श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 793


ਹੋ ਯਾ ਕੇ ਭੀਤਰ ਭੇਦ ਤਨਕ ਨਹੀ ਮਾਨੀਐ ॥੧੧੪੯॥
हो या के भीतर भेद तनक नही मानीऐ ॥११४९॥

प्रथमं “जननी” इति शब्दं उच्चारयन् अन्ते “मथनी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि मनसि विना विवेकेन ज्ञातव्यानि।११४९।

ਪ੍ਰਿਥਮ ਸੁਹਿਰਦਿਨੀ ਮੁਖ ਤੇ ਸਬਦ ਉਚਾਰੀਐ ॥
प्रिथम सुहिरदिनी मुख ते सबद उचारीऐ ॥

प्रथमं मुखात् 'सुहिर्दिनि' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅਰਿਣੀ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤਿ ਬਹੁਰਿ ਪਦ ਡਾਰੀਐ ॥
अरिणी ता के अंति बहुरि पद डारीऐ ॥

ततः तस्य अन्ते 'अरिनि' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਾਝ ਲਹੁ ॥
सकल तुपक के नाम चतुर चित माझ लहु ॥

(इत्) सर्वे चतुराः जनाः मनसि बिन्दुनाम अवगच्छन्ति।

ਹੋ ਕਬਿਤ ਕਾਬਿ ਮੈ ਰੁਚੈ ਤਹੀ ਤੇ ਨਾਮ ਕਹੁ ॥੧੧੫੦॥
हो कबित काबि मै रुचै तही ते नाम कहु ॥११५०॥

प्रथमं “सुहिरद्यानी” इति शब्दं वदन् अन्ते “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपाकं सर्वाणि नामानि चतुराईपूर्वकं ज्ञात्वा स्वप्रवृत्त्या काव्ये प्रयोजयन्तु।११५०।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਮਾਨੁਖਨੀ ਸਬਦਾਦਿ ਭਣੀਜੈ ॥
मानुखनी सबदादि भणीजै ॥

प्रथमं 'मनुखानी' (सेना) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅਰਿਣੀ ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਤਿਹ ਦੀਜੈ ॥
अरिणी अंति सबद तिह दीजै ॥

(ततः) तस्य अन्ते 'अरिनि' इति शब्दस्य प्रयोगः ।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨਹੁ ॥
सकल तुपक के नाम पछानहु ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਚਹੋ ਜਹਾ ਸਭ ਠਵਰ ਬਖਾਨਹੁ ॥੧੧੫੧॥
चहो जहा सभ ठवर बखानहु ॥११५१॥

प्रथमं “मनुष्यानि” इति शब्दं वदन् अन्ते “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि ज्ञात्वा यथेष्टप्रयोगं कुर्वन्तु।११५१।

ਆਦਿ ਮਰਤਣੀ ਸਬਦ ਬਖਾਨੋ ॥
आदि मरतणी सबद बखानो ॥

प्रथमं 'पत्नी' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅੰਤਕ ਸਬਦ ਅੰਤਿ ਤਿਹ ਠਾਨੋ ॥
अंतक सबद अंति तिह ठानो ॥

तस्य अन्ते 'अन्तक' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਭ ਲਹਿ ਲੀਜੈ ॥
नाम तुपक के सभ लहि लीजै ॥

(तत्) सर्वबिन्दून् नाम इति गृहाण।

ਜਿਹ ਚਾਹੋ ਤਿਹ ਠਵਰ ਭਣੀਜੈ ॥੧੧੫੨॥
जिह चाहो तिह ठवर भणीजै ॥११५२॥

“म्रात्यनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि ज्ञात्वा भवन्तः यथा इष्टं कुत्रापि उल्लिखन्ति।११५२।

ਆਦਿ ਮਾਨੁਖਨੀ ਸਬਦ ਬਖਾਨੋ ॥
आदि मानुखनी सबद बखानो ॥

प्रथमं 'मनुखानी' (पुरुषसेना) इति शब्दं पठन्तु।

ਤਾ ਕੇ ਮਥਣੀ ਅੰਤਿ ਸੁ ਠਾਨੋ ॥
ता के मथणी अंति सु ठानो ॥

तस्य अन्ते 'मथनी' इति शब्दस्य प्रयोगः ।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਭ ਲਹਿ ਲਿਜੈ ॥
नाम तुपक के सभ लहि लिजै ॥

(तत्) सर्वबिन्दून् नाम इति गृहाण।

ਜਿਹ ਚਾਹੋ ਤਿਹ ਠਵਰ ਭਣਿਜੈ ॥੧੧੫੩॥
जिह चाहो तिह ठवर भणिजै ॥११५३॥

“मणिनि” इति शब्दं वदन् “मथनी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि यथा इष्टप्रयोगाय ज्ञातानि।११५३।

ਮਾਨਿਖਯਨੀ ਪਦਾਦਿ ਭਣੀਜੈ ॥
मानिखयनी पदादि भणीजै ॥

प्रथमं 'मणिख्यानी' (पदाति) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਮਥਣੀ ਤਿਹ ਦੀਜੈ ॥
अंति सबद मथणी तिह दीजै ॥

तस्य अन्ते 'मथनी' इति शब्दस्य प्रयोगः ।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਕਲ ਲਹਿਜੈ ॥
नाम तुपक के सकल लहिजै ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਰੁਚੈ ਜਹਾ ਤਿਹ ਠਵਰ ਭਣਿਜੈ ॥੧੧੫੪॥
रुचै जहा तिह ठवर भणिजै ॥११५४॥

आदौ “मनुष्यानि” इति शब्दं वदन् अन्ते “मथनी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि ज्ञातव्यानि।११५४।

ਨਰਣੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਣ ਕੀਜੈ ॥
नरणी आदि उचारण कीजै ॥

प्रथमं 'नाराणी' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅਰਿਣੀ ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਤਿਹ ਦੀਜੈ ॥
अरिणी अंति सबद तिह दीजै ॥

तस्य अन्ते 'अरिणी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਭ ਸ੍ਰੀ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਜਾਨਹੁ ॥
सभ स्री नाम तुपक के जानहु ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਯਾ ਮੈ ਭੇਦ ਨ ਨੈਕੁ ਪ੍ਰਮਾਨਹੁ ॥੧੧੫੫॥
या मै भेद न नैकु प्रमानहु ॥११५५॥

प्रथमं “नार्नि” इति शब्दं वदन् “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि विना विवेकेन ज्ञातव्यानि।११५५।

ਮਾਨਵਨੀ ਸਬਦਾਦਿ ਭਣਿਜੈ ॥
मानवनी सबदादि भणिजै ॥

प्रथमं 'मनवानी' इति शब्दं पाठयन्तु।

ਤਾ ਕੇ ਅੰਤਿ ਸਤ੍ਰੁ ਪਦ ਦਿਜੈ ॥
ता के अंति सत्रु पद दिजै ॥

तस्य अन्ते 'सत्रु' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਕਲ ਲਹੀਜੈ ॥
नाम तुपक के सकल लहीजै ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਸਭਾ ਮਧਿ ਬਿਨੁ ਸੰਕ ਕਹੀਜੈ ॥੧੧੫੬॥
सभा मधि बिनु संक कहीजै ॥११५६॥

प्रथमं “मनवनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “शत्रु” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि निःसंदेहं ज्ञातव्यानि।११५६।

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਪ੍ਰਿਥੀਰਾਟਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੀਐ ॥
प्रिथीराटनी आदि उचारन कीजीऐ ॥

प्रथम जप 'पृथिरत्नी' (राजसेना) (शब्द)।

ਅਰਿਣੀ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤ ਸਬਦ ਕੋ ਦੀਜੀਐ ॥
अरिणी ता के अंत सबद को दीजीऐ ॥

तस्य अन्ते 'अरिणी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਜਾਨ ਜੀਅ ਲੀਜੀਐ ॥
सकल तुपक के नाम जान जीअ लीजीऐ ॥

हृदये बिन्दुनाम विद्धि (तत्) ।

ਹੋ ਇਨ ਕੇ ਕਹਤ ਨ ਸੰਕਾ ਮਨ ਮੈ ਕੀਜੀਐ ॥੧੧੫੭॥
हो इन के कहत न संका मन मै कीजीऐ ॥११५७॥

प्रथमं “पृथि-रत्नानि” इति शब्दं वदन् अन्ते “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि निःसंदेहं ज्ञातव्यानि।११५७।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਛਿਤਣੀਸਣੀ ਪਦਾਦਿ ਭਣਿਜੈ ॥
छितणीसणी पदादि भणिजै ॥

प्रथमं 'छितनीसनी' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅਰਿਣੀ ਪਦ ਕੋ ਬਹੁਰਿ ਕਹਿਜੈ ॥
अरिणी पद को बहुरि कहिजै ॥

ततः 'अरणी' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਕਲ ਬਖਾਨਹੁ ॥
नाम तुपक के सकल बखानहु ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) आह्वयतु।

ਸਕਲ ਸਭਾ ਮੈ ਪ੍ਰਗਟ ਪ੍ਰਮਾਨਹੁ ॥੧੧੫੮॥
सकल सभा मै प्रगट प्रमानहु ॥११५८॥

“क्षिति-नीशनि” इति शब्दं वदन् “अरिणी” इति शब्दं उच्चारयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि वदन्तु।1158।

ਛਤ੍ਰਿਸਣੀ ਸਬਦਾਦਿ ਭਣਿਜੈ ॥
छत्रिसणी सबदादि भणिजै ॥

प्रथमं 'छत्रिस्नी' (राजसेना) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਮਥਣੀ ਤਿਹ ਦਿਜੈ ॥
अंति सबद मथणी तिह दिजै ॥

तस्य अन्ते 'मथनी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨਹੁ ॥
सकल तुपक के नाम पछानहु ॥

सर्वबिन्दवानां नाम (तत्) परिचिनोतु।

ਯਾ ਮੈ ਭੇਦ ਨੈਕੁ ਨਹੀ ਜਾਨਹੁ ॥੧੧੫੯॥
या मै भेद नैकु नही जानहु ॥११५९॥

प्रथमं क्षत्रियेशनिशब्दं वदन् अन्ते “मथनी” इति शब्दं योजयित्वा तपकस्य सर्वाणि नामानि विना विवेकेन परिचिनुत।११५९।

ਛਮਿ ਇਸਣੀ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰੋ ॥
छमि इसणी सबदादि उचारो ॥

प्रथमं 'छमि इसनि' (राजसेना) इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਮਥਣੀ ਸਬਦ ਅੰਤਿ ਤਿਹ ਡਾਰੋ ॥
मथणी सबद अंति तिह डारो ॥

तस्य अन्ते 'मथनी' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਭ ਲਹਿ ਲੀਜੈ ॥
नाम तुपक के सभ लहि लीजै ॥

(तत्) सर्वबिन्दून् नाम इति गृहाण।

ਸਦਾ ਸੁਨਤ ਬੁਧਿਜਨਨ ਭਣੀਜੈ ॥੧੧੬੦॥
सदा सुनत बुधिजनन भणीजै ॥११६०॥

क्षमेशनीशब्दं वदन् मथनीशब्दं योजयित्वा तुपकस्य नामानि ज्ञात्वा ज्ञानिनां श्रोतुं कारणम्।११६०।