श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 1009


ਗਿਰੇ ਭਾਤਿ ਐਸੀ ਸੁ ਮਾਨੋ ਮੁਨਾਰੇ ॥੨੫॥
गिरे भाति ऐसी सु मानो मुनारे ॥२५॥

केषाञ्चन उदरं विच्छिन्नं मीनारवत् पतितम्।(25)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਦਸ ਹਜਾਰ ਹੈਵਰ ਹਨਿ ਡਾਰਿਯੋ ॥
दस हजार हैवर हनि डारियो ॥

दश अश्वसहस्राणि हतानि

ਬੀਸ ਹਜਾਰ ਹਾਥਯਹਿ ਮਾਰਿਯੋ ॥
बीस हजार हाथयहि मारियो ॥

दश अश्वसहस्राणि मृतानि विंशतिसहस्राणि गजानि च हसन्ति स्म।

ਏਕ ਲਛ ਰਾਜਾ ਰਥ ਘਾਯੋ ॥
एक लछ राजा रथ घायो ॥

एकलक्षं राजा रथादिकं नष्टम्

ਬਹੁ ਪੈਦਲ ਜਮ ਧਾਮ ਪਠਾਯੋ ॥੨੬॥
बहु पैदल जम धाम पठायो ॥२६॥

शतं सहस्राणि शासकाः नरसंहाराः, बहुसंख्याकाः पदातिः मृत्युक्षेत्रे प्रेषिताः च ।(२६)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਦ੍ਰੋਣਜ ਦ੍ਰੋਣ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਨ ਭੂਰਸ੍ਰਵਾ ਕੁਰਰਾਇ ॥
द्रोणज द्रोण क्रिपा करन भूरस्रवा कुरराइ ॥

दुर्योधन, द्रोण (आचार्य), किर्पा, करण, राजा भूर सर्व,

ਅਮਿਤ ਸੰਗ ਸੈਨਾ ਲਏ ਸਭੈ ਪਹੂੰਚੈ ਆਇ ॥੨੭॥
अमित संग सैना लए सभै पहूंचै आइ ॥२७॥

ते सर्वे आधिपत्यदाहकाः, तत्र प्राप्ताः सेनाभिः सह।(27)।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਯਾ ਦ੍ਰੁਪਦਾ ਤੁਮ ਤੇ ਸੁਨੁ ਰੇ ਸਠ ਜੀਤਿ ਸੁਯੰਬਰ ਮੈ ਹਮ ਲੈਹੈ ॥
या द्रुपदा तुम ते सुनु रे सठ जीति सुयंबर मै हम लैहै ॥

(ते अवदन्)'शृणु मूर्ख, वयं दरोप्दीं थेस्वयम्बरे जित्वा हरेम।'

ਸਾਗਨ ਸੂਲਨ ਸੈਥਿਨ ਸੋਂ ਹਨਿ ਕੈ ਤੁਹਿ ਕੋ ਜਮ ਧਾਮ ਪਠੈਹੈ ॥
सागन सूलन सैथिन सों हनि कै तुहि को जम धाम पठैहै ॥

'शूलशूलैः त्वां क्षिप्य मृत्युक्षेत्रं प्रेषयिष्यामः।'

ਡਾਰਿ ਰਥੋਤਮ ਮੈ ਤ੍ਰਿਯ ਕੋ ਕਤ ਭਾਜਤ ਹੈ ਜੜ ਜਾਨ ਨ ਦੈਹੈ ॥
डारि रथोतम मै त्रिय को कत भाजत है जड़ जान न दैहै ॥

'कुत्र धावसि रथस्थेन स्त्रिया सह ? वयं भवन्तं पलायितुं न ददामः।

ਏਕ ਨਿਦਾਨ ਕਰੈ ਰਨ ਮੈ ਕਿਧੋ ਪਾਰਥ ਹੀ ਕਿ ਦ੍ਰੁਜੋਧਨ ਹ੍ਵੈਹੈ ॥੨੮॥
एक निदान करै रन मै किधो पारथ ही कि द्रुजोधन ह्वैहै ॥२८॥

'वयं निवेशयिष्यामः।' अर्जनः वा दर्योधनः वा जीविष्यति।(28)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਤੋ ਕਹ ਜੀਤਿ ਜਾਨ ਨਹਿ ਦੈਹੈ ॥
तो कह जीति जान नहि दैहै ॥

ते त्वां जीवितं न मुञ्चन्ति।

ਸ੍ਰੋਨ ਸੁਹਾਨੇ ਬਾਗਨ ਹ੍ਵੈਹੈ ॥
स्रोन सुहाने बागन ह्वैहै ॥

'न वयं त्वां जीवितं त्यक्त्वा तव रक्तेन पृथिवीं सिक्तं करिष्यामः।'

