श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 1264


ਸਾਚ ਬਚਨ ਜੜ ਸੁਨਤ ਉਚਰਿ ਕੈ ॥
साच बचन जड़ सुनत उचरि कै ॥

मूर्खः (राज्ञः श्रुत्वा राज्ञीम्) सत्यं वचनम्।

ਦਮ ਕਹ ਰੋਕਿ ਗਈ ਜਨੁ ਮਰਿ ਕੈ ॥
दम कह रोकि गई जनु मरि कै ॥

(सः) मृतमिव निःश्वासं धारयति स्म।

ਆਂਸੁ ਪੁਲਿਤ ਅਖੀਆਂ ਪਤਿ ਭਈ ॥
आंसु पुलित अखीआं पति भई ॥

भर्तुः नेत्रयोः अश्रुधारा निर्गताः।

ਤਬ ਹੀ ਜਾਰ ਸਾਥ ਉਠਿ ਗਈ ॥੭॥
तब ही जार साथ उठि गई ॥७॥

ततः (राज्ञी अवसरं स्वीकृत्य) सा मित्रेण सह निर्गतवती। ७.

ਆਂਖਿ ਪੂੰਛਿ ਨ੍ਰਿਪ ਹੇਰੈ ਕਹਾ ॥
आंखि पूंछि न्रिप हेरै कहा ॥

नेत्रे मार्जयन् राजा कुत्र गता द्रष्टुम् आरब्धवान् ।

ਊਹਾ ਨ ਅੰਗ ਤਵਨ ਕੋ ਰਹਾ ॥
ऊहा न अंग तवन को रहा ॥

तस्य शरीरं तत्र नासीत्।

ਤਬ ਸਖਿਯਨ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥
तब सखियन इह भाति उचारियो ॥

अथ सखीः एवम् उक्तवन्तः।

ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਪਸੁ ਨ੍ਰਿਪ ਨ ਬਿਚਾਰਿਯੋ ॥੮॥
भेद अभेद पसु न्रिप न बिचारियो ॥८॥

भेदं न अवगन्तुं शक्तवान् मूर्खः राजा । ८.

ਰਾਨੀ ਗਈ ਸਦੇਹ ਸ੍ਵਰਗ ਕਹ ॥
रानी गई सदेह स्वरग कह ॥

(मित्राः वक्तुं प्रवृत्ताः) राज्ञी स्वदेहेन स्वर्गं गता।

ਛੋਰਿ ਗਈ ਹਮ ਕੌ ਕਤ ਮਹਿ ਮਹ ॥
छोरि गई हम कौ कत महि मह ॥

(न जानामि) किमर्थं वयं अस्मिन् पृथिव्यां अवशिष्टाः स्मः।

ਮੂਰਖ ਸਾਚੁ ਇਹੈ ਲਹਿ ਲਈ ॥
मूरख साचु इहै लहि लई ॥

मूर्खः (राजा) एतत् सत्यं अवगच्छत्

ਦੇਹ ਸਹਿਤ ਸੁਰਪੁਰ ਤ੍ਰਿਯ ਗਈ ॥੯॥
देह सहित सुरपुर त्रिय गई ॥९॥

राज्ञी देहेन स्वर्गं गता इति। ९.

ਜੇ ਜੇ ਪੁੰਨ੍ਰਯਵਾਨ ਹੈ ਲੋਗਾ ॥
जे जे पुंन्रयवान है लोगा ॥

ये सदाचारिणः, २.

ਤੇ ਤੇ ਹੈ ਇਹ ਗਤਿ ਕੇ ਜੋਗਾ ॥
ते ते है इह गति के जोगा ॥

ते अस्य वेगस्य योग्याः (स्वर्गगमनस्य) ।

ਜਿਨ ਇਕ ਚਿਤ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਹਰਿ ਧ੍ਰਯਾਯੋ ॥
जिन इक चित ह्वै कै हरि ध्रयायो ॥

ये एकीकृताः ईश्वरं पूजयन्ति स्म,

ਤਾ ਕੇ ਕਾਲ ਨਿਕਟ ਨਹਿ ਆਯੋ ॥੧੦॥
ता के काल निकट नहि आयो ॥१०॥

(तदा) आह्वानं तेषां समीपं आगन्तुं न शक्तवान्। १०.

