श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 519


ਜੀਵ ਦਾਨ ਤਬ ਮੋਕਹ ਦੈ ਹੋ ॥੨੨੦੦॥
जीव दान तब मोकह दै हो ॥२२००॥

सा अवदत्, “हे सखे! इदानीं मा विलम्बं कुरु, मम प्रियेन सह मिलितुं कारणं कुरु। हे मित्र ! यदि त्वं एतत् कार्यं निष्पादयसि तर्हि मम जीवनं पुनः सजीवं भविष्यति इति पुनरुत्थानं मन्यताम्” २२०० ।'

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਯੌ ਬਤੀਯਾ ਸੁਨਿ ਕੈ ਭਈ ਚੀਲ ਚਲੀ ਉਡਿ ਦ੍ਵਾਰਵਤੀ ਮਹਿ ਆਈ ॥
यौ बतीया सुनि कै भई चील चली उडि द्वारवती महि आई ॥

इति उषस्य वचनं श्रुत्वा पतङ्गरूपेण परिणमया उड्डीयत

ਪੌਤ੍ਰ ਹੁਤੋ ਜਿਹ ਸ੍ਯਾਮ ਜੂ ਕੋ ਛਪਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਤਿਹ ਬਾਤ ਸੁਨਾਈ ॥
पौत्र हुतो जिह स्याम जू को छपि स्याम भनै तिह बात सुनाई ॥

द्वारकापुरं प्राप्ता, तत्र सा सर्वं कृष्णपुत्राय निगूढं कथयति स्म,

ਏਕ ਤ੍ਰੀਯਾ ਅਟਕੀ ਤੁਮ ਪੈ ਤੁਹਿ ਲ੍ਯਾਇਬੇ ਕੇ ਹਿਤ ਹਉ ਹੂ ਪਠਾਈ ॥
एक त्रीया अटकी तुम पै तुहि ल्याइबे के हित हउ हू पठाई ॥

“एकः स्त्रियः तव प्रेम्णः लीनः अस्ति, अहं त्वां तत्र नेतुम् आगतः अस्मि

ਤਾ ਤੇ ਚਲੋ ਤਹ ਬੇਗ ਬਲਾਇ ਲਿਉ ਮੇਟਿ ਸਭੈ ਚਿਤ ਕੀ ਦੁਚਿਤਾਈ ॥੨੨੦੧॥
ता ते चलो तह बेग बलाइ लिउ मेटि सभै चित की दुचिताई ॥२२०१॥

अतः मनसः क्षोभसमाप्त्यर्थं मया सह तत्र गच्छतु सद्यः” २२०१ ।

ਬੈਠ ਸੁਨਾਇ ਕੈ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਤਿਹ ਆਪਨੋ ਰੂਪ ਪ੍ਰਤਛ ਦਿਖਾਯੋ ॥
बैठ सुनाइ कै स्याम भनै तिह आपनो रूप प्रतछ दिखायो ॥

इत्युक्त्वा सा तस्मै स्वस्य वास्तविकं रूपं दर्शितवती

ਜੋ ਤ੍ਰੀਯ ਮੋ ਪਰ ਹੈ ਅਟਕੀ ਤਿਹ ਜਾਇ ਪਿਖੋ ਮਨੁ ਯਾਹਿ ਲੁਭਾਯੋ ॥
जो त्रीय मो पर है अटकी तिह जाइ पिखो मनु याहि लुभायो ॥

तदा राजपुत्रः चिन्तितवान् यत् सः तां स्त्रियं पश्येत्, या तं प्रेम्णा

ਖੈਚ ਨਿਖੰਗ ਕਸਿਯੋ ਕਟਿ ਸੋ ਧਨੁ ਲੈ ਚਲਿਬੇ ਕਹੁ ਸਾਜ ਬਨਾਯੋ ॥
खैच निखंग कसियो कटि सो धनु लै चलिबे कहु साज बनायो ॥

धनुषं कटिबन्धं बद्ध्वा बाणान् वहन् गन्तुं मनः कृतवान्

ਦੂਤੀ ਕੋ ਸੰਗ ਲਏ ਅਪਨੇ ਇਹ ਤਾ ਤ੍ਰੀਅ ਲਿਆਵਨ ਕਾਜ ਸਿਧਾਯੋ ॥੨੨੦੨॥
दूती को संग लए अपने इह ता त्रीअ लिआवन काज सिधायो ॥२२०२॥

