श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 355


ਛਾਜਤ ਜਾ ਮੁਖ ਚੰਦ ਪ੍ਰਭਾ ਸਮ ਰਾਜਤ ਕੰਚਨ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਭਾਰੇ ॥
छाजत जा मुख चंद प्रभा सम राजत कंचन से द्रिग भारे ॥

मुखस्य महिमा चन्द्रसदृशं विशालाम्बुजसदृशं चक्षुः

ਜਾ ਪਿਖਿ ਕੰਦ੍ਰਪ ਰੀਝ ਰਹੈ ਪਿਖਿਏ ਜਿਹ ਕੇ ਮ੍ਰਿਗ ਆਦਿਕ ਹਾਰੇ ॥
जा पिखि कंद्रप रीझ रहै पिखिए जिह के म्रिग आदिक हारे ॥

यं दृष्ट्वा प्रेमदेवोऽपि प्रलोभ्यते मृगाः च एट्। हृदयं समर्पितवन्तः

ਕੇਹਰਿ ਕੋਕਿਲ ਕੇ ਸਭ ਭਾਵ ਕਿਧੌ ਇਨ ਪੈ ਗਨ ਊਪਰ ਵਾਰੇ ॥੬੧੨॥
केहरि कोकिल के सभ भाव किधौ इन पै गन ऊपर वारे ॥६१२॥

श्रीकृष्णः तान् सर्वान् भावान् यजति सिंहराक्षिणाम् ॥६१२॥

ਜਾਹਿ ਬਿਭੀਛਨਿ ਰਾਜ ਦੀਯੋ ਜਿਨ ਹੂੰ ਬਰ ਰਾਵਨ ਸੋ ਰਿਪੁ ਸਾਧੋ ॥
जाहि बिभीछनि राज दीयो जिन हूं बर रावन सो रिपु साधो ॥

विभीषणाय राज्यं दत्तं येन रावणसदृशं शत्रुं बलात् |

ਖੇਲਤ ਹੈ ਸੋਊ ਭੂਮਿ ਬਿਖੈ ਬ੍ਰਿਜ ਲਾਜ ਜਹਾਜਨ ਕੋ ਤਜਿ ਬਾਧੋ ॥
खेलत है सोऊ भूमि बिखै ब्रिज लाज जहाजन को तजि बाधो ॥

राज्याङ्गुली विभीषणं दत्त्वा रावणवत् शत्रुनाशनं स एव ब्रजदेशे क्रीडति सर्वविधं लज्जां त्यक्त्वा

ਜਾਹਿ ਨਿਕਾਸ ਲਯੋ ਮੁਰਿ ਪ੍ਰਾਨ ਸੁ ਮਾਪ ਲੀਯੋ ਬਲਿ ਕੋ ਤਨ ਆਧੋ ॥
जाहि निकास लयो मुरि प्रान सु माप लीयो बलि को तन आधो ॥

स मुरनाम राक्षसं हत्वा बलिस्य अर्धशरीरं परिमितवान्

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸੰਗ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਅਤਿ ਹੀ ਰਸਿ ਕੈ ਸੋਊ ਖੇਲਤ ਮਾਧੋ ॥੬੧੩॥
स्याम कहै संग ग्वारिन के अति ही रसि कै सोऊ खेलत माधो ॥६१३॥

स एव माधवे गोपीभिः सह प्रेम्णा रागात्मकक्रीडायां लीनः इति कविः श्यामः।६१३।

ਜੋ ਮੁਰ ਨਾਮ ਮਹਾ ਰਿਪੁ ਪੈ ਕੁਪ ਕੈ ਅਤਿ ਹੀ ਡਰਈਯਾ ਫੁਨਿ ਭੀਰਨਿ ॥
जो मुर नाम महा रिपु पै कुप कै अति ही डरईया फुनि भीरनि ॥

मुरनाम महासुरशत्रून् भयङ्करम् |

ਜੋ ਗਜ ਸੰਕਟ ਕੋ ਕਟੀਯਾ ਹਰਤਾ ਜੋਊ ਸਾਧਨ ਕੇ ਦੁਖ ਪੀਰਨਿ ॥
जो गज संकट को कटीया हरता जोऊ साधन के दुख पीरनि ॥

यो गजदुःखानि हृत्वा सन्तदुःखनाशनम्

ਸੋ ਬ੍ਰਿਜ ਮੈ ਜਮੁਨਾ ਤਟ ਪੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਹਰੈਯਾ ਤ੍ਰੀਯ ਚੀਰਨਿ ॥
सो ब्रिज मै जमुना तट पै कबि स्याम कहै हरैया त्रीय चीरनि ॥

कविः श्याममाह, यो ब्रजभूमिषु जम्नातीरे स्त्रीणां वस्त्रं धारयति,

ਤਾ ਕਰ ਕੈ ਰਸ ਕੋ ਚਸਕੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਗਨ ਬੀਚ ਅਹੀਰਨਿ ॥੬੧੪॥
ता कर कै रस को चसको इह भाति कहियो गन बीच अहीरनि ॥६१४॥

स एव यमुनातटे गोपीनां वस्त्राणि अपहृत्य रागसुखरसेन फसितानां अहिरकन्यानां मध्ये भ्रमति।६१४।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਬਾਚ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਸੋ ॥
कान्रह जू बाच ग्वारिन सो ॥

