बलिराजस्य यज्ञेषु देवपदं नासीत्, इन्द्रराजधानी अपि नष्टा अभवत्।
सर्वे देवताः योगपूजनं कृतवन्तः
महापीडिताः सर्वे देवाः भगवन्तं ध्यायन्ते येन परमविनाशकः पुरुषः प्रसन्नः अभवत्।।2.
अप्रमेयेन 'कल पुरख' विष्णोः संकेतं दत्तवान्
अलौकिकः सर्वदेवेभ्यः विष्णुं वामनावताररूपेण अष्टमं प्रकटीकरणं कर्तुं पृष्टवान्।
विष्णुः अनुमतिं गृहीत्वा गतः
विष्णुः भगवतः अनुमतिं याच्य राज्ञः आज्ञानुसारं भृत्यवत् चरितः।।3.
नाराज स्तन्जा
(विष्णुब्रह्मस्य) लघुरूपं धारयन्
ततः जानीतेव दूरं गतः।
राज्ञः दरबारं ज्ञात्वा
सः वामनरूपेण परिणमयितवान्, किञ्चित् चिन्तनानन्तरं सः बलिराजस्य प्राङ्गणं प्रति अगच्छत्, यत्र गत्वा सः दृढतया स्थितवान्।4.
(स ब्राह्मणः) सुपठित्वा वेदचतुष्टयम् |
अयं ब्राह्मणः चतुर्णां वेदानां सर्वेषां पठनं कृतवान्, यत् राजा सावधानतया शृणोति स्म ।
(राजा) ब्राह्मणं (तस्मै) आहूतवान्।
राजा बलिस्तदा ब्राह्मणं आहूय चन्दनपीठे सादरं उपविष्टवान्।5.
(राजा ब्राह्मणस्य) पादौ प्रक्षाल्य आरतीं चकार च |
ब्राह्मणस्य पादप्रक्षालितेन जलं राजा क्वफं कृत्वा दानं कृतवान् ।
(ततः) कोटिशः दर्शनानि दत्तानि
ततः बहुवारं ब्राह्मणं परितः प्रदक्षिणं कृतवान्, तदनन्तरं राजा कोटिकोटिदानानि दत्तवान्, परन्तु ब्राह्मणः हस्तेन किमपि न स्पृशति स्म।6.
(ब्राह्मणः) उक्तवान् यत् एतत् मम कार्यम् नास्ति।
ब्राह्मणः तानि सर्वाणि निष्प्रयोजनानि राज्ञः कृतानि सर्वाणि आडम्बराणि च मिथ्या इति अवदत्।
सार्धद्वयं सोपानं भूमिं (मम) प्रयच्छतु।
ततः सः पृथिव्याः सार्धद्वयं पदमात्रं दत्त्वा स्तुतिविशेषं स्वीकुर्वन्तु इति पृष्टवान्।७।
चौपाई
इत्युक्ते ब्राह्मणस्तदा ।
ब्राह्मणेन एतद्वचनं तदा राज्ञ्या सह राजा तस्य आयातं न अवगन्तुं शक्तवान् ।
(श्रेष्ठ ब्राह्मणः) सार्धद्वयं पदं दातुं प्रार्थितवान्
स ब्राह्मणः पुनः तदेव निश्चयेन उक्तवान् यत् सः पृथिव्याः सार्धद्वयं पदमात्रं याचितवान्।।8।
तस्मिन् समये राज्यपुरोहितः शुक्राचार्यः राज्ञा सह आसीत् ।
शुक्राचार्यः तस्य राज्ञः गुरुः तस्मिन् समये तस्य समीपे आसीत्, सः सर्वैः मन्त्रिभिः सह पृथिवीमात्रं याचयितुम् रहस्यं अवगच्छति स्म।
पृथ्वीदानं यथा वदति राजा ।
यावद्वारं राजा पृथिवीदानम् आज्ञापयति, तावत्वारं गुरुः शुक्राचार्यः तं न अनुमन्यते इति याचते।।9.
यदा राजा भूमिं दातुं निश्चयं कृतवान् ।
यदा तु राजा भिक्षारूपेण अपेक्षितां पृथिवीं दातुं दृढतया निश्चयं कृतवान्, तदा शुक्राचार्यः प्रत्युत्तरं दत्त्वा नृपम् इदम् उक्तवान्।
"राजन्! मा एतत् किञ्चित् ब्राह्मणम् इति चिन्तय,
हे राजन् ! न तं लघु ब्राह्मणं मन्यताम्, केवलं विष्णुवतारं मन्यताम्।१०।
(शुक्राचार्यं श्रुत्वा) सर्वे दिग्गजाः हसितुं प्रवृत्ताः
इति श्रुत्वा सर्वे राक्षसाः हसन्तः अवदन्- शुक्राचार्यः केवलं निष्प्रयोजनं चिन्तयति,
अस्य ब्राह्मणस्य मांसं नास्ति।
शशात् अधिकं मांसं यस्य शरीरे नास्ति, सः ब्राह्मणः कथं जगत् नाशयेत् ११।
दोहरा
शुक्राचार्य उवाच .
यथा अग्निस्फुलिङ्गः एव पतन् अत्यन्तं कदम्बं वर्धते
तथा च अयं लघु ब्राह्मणः पुरुषः नास्ति।12.
चौपाई
राजा बलिः हसन् उक्तवान् ।
राजा बलिः हसन् शुकराचार्यम् उक्तवान्- हे शुक्राचार्य! न त्वं बोधयसि, न पुनः तादृशं निमित्तं लभेयम्,