श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 957


ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

द्वयम् : १.

ਪ੍ਰਭਾਵਤੀ ਰਾਨੀ ਤਬੈ ਤਾ ਕੋ ਰੂਪ ਨਿਹਾਰਿ ॥
प्रभावती रानी तबै ता को रूप निहारि ॥

(उर्वस्सीं दृष्ट्वा राणी चिन्तितवती)

ਰੀਝਿ ਅਧਿਕ ਚਿਤ ਮੈ ਰਹੀ ਹਰ ਅਰਿ ਸਰ ਗਯੋ ਮਾਰਿ ॥੩੩॥
रीझि अधिक चित मै रही हर अरि सर गयो मारि ॥३३॥

'इदं प्रतीयते केनचित् साधुः शक्रेश्वरं (यः इदानीं अत्र अस्ति)।

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबित्

ਕੈਧੋ ਕਾਹੂ ਰਿਖਿ ਇੰਦ੍ਰ ਆਸਨ ਤੇ ਟਾਰਿ ਦਯੋ ਕੈਧੋ ਇਹ ਸੂਰਜ ਸਰੂਪ ਧਰਿ ਆਯੋ ਹੈ ॥
कैधो काहू रिखि इंद्र आसन ते टारि दयो कैधो इह सूरज सरूप धरि आयो है ॥

'इदं वेषेण सूर्यः अवतरितः इव ।'

ਕੈਧੋ ਚੰਦ੍ਰ ਚੰਦ੍ਰਲੋਕ ਛੋਰਿ ਕੈ ਸਿਪਾਹੀ ਬਨ ਮੇਰੇ ਜਾਨ ਤੀਰਥ ਅਨ੍ਰਹੈਬੈ ਕੋ ਸਿਧਾਯੋ ਹੈ ॥
कैधो चंद्र चंद्रलोक छोरि कै सिपाही बन मेरे जान तीरथ अन्रहैबै को सिधायो है ॥

'स्वर्गात् कश्चित् स्वर्गं त्यक्त्वा अवतरितः इव दृश्यते, 'भूमौ आचमनार्थं तीर्थयात्रायां।'

ਕੈਧੋ ਹੈ ਅਨੰਗ ਅਰੁਧੰਗਕ ਕੇ ਅੰਤਕ ਤੇ ਮਾਨੁਖ ਕੋ ਰੂਪ ਕੈ ਕੈ ਆਪੁ ਕੌ ਛਪਾਯੋ ਹੈ ॥
कैधो है अनंग अरुधंगक के अंतक ते मानुख को रूप कै कै आपु कौ छपायो है ॥

'इदं प्रतीयते कामदेवः शिवमृत्युभयेन मानुषरूपं स्वीकृतवान्, 'आत्मानं निगूढं कर्तुं ।

ਕੈਧੋ ਯਹ ਸਸਿਯਾ ਕੇ ਰਸਿਯਾ ਨੈ ਕੋਪ ਕੈ ਕੈ ਮੋਰੇ ਛਲਬੇ ਕੌ ਕਛੂ ਛਲ ਸੋ ਬਨਾਯੋ ਹੈ ॥੩੪॥
कैधो यह ससिया के रसिया नै कोप कै कै मोरे छलबे कौ कछू छल सो बनायो है ॥३४॥

'भवतु, पुन्नु, शशिकामना, क्रुद्धा, मम वञ्चनाय वञ्चनं कृतवान्।'(34)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬ ਲੌ ਬੈਨ ਕਹਨ ਨਹਿ ਪਾਈ ॥
जब लौ बैन कहन नहि पाई ॥

सा अद्यापि एतत् वक्तुं न शक्नोति स्म

ਤਬ ਲੌ ਨਿਕਟ ਗਯੋ ਵਹੁ ਆਈ ॥
तब लौ निकट गयो वहु आई ॥

सा अद्यापि एवं चिन्तयति स्म यदा सा (उर्वस्सी) समीपम् आगता,

ਰੂਪ ਨਿਹਾਰਿ ਮਤ ਹ੍ਵੈ ਝੂਲੀ ॥
रूप निहारि मत ह्वै झूली ॥

(तस्य) रूपं दृष्ट्वा सा मुग्धा अभवत्

ਗ੍ਰਿਹ ਕੀ ਸਕਲ ਤਾਹਿ ਸੁਧਿ ਭੂਲੀ ॥੩੫॥
ग्रिह की सकल ताहि सुधि भूली ॥३५॥

सा तावत् प्रविष्टा आसीत् यत् तस्याः जागरूकतायाः भावः नष्टः अभवत्।(35)

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोरथः १.