ਇਕ ਚਿਤ ਜੋ ਧ੍ਯਾਵਤ ਹਰਿ ਭਏ ॥
इक चित जो ध्यावत हरि भए ॥

ये एकचित्तेन हरिं प्रति ध्यानं ददति।

ਦੇਹ ਸਹਤ ਸੁਰਪੁਰ ਤੇ ਗਏ ॥
देह सहत सुरपुर ते गए ॥

देहेन सह स्वर्गं गच्छन्ति।

ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਨ ਪਾਈ ॥
भेद अभेद की क्रिया न पाई ॥

(मूढराजः) विरहस्य युक्तिं न अवगच्छत्

ਮੂਰਖ ਸਤਿ ਇਹੈ ਠਹਰਾਈ ॥੧੧॥
मूरख सति इहै ठहराई ॥११॥

मूर्खश्च एतत् सत्यत्वेन स्वीकृतवान्। ११.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਤੀਨ ਸੌ ਪੰਦ੍ਰਹ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੩੧੫॥੫੯੮੪॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे तीन सौ पंद्रह चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥३१५॥५९८४॥अफजूं॥

अत्र श्रीचरितोपख्यानस्य त्रिचरित्रस्य मन्त्री भूप साम्बदस्य ३१५ चरितस्य समाप्तिः, सर्वं शुभम्।३१५।५९८४। गच्छति

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਸਹਿਰ ਸੁਨਾਰ ਗਾਵ ਸੁਨਿਯਤ ਜਹ ॥
सहिर सुनार गाव सुनियत जह ॥

यत्र (क) सुनारगांवं नाम नगरं श्रूयते स्म,

ਰਾਇ ਬੰਗਾਲੀ ਸੈਨ ਬਸਤ ਤਹ ॥
राइ बंगाली सैन बसत तह ॥

तत्र बङ्गला-सन्-राजः निवसति स्म ।

ਸ੍ਰੀ ਬੰਗਾਲ ਮਤੀ ਤਿਹ ਰਾਨੀ ॥
स्री बंगाल मती तिह रानी ॥

बङ्गालमती तस्य राज्ञी आसीत् ।

ਸੁੰਦਰ ਭਵਨ ਚਤ੍ਰਦਸ ਜਾਨੀ ॥੧॥
सुंदर भवन चत्रदस जानी ॥१॥

चतुर्दशजनेषु सा सुन्दरी इति प्रसिद्धा आसीत् । १.

ਬੰਗ ਦੇਇ ਦੁਹਿਤਾ ਇਕ ਤਾ ਕੇ ॥
बंग देइ दुहिता इक ता के ॥

तस्य (गृहे) बङ्ग डेइ इति कन्या आसीत् ।

ਔਰ ਸੁੰਦਰੀ ਸਮ ਨਹਿ ਜਾ ਕੇ ॥
और सुंदरी सम नहि जा के ॥

तस्याः सदृशी अन्यत् सौन्दर्यं नासीत् ।

ਤਿਨ ਇਕ ਪੁਰਖ ਨਿਹਾਰੋ ਜਬ ਹੀ ॥
तिन इक पुरख निहारो जब ही ॥

पुरुषं दृष्ट्वा एव सः ।

ਕਾਮ ਦੇਵ ਕੇ ਬਸਿ ਭੀ ਤਬ ਹੀ ॥੨॥
काम देव के बसि भी तब ही ॥२॥

ततः सा कामदेवस्य निवासस्थानं बभूव। २.

ਸੂਰ ਸੂਰ ਕਹਿ ਭੂ ਪਰ ਪਰੀ ॥
सूर सूर कहि भू पर परी ॥

सा 'सूलसूल' इति भूमौ पतिता,

ਜਨੁ ਗਜ ਬੇਲ ਬਾਵ ਕੀ ਹਰੀ ॥
जनु गज बेल बाव की हरी ॥

यथा (पतति पृथिव्यां) वायुना (वायुना) भग्नम्।

ਸੁ ਛਬਿ ਰਾਇ ਸੁਧਿ ਪਾਇ ਬੁਲਾਇਸਿ ॥
सु छबि राइ सुधि पाइ बुलाइसि ॥

चेतनां प्राप्ते सति छबीरायम् आहूतवान्

ਕਾਮ ਭੋਗ ਰੁਚਿ ਮਾਨ ਮਚਾਇਸਿ ॥੩॥
काम भोग रुचि मान मचाइसि ॥३॥

(तया सह) च रुचिपूर्वकं क्रीडति स्म। ३.

