श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 356


ਮਨੋ ਸਾਵਨ ਮਾਸ ਕੇ ਮਧ ਬਿਖੈ ਚਮਕੈ ਜਿਮ ਬਿਦੁਲਤਾ ਘਨ ਮੈ ॥੬੧੭॥
मनो सावन मास के मध बिखै चमकै जिम बिदुलता घन मै ॥६१७॥

कविः पुनः कथयति यत् ते सावनमासे मेघानां मध्ये विद्युत्प्रज्वलिताः इव दृश्यन्ते।६१७।

ਸ੍ਯਾਮ ਸੋ ਸੁੰਦਰ ਖੇਲਤ ਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਰੰਗ ਰਾਚੀ ॥
स्याम सो सुंदर खेलत है कबि स्याम कहै अति ही रंग राची ॥

कृष्णप्रेमसंयुक्ता ताः सुन्दराः स्त्रियः प्रेम्णः लीलायां लीनाः भवन्ति

ਰੂਪ ਸਚੀ ਅਰੁ ਪੈ ਰਤਿ ਕੀ ਮਨ ਮੈ ਕਰ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੋ ਖੇਲਤ ਸਾਚੀ ॥
रूप सची अरु पै रति की मन मै कर प्रीति सो खेलत साची ॥

शची रति इव तेषां सौन्दर्यं हृदये सच्चिदानन्दः अस्ति

ਰਾਸ ਕੀ ਖੇਲ ਤਟੈ ਜਮੁਨਾ ਰਜਨੀ ਅਰੁ ਦ੍ਯੋਸ ਬਿਧਰਕ ਮਾਚੀ ॥
रास की खेल तटै जमुना रजनी अरु द्योस बिधरक माची ॥

जम्ना-नद्याः तटे रात्रौ दिवा च रसक्रीडा अताडनं (शैल्या) क्रियते ।

ਚੰਦ੍ਰਭਗਾ ਅਰੁ ਚੰਦ੍ਰਮੁਖੀ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਤਜ ਲਾਜਹਿ ਨਾਚੀ ॥੬੧੮॥
चंद्रभगा अरु चंद्रमुखी ब्रिखभानु सुता तज लाजहि नाची ॥६१८॥

यमुनातटे दिवारात्रौ तेषां कामक्रीडा प्रसिद्धा अभवत् तत्र च लज्जां त्यक्त्वा चण्डर्भागचण्डर्मुखीराधा नृत्यन्ति।६१८।

ਰਾਸ ਕੀ ਖੇਲ ਸੁ ਗ੍ਵਾਰਨੀਯਾ ਅਤਿ ਹੀ ਤਹ ਸੁੰਦਰ ਭਾਤਿ ਰਚੀ ਹੈ ॥
रास की खेल सु ग्वारनीया अति ही तह सुंदर भाति रची है ॥

एतेषां गोपीनां कृते अतीव सुन्दरं कामुकक्रीडा आरब्धा अस्ति

ਲੋਚਨ ਹੈ ਜਿਨ ਕੇ ਮ੍ਰਿਗ ਸੇ ਜਿਨ ਕੇ ਸਮਤੁਲ ਨ ਰੂਪ ਸਚੀ ਹੈ ॥
लोचन है जिन के म्रिग से जिन के समतुल न रूप सची है ॥

तेषां नेत्राणि कुर्वन्ति इव शची अपि तेषां सौन्दर्येन समं न करोति |

ਕੰਚਨ ਸੇ ਜਿਨ ਕੋ ਤਨ ਹੈ ਮੁਖ ਹੈ ਸਸਿ ਸੋ ਤਹ ਰਾਧਿ ਗਚੀ ਹੈ ॥
कंचन से जिन को तन है मुख है ससि सो तह राधि गची है ॥

तेषां शरीरं सुवर्णं चन्द्रवत् मुखम् |

ਮਾਨੋ ਕਰੀ ਕਰਿ ਲੈ ਕਰਤਾ ਸੁਧ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਜੋਊ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਹੈ ॥੬੧੯॥
मानो करी करि लै करता सुध सुंदर ते जोऊ बाकी बची है ॥६१९॥