ਪਠਏ ਦੂਤ ਅਨੇਕ ਅਮਿਤ ਦਰਬੁ ਤਿਨ ਕੌ ਦਯੋ ॥
पठए दूत अनेक अमित दरबु तिन कौ दयो ॥

(सः स्वस्य) बहूनां दूतान् अपारं धनं प्रेषितवान्

ਕਹਿਯੋ ਮਹੂਰਤ ਏਕ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੋ ਇਹ ਗ੍ਰਿਹ ਬਸੋ ॥੩੬॥
कहियो महूरत एक क्रिपा करो इह ग्रिह बसो ॥३६॥

तत् (तस्य समीपं गत्वा) कथयतु यत् कृपया अस्मिन् गृहे एकं महुरात् (द्विघण्टासमं समयं) तिष्ठतु। ३६.

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबित्

ਕੈਧੌ ਅਲਿਕੇਸ ਹੋ ਕਿ ਸਸਿ ਹੋ ਦਿਨੇਸ ਹੋ ਕਿ ਰੂਪ ਹੂੰ ਕਿ ਭੇਸ ਹੋ ਜਹਾਨ ਮੈ ਸੁਹਾਏ ਹੋ ॥
कैधौ अलिकेस हो कि ससि हो दिनेस हो कि रूप हूं कि भेस हो जहान मै सुहाए हो ॥

(रानी) 'किं त्वं केसः, शेषनागः वा दानेशः, यः एतादृशं आकर्षकं व्यवहारं स्वीकृतवान्?

ਸੇਸ ਹੋ ਸੁਰੇਸ ਹੋ ਗਨੇਸ ਹੋ ਮਹੇਸ ਹੋ ਜੀ ਕੈਧੌ ਜਗਤੇਸ ਤੁਮ ਬੇਦਨ ਬਤਾਏ ਹੋ ॥
सेस हो सुरेस हो गनेस हो महेस हो जी कैधौ जगतेस तुम बेदन बताए हो ॥

'किं त्वं शिवः सुरेशः गणेशः महेशः वा वेदप्रतिपादकः असि, साक्षात् लोके प्रादुर्भूतः?

ਕਾਲਿੰਦ੍ਰੀ ਕੇ ਏਸ ਹੋ ਕਿ ਤੁਮ ਹੀ ਜਲੇਸ ਹੋ ਬਤਾਵੌ ਕੌਨ ਦੇਸ ਕੇ ਨਰੇਸੁਰ ਕੇ ਜਾਏ ਹੋ ॥
कालिंद्री के एस हो कि तुम ही जलेस हो बतावौ कौन देस के नरेसुर के जाए हो ॥

'किं त्वं कालिन्द्रस्य Es असि, अथवा त्वं स्वयं J ales असि, कथयतु यत् त्वं कस्मात् डोमेनात् आगतः?

ਕਹੋ ਮੇਰੇ ਏਸ ਕਿਹ ਕਾਜ ਨਿਜੁ ਦੇਸ ਛੋਰਿ ਚਾਕਰੀ ਕੋ ਭੇਸ ਕੈ ਹਮਾਰੇ ਦੇਸ ਆਏ ਹੋ ॥੩੭॥
कहो मेरे एस किह काज निजु देस छोरि चाकरी को भेस कै हमारे देस आए हो ॥३७॥

'ब्रूहि यदि त्वं मम प्रभुः एस असि, किमर्थं च त्वं स्वसाम्राज्यं त्यक्त्वा भृत्यरूपेण अस्माकं जगति आगतः।'(३७)

ਹੌ ਨ ਅਲਿਕੇਸ ਹੌ ਨ ਸਸਿ ਹੌ ਦਿਨੇਸ ਹੌ ਨ ਰੂਪ ਹੂ ਕੇ ਭੇਸ ਕੈ ਜਹਾਨ ਮੈ ਸੁਹਾਯੋ ਹੌਂ ॥
हौ न अलिकेस हौ न ससि हौ दिनेस हौ न रूप हू के भेस कै जहान मै सुहायो हौं ॥

