श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 741


ਦੁਸਟ ਦਾਹਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਸਬਦ ਬਖਾਨ ॥
दुसट दाहनी आदि कहि रिपु अरि सबद बखान ॥

प्रथमं (शब्दं) 'धूलिदहनी' (रजः दहने सेना) इति वदतु, (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं वदतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੫੧੪॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥५१४॥

आदौ “दुष्ट-दहनी” इति उक्त्वा ततः “रिपु अरि” इति उच्चारयन् हे पण्डित! तुपकस्य नामानि अवगच्छन्तु।514.

ਦੁਰਜਨ ਦਰਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
दुरजन दरनी आदि कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'दुर्जन दरनी' (शत्रुपक्षं पराजयति सेना) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु ।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਜਾਨੁ ਚਤੁਰ ਨਿਰਧਾਰ ॥੫੧੫॥
नाम तुपक के होत है जानु चतुर निरधार ॥५१५॥

प्रधानतया “दुर्जन-दर्णि” इति उक्त्वा अन्ते “रिपु अरि” इति उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५१५।

ਦੁਰਜਨ ਦਬਕਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
दुरजन दबकनी आदि कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'दुर्जन दबकनी' शब्दं वदन्तु (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੫੧੬॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ प्रबीन ॥५१६॥

आदौ “दुर्जन-दबकनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे कुशलाः! तुपकनामानि निर्मीयन्ते।५१६।

ਦੁਸਟ ਚਰਬਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
दुसट चरबनी आदि कहि रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'धूलिचरबानी' इति वचनं (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति वचनं वदतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਪਛਾਨ ॥੫੧੭॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर पछान ॥५१७॥

आदौ “दुष्ट-चरबाणी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते ये हे ज्ञानिनः ! भवन्तः अवगन्तुं शक्नुवन्ति।517.

ਬੀਰ ਬਰਜਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
बीर बरजनी आदि कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'बीर बर्जनी' (सेना योद्धां निरोधयति) इति वचनं वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति वचनं वदतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੫੧੮॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ प्रबीन ॥५१८॥

आदौ “वीर-वर्जनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि विकसितानि भवन्ति।५१८।

ਬਾਰ ਬਰਜਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁਣੀ ਅੰਤ ਬਖਾਨ ॥
बार बरजनी आदि कहि रिपुणी अंत बखान ॥

प्रथमं 'बर बर्जनी' (शत्रुनिरोधसेना) इति वदन् अन्ते 'रिपुनी' (वारेन) इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਪਛਾਨ ॥੫੧੯॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर पछान ॥५१९॥

प्रथमं “बाण-वर्जनी” इति उक्त्वा अन्ते “ऋपुणी” इति शब्दं उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५१९।

ਬਿਸਿਖ ਬਰਖਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
बिसिख बरखनी आदि कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'बिशिख बर्खनी' इति शब्दं वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੫੨੦॥
नाम तुपक के होत है चतुर लीजीअहु चीन ॥५२०॥

आदौ मुख्यतया “विशिख-वर्षिणी” इति उक्त्वा ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः ! तुपकनामानि निर्मीयन्ते।५२०।

ਬਾਨ ਦਾਇਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
बान दाइनी आदि कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'बन दैनी' इति शब्दं वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੫੨੧॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ प्रबीन ॥५२१॥

आदौ “बार-दायनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु कला” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५२१।

ਬਿਸਿਖ ਬ੍ਰਿਸਟਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰਿ ॥
बिसिख ब्रिसटनी आदि कहि रिपु अरि अंति उचारि ॥

प्रथमं 'बिशिख बृस्तानी' (बाणक्षेपण सेना) (ततः) 'रिपु अरि' अन्ततः श्लोकं पाठयन्।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁਧਾਰਿ ॥੫੨੨॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि सुधारि ॥५२२॥

प्रथमं “विशिख-व्रष्ट्नी” इति वचनं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५२२।

ਪਨਜ ਪ੍ਰਹਾਰਨਿ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰਿ ॥
पनज प्रहारनि आदि कहि रिपु अरि अंति उचारि ॥

पहले 'पंज प्रहर्नी' (बाण सेना) श्लोक पाठ करें (ततः) अन्त में 'रिपु अरि' उच्चारण करें।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਬਿਚਾਰ ॥੫੨੩॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि बिचार ॥५२३॥

आदौ “पनाज-प्रहारण” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति उच्चारयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते।५२३।

ਧਨੁਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰੀਐ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰਿ ॥
धनुनी आदि उचारीऐ रिपु अरि अंति उचारि ॥

प्रथमं 'धनुनि' (धनुषा बाणं पातयति सेना) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु ।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਬਿਚਾਰ ॥੫੨੪॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि बिचार ॥५२४॥

प्रथमं धननिशब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति उच्चारयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते।५२४।

ਪ੍ਰਥਮ ਧਨੁਖਨੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
प्रथम धनुखनी सबद कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'धनुखानी' (धनुः बाणः) इति शब्दं वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु ।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸੁਘਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੫੨੫॥
नाम तुपक के होत है सुघर लीजीअहु चीन ॥५२५॥

प्रथमं “धनुखानी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते, ये हे ज्ञानिनः! भवन्तः ज्ञातुं शक्नुवन्ति।525.

ਕੋਅੰਡਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰੀਐ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
कोअंडनी आदि उचारीऐ रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'कोअन्दनी' (धनुर्पट्टिकानां सेना) (शब्दाः) इति वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੫੨੬॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ प्रबीन ॥५२६॥

प्रथमं “कुवन्दनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते, ये हे कुशलाः! भवन्तः अवगन्तुं शक्नुवन्ति।526.

ਬਾਣਾਗ੍ਰਜਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੌ ਦੇਹੁ ॥
बाणाग्रजनी आदि कहि रिपु अरि पद कौ देहु ॥

प्रथमं 'बनाग्रजनी' (धनुषधारी सेना) (शब्दः) इति वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਲੇਹੁ ॥੫੨੭॥
नाम तुपक के होत है चीन चतुर चित लेहु ॥५२७॥

प्रथमं “बाना-ग्रजनी” इति कथयित्वा ततः “रिपु कला” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः ! तुपकनामानि निर्मीयन्ते।५२७।

ਬਾਣ ਪ੍ਰਹਰਣੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
बाण प्रहरणी आदि कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'बाँ प्रहारणी' (बाणं पातयति सेना) इति वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸੁਘਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੫੨੮॥
नाम तुपक के होत है सुघर लीजीअहु चीन ॥५२८॥

प्रथमं “बाण-प्रहर्नी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५२८।

ਆਦਿ ਉਚਰਿ ਪਦ ਬਾਣਨੀ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
आदि उचरि पद बाणनी रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'बनानी' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਬਿਚਾਰ ॥੫੨੯॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि बिचार ॥५२९॥

प्रथमं “बाननी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५२९।

ਬਿਸਿਖ ਪਰਨਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਪਦ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
बिसिख परननी आदि कहि रिपु पद अंति बखान ॥

प्रथमं 'बिशिख पर्नानी' (सेना उड्डयनबाणाः) इति शब्दं वदन्तु तथा (ततः) अन्ते 'रिपु' इति शब्दं योजयन्तु। (

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਪ੍ਰਮਾਨ ॥੫੩੦॥
नाम तुपक के होत है चीनहु चतुर प्रमान ॥५३०॥

प्रथमं “बिसिक्ख-प्राणानि” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५३०।

ਬਿਸਿਖਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਪਦ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
बिसिखनि आदि बखानि कै रिपु पद अंति उचार ॥

प्रथमं 'बिशिखनी' (बाणसेना) इति शब्दं वदन्तु (ततः) अन्ते 'रिपु' इति शब्दं स्थापयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਅਪਾਰ ॥੫੩੧॥
नाम तुपक के होत है चीनहु चतुर अपार ॥५३१॥

प्रथमं “बिसिक्खन” इति शब्दं वदन् ततः “अन्ते रिपु अरि इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५३१।

ਸੁਭਟ ਘਾਇਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
सुभट घाइनी आदि कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'सुभत घैनी' (सेनाहत्या योद्धा) इति वदन्तु (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਸੁ ਧਾਰ ॥੫੩੨॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर सु धार ॥५३२॥

आदौ “सुभत-घायनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! तुपकस्य नाम सम्यक् निर्मिताः भवन्ति।५३२।

ਸਤ੍ਰੁ ਸੰਘਰਣੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
सत्रु संघरणी आदि कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

'सत्रु संघारणी' कहि पद प्रथम (ततः) अन्तमें 'रिपु अरि' उच्चारण करें।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੫੩੩॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि सु धार ॥५३३॥

प्रथमं “शत्रु-संघार्णि” इति शब्दं वदन् ततः अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नाम निर्मितं भवति, यत् हे कविः! भवन्तः सम्यक् अवगन्तुं शक्नुवन्ति।533.

ਪਨਜ ਪ੍ਰਹਰਣੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
पनज प्रहरणी आदि कहि रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'पंज प्रहारणी' इति शब्दं वदन्, (ततः) 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੫੩੪॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥५३४॥

आदौ “पनाच-प्रहर्नि” इति उक्त्वा अन्ते “रिपु अरि” इति उच्चारयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते।५३४।

ਕੋਅੰਡਜ ਦਾਇਨਿ ਉਚਰਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
कोअंडज दाइनि उचरि रिपु अरि बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'कोआण्डज दैनी' (बाणयुक्त सेना) इति वदन्, ततः 'रिपु अरि' इति वदतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੫੩੫॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥५३५॥

आदौ “कोवन्दज-दयनी” कहि ततः “रिपु अरि” इति उच्चारयन् हे ज्ञानिनः ! तुपकस्य नाम निर्मिताः भवन्ति।५३५।

ਆਦਿ ਨਿਖੰਗਨੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
आदि निखंगनी सबद कहि रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'निखाङ्गनी' (बाणधारी सेना) इति शब्दान् वदन्, (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति पाठं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਘਰ ਪਛਾਨ ॥੫੩੬॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुघर पछान ॥५३६॥

प्रथमं “निशाङ्गनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपौ अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।५३६।

ਪ੍ਰਥਮ ਪਤ੍ਰਣੀ ਪਦ ਉਚਰਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
प्रथम पत्रणी पद उचरि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'पत्राणि' (शरधारी सेना) इति शब्दस्य जपेन (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੫੩੭॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि सु धार ॥५३७॥

प्रथमं पत्राणीशब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते, ये हे कवयः सम्यक् अवगन्तुं शक्नुवन्ति।५३७।