इदं दृश्यते यत् ते अम्ब्रोसिया-अवशेषात् निर्मिताः, समुद्रात् अस्माकं मथिताः।६१९।

ਆਈ ਹੈ ਖੇਲਨ ਰਾਸ ਬਿਖੈ ਸਜ ਕੈ ਸੁ ਤ੍ਰੀਯਾ ਤਨ ਸੁੰਦਰ ਬਾਨੇ ॥
आई है खेलन रास बिखै सज कै सु त्रीया तन सुंदर बाने ॥

स्त्रियः सुन्दर-राइमेम्ट्-मध्ये विमोचनं कृत्वा प्रेम्ण-क्रीडायाः कृते आगताः सन्ति

ਪੀਤ ਰੰਗੇ ਇਕ ਰੰਗ ਕਸੁੰਭ ਕੇ ਏਕ ਹਰੇ ਇਕ ਕੇਸਰ ਸਾਨੇ ॥
पीत रंगे इक रंग कसुंभ के एक हरे इक केसर साने ॥

कस्यचित् वस्त्रं पीतवर्णं, कस्यचित् वस्त्रं रक्तवर्णं, कस्यचित् वस्त्रं केसरसंतृप्तं च भवति

ਤਾ ਛਬਿ ਕੇ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਕਬਿ ਨੇ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ਪਹਿਚਾਨੇ ॥
ता छबि के जसु उच महा कबि ने अपने मन मै पहिचाने ॥

नृत्यं कुर्वन्तः गोपीः पतन्ति इति कविः वदति |

ਨਾਚਤ ਭੂਮਿ ਗਿਰੀ ਧਰਨੀ ਹਰਿ ਦੇਖ ਰਹੀ ਨਹੀ ਨੈਨ ਅਘਾਨੇ ॥੬੨੦॥
नाचत भूमि गिरी धरनी हरि देख रही नही नैन अघाने ॥६२०॥

अद्यापि तेषां मनः कृष्णदर्शनस्य निरन्तरताम् इच्छति।६२०।

ਤਿਨ ਕੋ ਇਤਨੋ ਹਿਤ ਦੇਖਤ ਹੀ ਅਤਿ ਆਨੰਦ ਸੋ ਭਗਵਾਨ ਹਸੇ ਹੈ ॥
तिन को इतनो हित देखत ही अति आनंद सो भगवान हसे है ॥

तादृशं महतीं प्रीतिं दृष्ट्वा कृष्णः हसति |

ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਢੀ ਅਤਿ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਸੋ ਅਤਿ ਹੀ ਰਸ ਕੇ ਫੁਨਿ ਬੀਚ ਫਸੈ ਹੈ ॥
प्रीति बढी अति ग्वारिन सो अति ही रस के फुनि बीच फसै है ॥

गोपीनां प्रति तस्य प्रेम्णः एतावत् वृद्धिः जातः यत् सः तेषां प्रेमरागेण फसति

ਜਾ ਤਨ ਦੇਖਤ ਪੁੰਨਿ ਬਢੈ ਜਿਹ ਦੇਖਤ ਹੀ ਸਭ ਪਾਪ ਨਸੇ ਹੈ ॥
जा तन देखत पुंनि बढै जिह देखत ही सभ पाप नसे है ॥

कृष्णस्य देहं दृष्ट्वा गुणः वर्धते दुष्टा नश्यति

ਜਿਉ ਸਸਿ ਅਗ੍ਰ ਲਸੈ ਚਪਲਾ ਹਰਿ ਦਾਰਮ ਸੇ ਤਿਮ ਦਾਤ ਲਸੇ ਹੈ ॥੬੨੧॥
जिउ ससि अग्र लसै चपला हरि दारम से तिम दात लसे है ॥६२१॥

यथा चन्द्रः भव्यः दृश्यते, विद्युत्प्रकाशः, दाडिमबीजानि च सुन्दराणि दृश्यन्ते, तथैव कृष्णदन्ताः भव्याः दृश्यन्ते।६२१।

ਸੰਗ ਗੋਪਿਨ ਬਾਤ ਕਹੀ ਰਸ ਕੀ ਜੋਊ ਕਾਨਰ ਹੈ ਸਭ ਦੈਤ ਮਰਈਯਾ ॥
संग गोपिन बात कही रस की जोऊ कानर है सभ दैत मरईया ॥