सः दूतेन सह प्रेम्णा स्त्रियं स्वेन आनेतुं गतः।2202।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਸੰਗ ਲਯੋ ਅਨਰੁਧ ਕੋ ਦੂਤੀ ਹਰਖ ਬਢਾਇ ॥
संग लयो अनरुध को दूती हरख बढाइ ॥

धूतिः आनन्दं वर्धयित्वा अनरुधां सह नीतवान् |

ਊਖਾ ਕੋ ਪੁਰ ਥੋ ਜਹਾ ਤਹਾ ਪਹੂਚੀ ਆਇ ॥੨੨੦੩॥
ऊखा को पुर थो जहा तहा पहूची आइ ॥२२०३॥

प्रसन्नो भूत्वा दूतः अनिरुद्धं नीत्वा उषपुरीं प्रापत् ॥२२०३॥

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोर्था

ਤ੍ਰੀਅ ਪੀਅ ਦਯੋ ਮਿਲਾਇ ਚਤੁਰ ਤ੍ਰੀਅ ਕਰਿ ਚਤੁਰਤਾ ॥
त्रीअ पीअ दयो मिलाइ चतुर त्रीअ करि चतुरता ॥

सा चतुरता उभयोः समागमं कारयति स्म-कान्तस्य प्रियस्य च

ਕੀਯੋ ਭੋਗ ਸੁਖ ਪਾਇ ਊਖਾ ਅਰੁ ਅਨਰੁਧ ਮਿਲ ॥੨੨੦੪॥
कीयो भोग सुख पाइ ऊखा अरु अनरुध मिल ॥२२०४॥

उषौ अनिरुद्धौ च तदा संयोगं सुप्रहृष्टौ ॥२२०४॥

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਚਾਰਿ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋ ਭੋਗ ਕੀਓ ਨਰ ਨਾਰਿ ਹੁਲਾਸ ਹੀਯੈ ਮੈ ਬਢੈ ਕੈ ॥
चारि प्रकार को भोग कीओ नर नारि हुलास हीयै मै बढै कै ॥

(उभौ) स्त्रीपुरुषौ चतुर्विधं भोगं कृत्वा हृदयेन वर्धितेन आनन्देन।

ਆਸਨ ਕੋਕ ਕੇ ਬੀਚ ਜਿਤੇ ਕਬਿ ਭਾਖਤ ਹੈ ਸੁ ਸਬੈ ਇਨ ਕੈ ਕੈ ॥
आसन कोक के बीच जिते कबि भाखत है सु सबै इन कै कै ॥

कोकापण्डितस्य संयोगस्य आसनानां विषये निर्देशं अनुसृत्य मनसि प्रसन्नाः भूत्वा ते चतुर्विधमुद्रायाः माध्यमेन यौनसंयोगस्य आनन्दं लभन्ते स्म

ਬਾਤ ਕਹੀ ਅਨਰੁਧ ਕਛੂ ਮੁਸਕਾਇ ਤ੍ਰੀਆ ਸੰਗ ਨੈਨ ਨਚੈ ਕੈ ॥
बात कही अनरुध कछू मुसकाइ त्रीआ संग नैन नचै कै ॥

कतिपयैः हसैः नेत्रैः आवर्त्य च अनरुद्धः तां स्त्रियं (उखा) उक्तवान् (एतत्) ।

ਜਿਉ ਹਮਰੀ ਤੁਮ ਹੁਇ ਰਹੀ ਸੁੰਦਰਿ ਤਿਉ ਹਮ ਹੂ ਤੁਮਰੇ ਰਹੈ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ॥੨੨੦੫॥
जिउ हमरी तुम हुइ रही सुंदरि तिउ हम हू तुमरे रहै ह्वै कै ॥२२०५॥

अनिरुद्धः उषं स्मितं कृत्वा तस्य नेत्रयोः नृत्यं कृत्वा अवदत्, “यथा त्वं मम अहमपि तथैव तव अभवम्” २२०५ ।

ਸੁੰਦਰ ਥੀ ਜੁ ਧੁਜਾ ਨ੍ਰਿਪ ਕੀ ਸੁ ਗਿਰੀ ਭੂਅ ਪੈ ਲਖਿ ਭੂਪਤਿ ਪਾਯੋ ॥
सुंदर थी जु धुजा न्रिप की सु गिरी भूअ पै लखि भूपति पायो ॥