ਏਕ ਨਿਦਾਨ ਕਰੈ ਰਨ ਮਾਹੀ ॥
एक निदान करै रन माही ॥

(अद्य) रणनगरे निर्णयः भविष्यति,

ਕੈ ਪਾਡਵ ਕੈ ਕੈਰਵ ਨਾਹੀ ॥੨੯॥
कै पाडव कै कैरव नाही ॥२९॥

'अद्य युद्धे संकल्पं करिष्यामः, पाण्डवः कैरोवः वा स्थास्यति।'(२९)

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਪ੍ਰਥਮ ਪਾਰਥ ਭਾਨੁਜ ਕੌ ਬਿਸਿਖ ਪ੍ਰਹਾਰਿਯੋ ॥
प्रथम पारथ भानुज कौ बिसिख प्रहारियो ॥

अर्जुनः प्रथमं करणं ('भानुज') बाणेन मारितवान्

ਤਾ ਪਾਛੇ ਕੁਰਰਾਵਿ ਕ੍ਵਾਡ ਭੇ ਮਾਰਿਯੋ ॥
ता पाछे कुररावि क्वाड भे मारियो ॥

अर्जनः प्रथमं करणं प्रति बाणं मारितवान् ततः दर्योदनं लक्ष्यं कृतवान् ।

ਭੀਮ ਭੀਖਮਹਿ ਸਾਇਕ ਹਨੇ ਰਿਸਾਇ ਕੈ ॥
भीम भीखमहि साइक हने रिसाइ कै ॥

भीमः क्रुद्धः भूत्वा भीष्मस्य (पितरस्य) बाणं निपातितवान्।

ਹੋ ਦ੍ਰੋਣ ਦ੍ਰੋਣਜਾਨੁਜ ਕੇ ਘੋਰਨ ਘਾਇ ਕੈ ॥੩੦॥
हो द्रोण द्रोणजानुज के घोरन घाइ कै ॥३०॥

तदा भीमः वास्तविकक्रोधेन निर्वहति स्म, बाणेन च दर्योधनस्य भीषमपीतमस्य च अश्वाः।(30)

ਭੂਰਸ੍ਰਵਾ ਕੌ ਬਹੁਰਿ ਬਾਣ ਸੋ ਬਸਿ ਕਿਯੋ ॥
भूरस्रवा कौ बहुरि बाण सो बसि कियो ॥

अथ बाणेन भूर्श्रवं जित्वा |

ਕ੍ਰਿਪਾਚਾਰਜਹਿ ਬਹੁਰਿ ਮੂਰਛਨਾ ਕਰਿ ਲਿਯੋ ॥
क्रिपाचारजहि बहुरि मूरछना करि लियो ॥

ततः, सः गोलम् आनयत् भूर सेर्व किर्पा आचार्यः अचेतनः अभवत्।

ਹਠੀ ਕਰਣ ਤਬ ਧਾਯੋ ਕੋਪ ਬਢਾਇ ਕੈ ॥
हठी करण तब धायो कोप बढाइ कै ॥

तदा हातिकरणः क्रुद्धः भूत्वा अग्रे गतः

ਹੋ ਤੁਮਲ ਜੁਧ ਰਣ ਕਿਯੋ ਸਨੰਮੁਖ ਆਇ ਕੈ ॥੩੧॥
हो तुमल जुध रण कियो सनंमुख आइ कै ॥३१॥

हठः करणः पुनः उत्थाय पुनः युद्धाय प्लवमानः।(31)

ਏਕ ਬਿਸਿਖ ਅਰਜੁਨ ਕੇ ਉਰ ਮੈ ਮਾਰਿਯੋ ॥
एक बिसिख अरजुन के उर मै मारियो ॥

(सः) अर्जुनस्य वक्षसि बाणं निपातितवान्।

ਗਿਰਿਯੋ ਮੂਰਛਨਾ ਧਰਨਿ ਨ ਨੈਕ ਸੰਭਾਰਿਯੋ ॥
गिरियो मूरछना धरनि न नैक संभारियो ॥

सः अर्जनं प्रति एकं बाणं क्षिप्तवान्; सः संतुलनं कर्तुं न शक्तवान्, अचेतनः च अभवत् ।

ਤਬੈ ਦ੍ਰੋਪਤੀ ਸਾਇਕ ਧਨੁਖ ਸੰਭਾਰਿ ਕੈ ॥
तबै द्रोपती साइक धनुख संभारि कै ॥

ततो द्रौपतिः धनुषं बाणं च गृहीतवान् |

ਹੋ ਬਹੁ ਬੀਰਨ ਕੌ ਦਿਯੋ ਛਿਨਿਕ ਮੌ ਮਾਰਿ ਕੈ ॥੩੨॥
हो बहु बीरन कौ दियो छिनिक मौ मारि कै ॥३२॥