गोपीभिः सह स्नेहं कृत्वा कृष्णः राक्षसविनाशनः |

ਸਾਧਨ ਕੋ ਜੋਊ ਹੈ ਬਰਤਾ ਅਉ ਅਸਾਧਨ ਕੋ ਜੋਊ ਨਾਸ ਕਰਈਯਾ ॥
साधन को जोऊ है बरता अउ असाधन को जोऊ नास करईया ॥

कृष्णः साधूनां रक्षकः अत्याचारिनां नाशकः |

ਰਾਸ ਬਿਖੈ ਸੋਊ ਖੇਲਤ ਹੈ ਜਸੁਧਾ ਸੁਤ ਜੋ ਮੁਸਲੀਧਰ ਭਈਯਾ ॥
रास बिखै सोऊ खेलत है जसुधा सुत जो मुसलीधर भईया ॥

प्रेम्णः नाटके यशोदाः स एव पुत्रः dn बलरामस्य भ्राता playin g अस्ति

ਨੈਨਨ ਕੇ ਕਰ ਕੈ ਸੁ ਕਟਾਛ ਚੁਰਾਇ ਮਨੋ ਮਤਿ ਗੋਪਿਨ ਲਈਯਾ ॥੬੨੨॥
नैनन के कर कै सु कटाछ चुराइ मनो मति गोपिन लईया ॥६२२॥

नेत्रलक्षणैः गोपीनां मनः अपहृतम् ॥६२२॥

ਦੇਵ ਗੰਧਾਰਿ ਬਿਲਾਵਲ ਸੁਧ ਮਲਾਰ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁਨਾਈ ॥
देव गंधारि बिलावल सुध मलार कहै कबि स्याम सुनाई ॥

कवि श्याम कहते, देव गांधारी, बिलावल, शुद्ध मल्हार (रागों का राग) पाठ किया गया है।

ਜੈਤਸਿਰੀ ਗੁਜਰੀ ਕੀ ਭਲੀ ਧੁਨਿ ਰਾਮਕਲੀ ਹੂੰ ਕੀ ਤਾਨ ਬਸਾਈ ॥
जैतसिरी गुजरी की भली धुनि रामकली हूं की तान बसाई ॥

कृष्णः गुप्तबांसुरीयां देवगन्धरी, बिलावल, शुद्ध मल्हार, जैतश्री, गुजरी, रामकाली इत्यादीनां संगीतगुणानां धुनयः वादयति स्म

ਸਥਾਵਰ ਤੇ ਸੁਨ ਕੈ ਸੁਰ ਜੀ ਜੜ ਜੰਗਮ ਤੇ ਸੁਰ ਜਾ ਸੁਨ ਪਾਈ ॥
सथावर ते सुन कै सुर जी जड़ जंगम ते सुर जा सुन पाई ॥

ये श्रूयमाणाः सर्वैः निश्चलाः, चलाः, देवकन्याः इत्यादयः।

ਰਾਸ ਬਿਖੈ ਸੰਗਿ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸੋ ਬੰਸੁਰੀ ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਜਾਈ ॥੬੨੩॥
रास बिखै संगि ग्वारिन के इह भाति सो बंसुरी कान्रह बजाई ॥६२३॥

कृष्णः गोपीसङ्गमे एवं वेणुं वादयति स्म।६२३।।

ਦੀਪਕ ਅਉ ਨਟ ਨਾਇਕ ਰਾਗ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਗਉਰੀ ਕੀ ਤਾਨ ਬਸਾਈ ॥
दीपक अउ नट नाइक राग भली बिधि गउरी की तान बसाई ॥

दीपक-नट-नायकयोः राग-गौडी (राग)-धुनयोः सुन्दरं वाद्यं कृतम् अस्ति ।

ਸੋਰਠਿ ਸਾਰੰਗ ਰਾਮਕਲੀ ਸੁਰ ਜੈਤਸਿਰੀ ਸੁਭ ਭਾਤਿ ਸੁਨਾਈ ॥
सोरठि सारंग रामकली सुर जैतसिरी सुभ भाति सुनाई ॥

दीपक, गौरी, नटनायक, सोरथ, सारंग, रामकाली, जैत्श्री इत्यादीनां संगीतविधानां धुनम् कृष्णः अतीव सुन्दरं वादयति स्म