एतस्मिन् पार्श्वे राजा ददर्श तस्य सुन्दरं ध्वजं भूमौ पतितम्

ਜੋ ਬਰੁ ਦਾਨ ਦਯੋ ਮੁਹਿ ਰੁਦ੍ਰ ਵਹੈ ਪ੍ਰਗਟਿਯੋ ਚਿਤ ਮੈ ਸੁ ਜਨਾਯੋ ॥
जो बरु दान दयो मुहि रुद्र वहै प्रगटियो चित मै सु जनायो ॥

सः मनसि ज्ञातवान् यत् रुद्रेण दत्तः वरः यथार्थः भविष्यति

ਤਉ ਹੀ ਲਉ ਆਇ ਕਹੀ ਇਕ ਯੌ ਤੁਮਰੀ ਦੁਹਿਤਾ ਗ੍ਰਿਹ ਮੋ ਕੋਊ ਆਯੋ ॥
तउ ही लउ आइ कही इक यौ तुमरी दुहिता ग्रिह मो कोऊ आयो ॥

तस्मिन् एव काले कश्चित् तस्मै कथयितुं आगतः यत् तस्य गृहे कश्चन तस्य कन्यायाः सह निवसति इति

ਯੌ ਨ੍ਰਿਪ ਬਾਤ ਚਲਿਯੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਅਪਨੇ ਚਿਤ ਮੈ ਅਤਿ ਰੋਸ ਬਢਾਯੋ ॥੨੨੦੬॥
यौ न्रिप बात चलियो सुनि कै अपने चित मै अति रोस बढायो ॥२२०६॥

इति श्रुत्वा क्रुद्धो राजा तत्र ययौ ॥२२०६॥

ਆਵਤ ਹੀ ਕਰਿ ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਤ ਕੋਪ ਭਯੋ ਚਿਤਿ ਰੋਸ ਬਢਾਯੋ ॥
आवत ही करि ससत्र संभारत कोप भयो चिति रोस बढायो ॥

आगत्य एव हस्ते शस्त्रं कृत्वा क्रुद्धः सन् चिते क्रोधं वर्धयति स्म ।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੇ ਪੌਤ੍ਰ ਸੋ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਦੁਹਿਤਾ ਹੂ ਕੇ ਮੰਦਰਿ ਜੁਧੁ ਮਚਾਯੋ ॥
कान्रह के पौत्र सो स्याम भनै दुहिता हू के मंदरि जुधु मचायो ॥

आगत्य महता क्रोधेन शस्त्राणि धारयन् कन्यायाः गृहे कृष्णपुत्रेण सह युद्धं कर्तुं प्रवृत्तः

ਹੁਇ ਬਿਸੰਭਾਰ ਪਰਿਯੋ ਜਬ ਸੋ ਤਬ ਹੀ ਇਹ ਕੇ ਕਰਿ ਭੀਤਰ ਆਯੋ ॥
हुइ बिसंभार परियो जब सो तब ही इह के करि भीतर आयो ॥

यदा सः (अनरुद्धः) मूर्च्छितः भूमौ पतितः तदा एव सः हस्ते पतितः।

ਨਾਦ ਬਜਾਇ ਦਿਖਾਇ ਸਭੋ ਬਲੁ ਲੈ ਇਹ ਕੋ ਨ੍ਰਿਪ ਧਾਮਿ ਸਿਧਾਯੋ ॥੨੨੦੭॥
नाद बजाइ दिखाइ सभो बलु लै इह को न्रिप धामि सिधायो ॥२२०७॥

पतिते तदा राजा शृङ्गवाद्य कृष्णपुत्रमादाय स्वगृहं प्रति जगाम।२२०७।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੇ ਪੌਤ੍ਰ ਕੋ ਬਾਧ ਕੈ ਭੂਪ ਫਿਰਿਯੋ ਉਤ ਨਾਰਦ ਜਾਇ ਸੁਨਾਈ ॥
कान्रह के पौत्र को बाध कै भूप फिरियो उत नारद जाइ सुनाई ॥