ਬਧਿ ਗੀ ਕੁਅਰਿ ਸਜਨ ਕੇ ਨੇਹਾ ॥
बधि गी कुअरि सजन के नेहा ॥

एवं सज्जनप्रेमेण राज कुमारी बद्धा आसीत्,

ਜਿਮਿ ਲਾਗਤ ਸਾਵਨ ਕੋ ਮੇਹਾ ॥
जिमि लागत सावन को मेहा ॥

यथा साबुनवृष्टिः पतति।

ਸੂਰ ਸੂਰ ਕਹਿ ਗਿਰੀ ਪ੍ਰਿਥੀ ਪਰ ॥
सूर सूर कहि गिरी प्रिथी पर ॥

सा 'सूल सूल' इति वदन्त्याः भूमौ पतिता ।

ਤਾਤ ਮਾਤ ਆਈ ਸਖਿ ਸਭ ਘਰ ॥੪॥
तात मात आई सखि सभ घर ॥४॥

(तस्य) मातापितरौ मित्राणि च गृहम् आगतवन्तौ। ४.

ਮਾਤ ਪਰੀ ਦੁਹਿਤਾ ਕਹ ਜਨਿਯਹੁ ॥
मात परी दुहिता कह जनियहु ॥

(उवाच सखी) हे मातः ! (त्वं) स्वपुत्रीं परीरूपेण चिन्तयसि।

ਤਾ ਤਨ ਜੀਏ ਕੁਅਰਿ ਪ੍ਰਮਨਿਯਹੁ ॥
ता तन जीए कुअरि प्रमनियहु ॥

अस्मिन् (परी) शरीरे निवसन्ती कुमारी विचार्यताम्।

ਜੋ ਮੈ ਕਹਤ ਤੁਮੈ ਸੋ ਕਰਿਯਹੁ ॥
जो मै कहत तुमै सो करियहु ॥

अहं यत् वदामि तत् त्वं करोषि।

ਛੋਰਿ ਕਫਨ ਮੁਖਿ ਨਹਿਨ ਨਿਹਰਿਯਹੁ ॥੫॥
छोरि कफन मुखि नहिन निहरियहु ॥५॥

कफनं हृत्वा तस्य मुखं अपि न दृष्ट्वा। ५.

ਤੁਮ ਕੌ ਤਾਤ ਮਾਤ ਦੁਖ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ॥
तुम कौ तात मात दुख ह्वै है ॥

हे मातापितरौ ! त्वं दुःखी भविष्यसि

ਤੁਮਰੀ ਸੁਤਾ ਅਧੋਗਤ ਜੈ ਹੈ ॥
तुमरी सुता अधोगत जै है ॥

(तथा तु कृत्वा) पुत्रत्वं ते अवनतिं प्राप्स्यति।

ਹਮਰੋ ਕਛੂ ਨ ਸੋਕਹਿ ਧਰਿਯਹੁ ॥
हमरो कछू न सोकहि धरियहु ॥

(तत् तया उक्तम्) मया कदापि दुःखं न कर्तव्यम्

ਛਮਾਪਰਾਧ ਹਮਾਰੋ ਕਰਿਯਹੁ ॥੬॥
छमापराध हमारो करियहु ॥६॥

मम अपराधान् च क्षमस्व। ६.

ਰਵਿ ਸਸਿ ਕੌ ਮੈ ਮੁਖ ਨ ਦਿਖਾਰਾ ॥
रवि ससि कौ मै मुख न दिखारा ॥

न सूर्यचन्द्रयोः सम्मुखः, २.

ਅਬ ਹੇਰੈ ਕਸ ਅੰਗਨ ਹਮਾਰਾ ॥
अब हेरै कस अंगन हमारा ॥

(तदा) इदानीं कश्चित् मम शरीरं किमर्थं पश्येत्?