दारोपदी अग्रे प्लवन् धनुषं स्वीकृत्य बहवः योद्धान् विदारितवन्तः।(32)

ਏਕ ਬਿਸਿਖ ਭਾਨੁਜ ਕੇ ਉਰ ਮੈ ਮਾਰਿਯੋ ॥
एक बिसिख भानुज के उर मै मारियो ॥

(सः) करणस्य वक्षसि बाणं प्रहृतवान्।

ਦੁਤਿਯ ਬਾਨ ਸੋ ਦੁਰਜੋਧਨਹਿ ਪ੍ਰਹਾਰਿਯੋ ॥
दुतिय बान सो दुरजोधनहि प्रहारियो ॥

एकः बाणः करणस्य वक्षःस्थले सीधा गतः अपरः दर्योधनं मारितवान्।

ਭੀਖਮ ਭੂਰਸ੍ਰਵਾਹਿ ਦ੍ਰੋਣ ਘਾਇਲ ਕਰਿਯੋ ॥
भीखम भूरस्रवाहि द्रोण घाइल करियो ॥

(ततः) भीष्मं भूर्स्रवं द्रोणाचार्यं च क्षतम् |

ਹੋ ਦ੍ਰੋਣਜ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੁਸਾਸਨ ਕੋ ਸ੍ਯੰਦਨ ਹਰਿਯੋ ॥੩੩॥
हो द्रोणज क्रिपा दुसासन को स्यंदन हरियो ॥३३॥

भीषं पीतमं, बूर् सेर्वं, द्रोणं च क्षतिग्रस्तं,दुशाशनं, किर्पां च बहूनां रथाः च नष्टाः।(33)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਸਭੈ ਸੂਰ ਹਰਖਤ ਭਏ ਕਾਯਰ ਭਯੋ ਨ ਏਕ ॥
सभै सूर हरखत भए कायर भयो न एक ॥

शूराः सन्तुष्टाः आसन् किन्तु कायराः निराशाः अभवन् ।

ਮਾਚਿਯੋ ਪ੍ਰਬਲ ਪ੍ਰਚੰਡ ਰਣ ਨਾਚੇ ਸੁਭਟ ਅਨੇਕ ॥੩੪॥
माचियो प्रबल प्रचंड रण नाचे सुभट अनेक ॥३४॥

महाबलं युद्धं प्रसृतं युद्धनृत्यं च पराकाष्ठां प्राप्तवान्।(34)

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अर्री

ਰਾਜ ਬਾਜ ਤਾਜਿਯਨ ਸੁ ਦਯੋ ਗਿਰਾਇ ਕੈ ॥
राज बाज ताजियन सु दयो गिराइ कै ॥

राजहजाः नवनवाश्वाः च हताः |

ਸਾਜ ਬਾਜ ਸਾਜਿਯਨ ਸੁ ਗੈਨ ਫਿਰਾਇ ਕੈ ॥
साज बाज साजियन सु गैन फिराइ कै ॥

एकं प्रहरं यावत् तान् नियोजयित्वा वीरतया युद्धं कृतवती ।

ਹੈ ਪਾਖਰੇ ਸੰਘਾਰੇ ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ਕੈ ॥
है पाखरे संघारे ससत्र संभारि कै ॥

एतस्मिन्नन्तरे अर्जनः तं प्राप्यमानं दृष्ट्वा चेतनाम् अवाप्तवान्

ਹੋ ਪੈਦਲ ਰਥੀ ਬਿਦਾਰੇ ਬਾਨ ਪ੍ਰਹਾਰਿ ਕੈ ॥੩੫॥
हो पैदल रथी बिदारे बान प्रहारि कै ॥३५॥

धनुर्बाणैः सज्जा शत्रुसेना पलायितवती।(35)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਪਹਰ ਏਕ ਰਾਖੇ ਅਟਕਾਈ ॥
पहर एक राखे अटकाई ॥

एकघण्टापर्यन्तं तान् अटन् स्थापयति स्म

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਸੋ ਕਰੀ ਲਰਾਈ ॥
भाति भाति सो करी लराई ॥

परस्परं च युद्धं कृतवन्तः।

ਗਹਿ ਧਨੁ ਪਾਨ ਧਨੰਜੈ ਗਾਜਿਯੋ ॥
गहि धनु पान धनंजै गाजियो ॥

हस्ते धनुषं धारयन् अर्जन गज्यः, २.