ਰੀਝ ਰਹੇ ਪ੍ਰਿਥਮੀ ਕੇ ਸਭੈ ਜਨ ਰੀਝ ਰਹਿਯੋ ਸੁਨ ਕੇ ਸੁਰ ਰਾਈ ॥
रीझ रहे प्रिथमी के सभै जन रीझ रहियो सुन के सुर राई ॥

तानि श्रुत्वा पृथिवीवासिनोऽपि देवराज इन्द्रोऽपि मुग्धाः |

ਤੀਰ ਨਦੀ ਸੰਗਿ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਮੁਰਲੀ ਕਰਿ ਆਨੰਦ ਸ੍ਯਾਮ ਬਜਾਈ ॥੬੨੪॥
तीर नदी संगि ग्वारिन के मुरली करि आनंद स्याम बजाई ॥६२४॥

गोपीभिः सह तादृशेन आनन्देन सह यमुनातीरे कृष्णः वेणुं वादयति स्म।६२४।

ਜਿਹ ਕੇ ਮੁਖ ਕੀ ਸਮ ਚੰਦ੍ਰਪ੍ਰਭਾ ਤਨ ਕੀ ਇਹ ਭਾ ਮਨੋ ਕੰਚਨ ਸੀ ਹੈ ॥
जिह के मुख की सम चंद्रप्रभा तन की इह भा मनो कंचन सी है ॥

यस्य महिमा चन्द्रस्य महिमा सदृशं यस्य देहं सुवर्णम्

ਮਾਨਹੁ ਲੈ ਕਰ ਮੈ ਕਰਤਾ ਸੁ ਅਨੂਪ ਸੀ ਮੂਰਤਿ ਯਾ ਕੀ ਕਸੀ ਹੈ ॥
मानहु लै कर मै करता सु अनूप सी मूरति या की कसी है ॥

सा, या ईश्वरेणैव अद्वितीयरूपेण निर्मिता

ਚਾਦਨੀ ਮੈ ਗਨ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਇਹ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਗੋਪਿਨ ਤੇ ਸੁ ਹਛੀ ਹੈ ॥
चादनी मै गन ग्वारिन के इह ग्वारिन गोपिन ते सु हछी है ॥

इयं गोपी चन्द्रप्रकाशे गोपीसमूहे अन्येभ्यः गोपीभ्यः श्रेष्ठा भवति।

ਬਾਤ ਜੁ ਥੀ ਮਨ ਕਾਨਰ ਕੇ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨ ਸੁਤਾ ਸੋਊ ਪੈ ਲਖਿ ਲੀ ਹੈ ॥੬੨੫॥
बात जु थी मन कानर के ब्रिखभान सुता सोऊ पै लखि ली है ॥६२५॥

गोपीगणेषु सुन्दरतम गोपी राधा सा च अवगता यत् कृष्णस्य मनसि आसीत्।६२५।

ਕਾਨ ਜੂ ਬਾਚ ਰਾਧੇ ਸੋ ॥
कान जू बाच राधे सो ॥

राधामुद्दिश्य कृष्णस्य भाषणम्-

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਕ੍ਰਿਸਨ ਰਾਧਿਕਾ ਤਨ ਨਿਰਖਿ ਕਹੀ ਬਿਹਸਿ ਕੈ ਬਾਤ ॥
क्रिसन राधिका तन निरखि कही बिहसि कै बात ॥

श्रीकृष्णः राधस्य शरीरं दृष्ट्वा हसन् अवदत्।

ਮ੍ਰਿਗ ਕੇ ਅਰੁ ਫੁਨਿ ਮੈਨ ਕੇ ਤੋ ਮੈ ਸਭ ਹੈ ਗਾਤਿ ॥੬੨੬॥
म्रिग के अरु फुनि मैन के तो मै सभ है गाति ॥६२६॥

राधाशरीरं प्रति पश्यन् श्रीकृष्णः स्मितमब्रवीत् तव शरीरं मृग इव प्रेमदेवः।६२६।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਭਾਗ ਕੋ ਭਾਲ ਹਰਿਯੋ ਸੁਨਿ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਛੀਨ ਲਈ ਮੁਖ ਜੋਤਿ ਸਸੀ ਹੈ ॥
भाग को भाल हरियो सुनि ग्वारिन छीन लई मुख जोति ससी है ॥

हे राधा ! शृणुत, ते सर्वे डेस्टोयस्य भाग्यं हरन्ति, चन्द्रस्य प्रकाशं च अपहृतवन्तः