श्रीकृष्णस्य पौत्रं बद्ध्वा राजा प्रत्यागच्छत्। नारदस्तत्र गत्वा सर्वमब्रवीत् (कृष्णाय)।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਚਲੋ ਉਠਿ ਬੈਠੇ ਕਹਾ ਅਪੁਨੀ ਜਦੁਵੀ ਸਭ ਸੈਨ ਬਨਾਈ ॥
कान्रह चलो उठि बैठे कहा अपुनी जदुवी सभ सैन बनाई ॥

अस्मिन् पार्श्वे राजा कृष्णपुत्रं बद्ध्वा आरब्धवान्, परतः कृष्णाय सर्वं नारदः अवदत्। नारद उवाच हे कृष्ण ! उत्थाय सर्वैः यादवसैन्यैः सह गच्छतु |

ਯੌ ਸੁਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਚਲੇ ਬਤੀਯਾ ਅਪੁਨੇ ਚਿਤ ਮੈ ਅਤਿ ਕਰੋਧ ਬਢਾਈ ॥
यौ सुनि स्याम चले बतीया अपुने चित मै अति करोध बढाई ॥

कृष्णोऽपि तच्छ्रुत्वा महाक्रोधः प्रचलितः |

ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ਸਭੈ ਰਿਸ ਸੋ ਜਿਨ ਕੋ ਅਸ ਤੇਜੁ ਲਖਿਯੋ ਨਹਿ ਜਾਈ ॥੨੨੦੮॥
ससत्र संभारि सभै रिस सो जिन को अस तेजु लखियो नहि जाई ॥२२०८॥

कृष्णस्य तेजः द्रष्टुं सुदुष्करम् आसीत्, यदा सः आयुधानि धारयति स्म।2208।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਬਤੀਆ ਸੁਨਿ ਮੁਨਿ ਕੀ ਸਕਲ ਜਦੁਪਤਿ ਸੈਨ ਬਨਾਇ ॥
बतीआ सुनि मुनि की सकल जदुपति सैन बनाइ ॥

(नारद) मुनि सुनकर श्री कृष्ण सम्पूर्ण सेना को संगठित किया

ਜਹਿ ਭੂਪਤਿ ਕੋ ਪੁਰ ਹੁਤੋ ਤਹਿ ਹੀ ਪਹੁਚਿਯੋ ਆਇ ॥੨੨੦੯॥
जहि भूपति को पुर हुतो तहि ही पहुचियो आइ ॥२२०९॥

ऋषिवचनं श्रुत्वा कृष्णः सर्वसैन्यमादाय तत्र तत्र राज्ञः सहस्रबाहुपुरी ॥२२०९॥

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਆਵਤ ਸ੍ਯਾਮ ਜੀ ਕੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਮੰਤ੍ਰ ਪੁਛਿਯੋ ਤਿਨ ਮੰਤ੍ਰਨ ਦੀਨੋ ॥
आवत स्याम जी को सुनि कै न्रिप मंत्र पुछियो तिन मंत्रन दीनो ॥

कृष्णस्य आगमनं श्रुत्वा राजा मन्त्रिणाममन्त्रयामास |

ਏਕ ਕਹੀ ਹਮ ਜੋ ਦੁਹਿਤਾ ਇਹ ਦੈ ਸੁ ਕਹਿਯੋ ਤੁਹਿ ਮਾਨਿ ਨ ਲੀਨੋ ॥
एक कही हम जो दुहिता इह दै सु कहियो तुहि मानि न लीनो ॥

मन्त्रिणः अवदन् – “ते भवतः कन्याम् आदाय आगताः, त्वं च एतत् प्रस्तावम् न स्वीकुर्वसि

ਮਾਗ ਲਯੋ ਸਿਵ ਤੇ ਰਨ ਕੋ ਬਰੁ ਜਾਨਤ ਹੈ ਤੂ ਭਯੋ ਮਤਿ ਹੀਨੋ ॥
माग लयो सिव ते रन को बरु जानत है तू भयो मति हीनो ॥

(अब्रवीत् परः) त्वया शिवात् युद्धवरम् अन्विषः | (अहं) जानामि यत् भवता दुष्टं कृतम्।

ਛੋਰਿਹੋ ਦ੍ਵੈ ਕਰਿ ਕੇ ਕਰ ਆਜੁ ਸੁ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਇਹੈ ਪ੍ਰਨ ਕੀਨੋ ॥੨੧੧੦॥
छोरिहो द्वै करि के कर आजु सु स्री ब्रिजनाथ इहै प्रन कीनो ॥२११०॥