गोपीभ्यः उक्तं कृष्णस्य वाक्यम्-

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਕੇਲ ਕਰੋ ਹਮ ਸੰਗ ਕਹਿਓ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ਕਛੁ ਸੰਕ ਨ ਆਨੋ ॥
केल करो हम संग कहिओ अपने मन मै कछु संक न आनो ॥

मया सह कामुकं भावुकं च क्रीडायां सम्मिलितं भवन्तु

ਝੂਠ ਕਹਿਯੋ ਨਹਿ ਮਾਨਹੁ ਰੀ ਕਹਿਯੋ ਹਮਰੋ ਤੁਮ ਸਾਚ ਪਛਾਨੋ ॥
झूठ कहियो नहि मानहु री कहियो हमरो तुम साच पछानो ॥

सत्यं वदामि त्वां न अनृतं कथयन्

ਗੁਆਰਨੀਯਾ ਹਰਿ ਕੀ ਸੁਨਿ ਬਾਤ ਗਈ ਤਜਿ ਲਾਜ ਕਬੈ ਜਸੁ ਠਾਨੋ ॥
गुआरनीया हरि की सुनि बात गई तजि लाज कबै जसु ठानो ॥

गोपीः कृष्णस्य वचनं श्रुत्वा लज्जां त्यक्त्वा मनसि कृष्णेन सह कामक्रीडां सम्मिलितुं निश्चितवन्तः

ਰਾਤਿ ਬਿਖੈ ਤਜਿ ਝੀਲਹਿ ਕੋ ਨਭ ਬੀਚ ਚਲਿਯੋ ਜਿਮ ਜਾਤ ਟਨਾਨੋ ॥੬੧੫॥
राति बिखै तजि झीलहि को नभ बीच चलियो जिम जात टनानो ॥६१५॥

कृष्णं प्रति गच्छन्तीव ह्रदस्तटात् उत्थाय गगनं प्रति गच्छन्तीव प्रकाशकृमिः।।६१५।।

ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਹਰਿ ਕੇ ਹਿਤ ਗਾਵਤ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਸੁ ਕਿਧੌ ਗਨ ਮੈ ॥
ब्रिखभानु सुता हरि के हित गावत ग्वारिन के सु किधौ गन मै ॥

राधा गोपीगणे केवलं श्रीकृष्णस्य प्रीतिं कर्तुं गायति।

ਇਮ ਨਾਚਤ ਹੈ ਅਤਿ ਪ੍ਰੇਮ ਭਰੀ ਬਿਜਲੀ ਜਿਹ ਭਾਤਿ ਘਨੇ ਘਨ ਮੈ ॥
इम नाचत है अति प्रेम भरी बिजली जिह भाति घने घन मै ॥

राधा गोपीसमूहेषु कृष्णाय गायति, मेघानां मध्ये विद्युत्ज्वलन्तमिव नृत्यति

ਕਬਿ ਨੇ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਗਾਇਬ ਕੀ ਸੁ ਬਿਚਾਰ ਕਹੀ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ॥
कबि ने उपमा तिह गाइब की सु बिचार कही अपने मन मै ॥

कविः (श्याम) विचार्य मनसा स्वगीतस्य उपमम् उक्तवान्,

ਰੁਤਿ ਚੇਤ ਕੀ ਮੈ ਮਨ ਆਨੰਦ ਕੈ ਕੁਹਕੈ ਮਨੋ ਕੋਕਿਲਕਾ ਬਨ ਮੈ ॥੬੧੬॥
रुति चेत की मै मन आनंद कै कुहकै मनो कोकिलका बन मै ॥६१६॥

कविः तस्याः गायनं स्तुवन् वदति यत् चैत्रमासे वने निशाचर इव शीतलं दृश्यते।६१६।

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਗ ਖੇਲਤ ਰੰਗ ਭਰੀ ਸੁ ਤ੍ਰੀਯਾ ਸਜਿ ਸਾਜ ਸਭੈ ਤਨ ਮੈ ॥
हरि के संग खेलत रंग भरी सु त्रीया सजि साज सभै तन मै ॥

ताः स्त्रियः (गोपीः) कृष्णेन क्रीडन्तः वर्णपूर्णाः (प्रेम) सर्वशरीरभूषणैः।

ਅਤਿ ਹੀ ਕਰ ਕੈ ਹਿਤ ਕਾਨਰ ਸੋ ਕਰ ਕੈ ਨਹੀ ਬੰਧਨ ਔ ਧਨ ਮੈ ॥
अति ही कर कै हित कानर सो कर कै नही बंधन औ धन मै ॥

सर्वाणि स्त्रियः अलङ्कृताः कृष्णे अत्यन्तं प्रेम्णा च सर्वान् संयमान् त्यक्त्वा तस्य प्रेम्णा ओतप्रोताः कृष्णेन सह क्रीडन्ति

ਫੁਨਿ ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਉਪਜੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਯੌ ਮਨ ਮੈ ॥
फुनि ता छबि की अति ही उपमा उपजी कबि स्याम के यौ मन मै ॥

अथ श्यामस्य कविस्य मनसि तस्य प्रतिबिम्बस्य अतीव उत्तमः उपमा एवम् उद्भूतः,