ਨੈਨ ਮਨੋ ਸਰ ਤੀਛਨ ਹੈ ਭ੍ਰਿਕੁਟੀ ਮਨੋ ਜਾਨੁ ਕਮਾਨ ਕਸੀ ਹੈ ॥
नैन मनो सर तीछन है भ्रिकुटी मनो जानु कमान कसी है ॥

तीक्ष्णबाण इव चक्षुः धनुष इव भ्रूः |

ਕੋਕਿਲ ਬੈਨ ਕਪੋਤਿ ਸੋ ਕੰਠ ਕਹੀ ਹਮਰੇ ਮਨ ਜੋਊ ਬਸੀ ਹੈ ॥
कोकिल बैन कपोति सो कंठ कही हमरे मन जोऊ बसी है ॥

तेषां वाक् बाणसदृशं निशाचरं कण्ठं च कपोतसदृशम्

ਏਤੇ ਪੈ ਚੋਰ ਲਯੋ ਹਮਰੋ ਚਿਤ ਭਾਮਿਨਿ ਦਾਮਿਨਿ ਭਾਤਿ ਲਸੀ ਹੈ ॥੬੨੭॥
एते पै चोर लयो हमरो चित भामिनि दामिनि भाति लसी है ॥६२७॥

एवमेव वदामि यत् मम प्रीतिमति आश्चर्यं तत् एतत् यत् विद्युत्सदृशाः स्त्रियः मम मनः अपहृतवन्तः।६२७।

ਕਾਨਰ ਲੈ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨ ਸੁਤਾ ਸੰਗਿ ਗੀਤ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਸੁੰਦਰ ਗਾਵੈ ॥
कानर लै ब्रिखभान सुता संगि गीत भली बिधि सुंदर गावै ॥

श्रीकृष्णः अतीव सुन्दररीत्या राधा विषये सुन्दराणि गीतानि गायति।

ਸਾਰੰਗ ਦੇਵਗੰਧਾਰ ਬਿਭਾਸ ਬਿਲਾਵਲ ਭੀਤਰ ਤਾਨ ਬਸਾਵੈ ॥
सारंग देवगंधार बिभास बिलावल भीतर तान बसावै ॥

कृष्णः राधा सह सुन्दरं गीतं गायन् सारङ्ग, देवगन्धरी, विभास, बिलावल इत्यादीनां संगीतविधानां धुनानां निर्माणं कुर्वन् अस्ति।

ਜੋ ਜੜ ਸ੍ਰਉਨਨ ਮੈ ਸੁਨ ਕੈ ਧੁਨਿ ਤਿਆਗ ਕੈ ਧਾਮ ਤਹਾ ਕਹੁ ਧਾਵੈ ॥
जो जड़ स्रउनन मै सुन कै धुनि तिआग कै धाम तहा कहु धावै ॥

अचलानि अपि धुनानि शृण्वन् स्वस्थानं त्यक्त्वा धावितवन्तः

ਜੋ ਖਗ ਜਾਤ ਉਡੇ ਨਭਿ ਮੈ ਸੁਨਿ ਠਾਢ ਰਹੈ ਧੁਨਿ ਜੋ ਸੁਨਿ ਪਾਵੈ ॥੬੨੮॥
जो खग जात उडे नभि मै सुनि ठाढ रहै धुनि जो सुनि पावै ॥६२८॥

ये खगाः आकाशे उड्डीयन्ते, ते अपि धुनश्रवणे निश्चलाः अभवन्।६२८।

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਸੰਗ ਭਲੇ ਭਗਵਾਨ ਸੋ ਖੇਲਤ ਹੈ ਅਰੁ ਨਾਚਤ ਐਸੇ ॥
ग्वारिन संग भले भगवान सो खेलत है अरु नाचत ऐसे ॥

श्रीकृष्णः गोपीभिः सह क्रीडति गायति च

ਖੇਲਤ ਹੈ ਮਨਿ ਆਨੰਦ ਕੈ ਨ ਕਛੂ ਜਰਰਾ ਮਨਿ ਧਾਰ ਕੈ ਭੈ ਸੇ ॥
खेलत है मनि आनंद कै न कछू जररा मनि धार कै भै से ॥

सः आनन्देन निर्भयेन क्रीडति