(उर्वस्सी) 'न अहं केसः न शेष नागः, दानेशः च अहं च सः जगत् प्रकाशयितुं न आगतः।'

ਸੇਸ ਨ ਸੁਰੇਸ ਹੌ ਗਨੇਸ ਹੌ ਮਹੇਸ ਨਹੀ ਹੌ ਨ ਜਗਤੇਸ ਹੌ ਜੁ ਬੇਦਨ ਬਤਾਯੋ ਹੌ ॥
सेस न सुरेस हौ गनेस हौ महेस नही हौ न जगतेस हौ जु बेदन बतायो हौ ॥

'न अहं शिवः न सुरेशः गणेशः जगतेशः न च वेदप्रतिपादकः।'

ਕਾਲਿੰਦ੍ਰੀ ਕੇ ਏਸ ਅਥਿਤੇਸ ਮੈ ਜਲੇਸ ਨਹੀ ਦਛਿਨ ਕੇ ਦੇਸ ਕੇ ਨਰੇਸੁਰ ਕੋ ਜਾਯੋ ਹੌ ॥
कालिंद्री के एस अथितेस मै जलेस नही दछिन के देस के नरेसुर को जायो हौ ॥

'न अहं कलिन्द्रस्य एस् नाहं जलेस् दक्षिणस्य राजपुत्रः।'

ਮੋਹਨ ਹੈ ਨਾਮ ਆਗੇ ਜੈਹੋ ਸਸੁਰਾਰੇ ਧਾਮ ਸੋਭਾ ਸੁਨਿ ਤੁਮਰੀ ਤਮਾਸੇ ਕਾਜ ਆਯੋ ਹੌ ॥੩੮॥
मोहन है नाम आगे जैहो ससुरारे धाम सोभा सुनि तुमरी तमासे काज आयो हौ ॥३८॥

'मम नाम मोहनः, अहं च मम श्वशुरगृहं गच्छामि, भवतः योग्यतां ज्ञात्वा अहं भवन्तं द्रष्टुं आगतः।'(38)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वयं:

ਤੇਰੀ ਸੋਭਾ ਸੁਨਿ ਕੈ ਸੁਨਿ ਸੁੰਦਰਿ ਆਯੋ ਈਹਾ ਚਲਿ ਕੋਸ ਹਜਾਰੌ ॥
तेरी सोभा सुनि कै सुनि सुंदरि आयो ईहा चलि कोस हजारौ ॥

हे सौन्दर्य ! श्रुत्वा तव सौन्दर्यं सहस्रशैलं चरन् अत्र आगतः ।

ਆਜੁ ਮਹੂਰਤ ਹੈ ਤਿਤ ਕੋ ਕਛੁ ਸਾਥ ਮਿਲੈ ਨਹੀ ਤ੍ਰਾਸ ਬਿਚਾਰੌ ॥
आजु महूरत है तित को कछु साथ मिलै नही त्रास बिचारौ ॥

अद्य यदि भवतः भागीदारः प्राप्यते तर्हि भवतः भयं न भविष्यति।

ਰੀਤ ਹੈ ਧਾਮ ਇਹੈ ਹਮਰੇ ਨਿਜੁ ਨਾਰਿ ਬਿਨਾ ਨਹੀ ਔਰ ਨਿਹਾਰੌ ॥
रीत है धाम इहै हमरे निजु नारि बिना नही और निहारौ ॥

परन्तु अस्माकं गृहे भवतः भार्यायाः अतिरिक्तं अन्यं न द्रष्टुं प्रथा अस्ति ।

ਖੇਲੋ ਹਸੌ ਸੁਖ ਸੋ ਤੁਮ ਹੂੰ ਮੁਹਿ ਦੇਹੁ ਬਿਦਾ ਸਸੁਰਾਰਿ ਸਿਧਾਰੌ ॥੩੯॥
खेलो हसौ सुख सो तुम हूं मुहि देहु बिदा ससुरारि सिधारौ ॥३९॥

त्वं सुखेन हससि क्रीडसि मां श्वशुरगृहं गन्तुं प्रेषयसि। ३९.