“भवता शिवात् (तस्य रहस्यं) न अवगत्य वरं याचितं, प्राप्तं च, परन्तु तस्मिन् पक्षे कृष्णेन अपि प्रतिज्ञातं, अतः उषा अनिरुद्धयोः मुक्तिः अपि च कृष्णाय श्रद्धांजलिम् अपि दातुं बुद्धिमान् भविष्यति2210।

ਮਾਨੋ ਤੋ ਬਾਤ ਕਹੋ ਨ੍ਰਿਪ ਏਕ ਜੋ ਸ੍ਰਉਨਨ ਮੈ ਹਿਤ ਕੈ ਧਰੀਐ ॥
मानो तो बात कहो न्रिप एक जो स्रउनन मै हित कै धरीऐ ॥

(मन्त्री उवाच) हे राजन् ! मनो, एकमेव वदामि यदि कर्णेषु स्थापयसि।

ਦੁਹਿਤਾ ਅਨਰੁਧ ਕੋ ਲੈ ਅਪੁਨੇ ਸੰਗਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਪਾਇਨ ਪੈ ਪਰੀਐ ॥
दुहिता अनरुध को लै अपुने संगि स्याम के पाइन पै परीऐ ॥

“हे राजन् ! यदि भवान् अस्माभिः सह सहमतः तर्हि वयं वदामः, उषं अनिरुद्धं च सह गृहीत्वा कृष्णस्य चरणयोः पततु।

ਤੁਮਰੇ ਨ੍ਰਿਪ ਪਾਇ ਪਰੈ ਸੁਨੀਐ ਨਹੀ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਸੰਗਿ ਕਬੈ ਲਰੀਐ ॥
तुमरे न्रिप पाइ परै सुनीऐ नही स्याम के संगि कबै लरीऐ ॥

“हे राजन् ! वयं तव पादयोः पतामः, कृष्णेन सह युद्धं न कुर्मः कदापि

ਅਰਿਹੋ ਨ ਜੋ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਹਰਿ ਸੋ ਭੂਅ ਪੈ ਤਬ ਰਾਜੁ ਸਦਾ ਕਰੀਐ ॥੨੨੧੧॥
अरिहो न जो स्याम भनै हरि सो भूअ पै तब राजु सदा करीऐ ॥२२११॥

कृष्णसदृशः अन्यः शत्रुः न भविष्यति यदि च एषः शत्रुः मित्ररूपेण परिणतः तदा त्वं सर्वं जगत् शाश्वतं शासितुं शक्नोषि।२२११।

ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਜੋ ਰਿਸ ਕੈ ਰਨ ਮੈ ਕਰਿ ਜੋ ਧਨੁ ਸਾਰੰਗ ਲੈ ਹੈ ॥
स्री ब्रिज नाइक जो रिस कै रन मै करि जो धनु सारंग लै है ॥

यदा श्रीकृष्णः क्रुद्धः भूत्वा युद्धे 'सारङ्ग' धनुषं हस्ते गृह्णीयात्।

ਕਉਨ ਬਲੀ ਪ੍ਰਗਟਿਯੋ ਭੂਅ ਪੈ ਤੁਮ ਹੂ ਨ ਕਹੋ ਬਲਿ ਜੋ ਠਹਰੈ ਹੈ ॥
कउन बली प्रगटियो भूअ पै तुम हू न कहो बलि जो ठहरै है ॥

“यदा कृष्णः क्रोधेन धनुषः शराणि च गृह्णीयात् तदा त्वं वदसि कः अन्यः अधिकः शक्तिः, को तस्य विरुद्धं तिष्ठति?

ਜੋ ਹਠ ਕੈ ਭਿਰਿਹੈ ਤਿਹ ਸੋ ਤਿਹ ਕਉ ਛਿਨ ਮੈ ਜਮਲੋਕਿ ਪਠੈ ਹੈ ॥
जो हठ कै भिरिहै तिह सो तिह कउ छिन मै जमलोकि पठै है ॥

“यस्तेन सह युध्येत्, धीमतः, तं क्षणमात्रेण यमपदं प्रति प्रेषयिष्यति