर तरंग ॥

नैनादेवीपर्वतस्य पादे (आनन्दपुरे) ज्वार-भाटा-नद्याः सतलज-तटे ।

ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਤ ਪੂਰਨ ਕੀਯੋ ਰਘੁਬਰ ਕਥਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ॥੮੬੧॥
स्री भगवत पूरन कीयो रघुबर कथा प्रसंग ॥८६१॥

रघुवीररामस्य कथा पर्वतस्य उपत्यकायां सतलजतटे ईश्वरस्य प्रसादेन पूर्णा अभवत्।८६१।