ਬਾਤ ਬਿਦਾ ਕੀ ਸੁਨੀ ਜਬ ਹੀ ਬਿਨੁ ਚੈਨ ਭਈ ਨ ਸੁਹਾਵਤ ਜੀ ਕੀ ॥
बात बिदा की सुनी जब ही बिनु चैन भई न सुहावत जी की ॥

प्रस्थानं श्रुत्वा (सा) मनसि चञ्चलतां प्राप्य मनः न रोचते स्म।

ਲਾਲ ਗੁਲਾਲ ਸੀ ਬਾਲ ਹੁਤੀ ਤਤਕਾਲ ਭਈ ਮੁਖ ਕੀ ਛਬਿ ਫੀਕੀ ॥
लाल गुलाल सी बाल हुती ततकाल भई मुख की छबि फीकी ॥

गुलाल इव रक्ता आसीत्, परन्तु तस्याः मुखस्य वर्णः सद्यः क्षीणः अभवत् ।

ਹਾਥ ਉਚਾਇ ਹਨੀ ਛਤਿਯਾ ਉਰ ਪੈ ਲਸੈ ਸੌ ਮੁੰਦਰੀ ਅੰਗੁਰੀ ਕੀ ॥
हाथ उचाइ हनी छतिया उर पै लसै सौ मुंदरी अंगुरी की ॥

(सः) हस्तौ उत्थाप्य वक्षःस्थलं प्रहृतवान्। वक्षसि अङ्गुलीषु वलयचिह्नानि एवं दृश्यन्ते स्म

ਦੇਖਨ ਕੋ ਪਿਯ ਕੌ ਤਿਯ ਕੀ ਪ੍ਰਗਟੀ ਅਖਿਯਾ ਜੁਗ ਜਾਨੁਕ ਹੀ ਕੀ ॥੪੦॥
देखन को पिय कौ तिय की प्रगटी अखिया जुग जानुक ही की ॥४०॥

यथा स्त्रियाः हृदयस्य ('हाय') नेत्रद्वयं प्रियदर्शनार्थं उद्घाटितम्। ४०.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

द्वयम् : १.

ਮਨੁ ਤਰਫਤ ਤਵ ਮਿਲਨ ਕੋ ਤਨੁ ਭੇਟਤ ਨਹਿ ਜਾਇ ॥
मनु तरफत तव मिलन को तनु भेटत नहि जाइ ॥

(मम) मनः त्वां मिलितुं स्पृहति, शरीरं तु सामञ्जस्यं कर्तुं न शक्यते।

ਜੀਭ ਜਰੋ ਤਿਨ ਨਾਰਿ ਕੀ ਦੈ ਤੁਹਿ ਬਿਦਾ ਬੁਲਾਇ ॥੪੧॥
जीभ जरो तिन नारि की दै तुहि बिदा बुलाइ ॥४१॥

तस्याः जिह्वा दहतु या विदां करोति। ४१.

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

डिब्बा : १.

ਕੋਊ ਦਿਨ ਰਹੋ ਹਸਿ ਬੋਲੋ ਆਛੀ ਬਾਤੈ ਕਹੋ ਕਹਾ ਸਸੁਰਾਰਿ ਕੀ ਅਨੋਖੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਾਗੀ ਹੈ ॥
कोऊ दिन रहो हसि बोलो आछी बातै कहो कहा ससुरारि की अनोखी प्रीति पागी है ॥

(रानी) 'आगच्छ, कतिचन दिनानि अत्र तिष्ठ, वयं सौहार्दपूर्णं सम्भाषणं कुर्मः।' 'तव श्वशुरगमनस्य विचित्रप्रवृत्तेः किं प्रयोजनम् ?'

ਯਹੈ ਰਾਜ ਲੀਜੈ ਯਾ ਕੋ ਰਾਜਾ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਰਾਜ ਕੀਜੈ ਹਾਥੁ ਚਾਇ ਦੀਜੈ ਮੋਹਿ ਯਹੈ ਜਿਯ ਜਾਗੀ ਹੈ ॥
यहै राज लीजै या को राजा ह्वै कै राज कीजै हाथु चाइ दीजै मोहि यहै जिय जागी है ॥

'आगच्छ राज्यं गृहीत्वा राज्यं शासनं कुरुत।' अहं भवद्भ्यः सर्वं स्वहस्तेन समर्पयिष्यामि।

ਤੁਮ ਕੋ ਨਿਹਾਰਿ ਕਿਯ ਮਾਰ ਨੈ ਸੁ ਮਾਰ ਮੋ ਕੌ ਤਾ ਤੇ ਬਿਸੰਭਾਰ ਭਈ ਨੀਂਦ ਭੂਖਿ ਭਾਗੀ ਹੈ ॥
तुम को निहारि किय मार नै सु मार मो कौ ता ते बिसंभार भई नींद भूखि भागी है ॥

'भवतः दर्शनेन मम रागः उत्पन्नः, अहं च अधीरः भूत्वा सर्वा भूखनिद्रा च नष्टा अभवम्।'

ਤਹਾ ਕੌ ਨ ਜੈਯੇ ਮੇਰੀ ਸੇਜ ਕੋ ਸੁਹੈਯੈ ਆਨਿ ਲਗਨ ਨਿਗੌਡੀ ਨਾਥ ਤੇਰੇ ਸਾਥ ਲਾਗੀ ਹੈ ॥੪੨॥
तहा कौ न जैये मेरी सेज को सुहैयै आनि लगन निगौडी नाथ तेरे साथ लागी है ॥४२॥

'मा तत्र गत्वा मम शय्यायाः तेजः भव, यथा अहो मम प्रेम, अहं त्वयि प्रेम्णा पतितः।'(42)

ਏਕ ਪਾਇ ਸੇਵਾ ਕਰੌ ਚੇਰੀ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਨੀਰ ਭਰੌ ਤੁਹੀ ਕੌ ਬਰੌ ਮੋਰੀ ਇਛਾ ਪੂਰੀ ਕੀਜਿਯੈ ॥
एक पाइ सेवा करौ चेरी ह्वै कै नीर भरौ तुही कौ बरौ मोरी इछा पूरी कीजियै ॥

'एकेन पादे स्थित्वा अहं त्वां सेविष्यामि प्रेम करिष्यामि च, केवलं त्वां च।'

ਯਹੈ ਰਾਜ ਲੇਹੁ ਹਾਥ ਉਠਾਇ ਮੋ ਕੌ ਟੂਕ ਦੇਹੁ ਹਮ ਸੌ ਬਢਾਵ ਨੇਹੁ ਜਾ ਤੇ ਲਾਲ ਜੀਜਿਯੈ ॥
यहै राज लेहु हाथ उठाइ मो कौ टूक देहु हम सौ बढाव नेहु जा ते लाल जीजियै ॥

'एतत् शासनं गृहीत्वा मां त्यजतु केवलं अल्पभोजनेन जीवितुं यतः अहं यथा इच्छसि तथा जीविष्यामि।'

ਜੌ ਕਹੌ ਬਿਕੈਹੌ ਜਹਾ ਭਾਖੋ ਤਹਾ ਚਲੀ ਜੈਹੌ ਐਸੋ ਹਾਲ ਹੇਰਿ ਨਾਥ ਕਬਹੂੰ ਪ੍ਰਸੀਜਿਯੈ ॥
जौ कहौ बिकैहौ जहा भाखो तहा चली जैहौ ऐसो हाल हेरि नाथ कबहूं प्रसीजियै ॥

'अहो भगवन्, अहं तत्र गत्वा व्यययिष्यामि यदा यदा इच्छसि।

ਯਾਹੀ ਠੌਰ ਰਹੋ ਹਸਿ ਬੋਲੋ ਆਛੀ ਬਾਤੈ ਕਹੋ ਜਾਨ ਸਸੁਰਾਰਿ ਕੋ ਨ ਨਾਮੁ ਫੇਰ ਲੀਜਿਯੈ ॥੪੩॥
याही ठौर रहो हसि बोलो आछी बातै कहो जान ससुरारि को न नामु फेर लीजियै ॥४३॥

'मम परिस्थितिं न्याय्य मयि दयां कृत्वा सुखदवार्तानां कृते अत्र तिष्ठतु, इन्-इआव्स्-गमनस्य विचारं च परित्यजतु।'(43)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वयं:

ਕ੍ਯੋ ਨਿਜੁ ਤ੍ਰਿਯ ਤਜਿ ਕੇ ਸੁਨਿ ਸੁੰਦਰਿ ਤੋਹਿ ਭਜੇ ਧ੍ਰਮ ਜਾਤ ਹਮਾਰੋ ॥
क्यो निजु त्रिय तजि के सुनि सुंदरि तोहि भजे ध्रम जात हमारो ॥

(उर्वस्सी) 'पत्नीं परित्यज्य यदि त्वया सह प्रेम करोतु तर्हि मम धर्मस्य उल्लङ्घनं भविष्यति।'