श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 1172


ਜਛ ਕਿੰਨ੍ਰਜਾ ਜਹਾ ਸੁਹਾਵੈ ॥
जछ किंन्रजा जहा सुहावै ॥

यक्षकिन्नरस्त्रीस्तत्र विभूषिताः |

ਉਰਗਿ ਗੰਧ੍ਰਬੀ ਗੀਤਨ ਗਾਵੈ ॥੩੩॥
उरगि गंध्रबी गीतन गावै ॥३३॥

नागगन्धरबस्त्रियः गीतं गायन्ति स्म | ३३.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

द्वयम् : १.

ਇਹ ਛਲ ਸੌ ਰਾਜਾ ਛਲਾ ਸਪਤ ਕੁਅਰਿ ਤਿਹ ਠੌਰ ॥
इह छल सौ राजा छला सपत कुअरि तिह ठौर ॥

एवं तत्र (ताः) सप्त कुमार्याः राजानं वञ्चयन्ति स्म।

ਯਹ ਪ੍ਰਸੰਗ ਪੂਰਨ ਭਯੋ ਚਲੀ ਕਥਾ ਤਬ ਔਰ ॥੩੪॥
यह प्रसंग पूरन भयो चली कथा तब और ॥३४॥

एषः प्रकरणः समाप्तः, अधुना अन्यः कथा प्रचलति। ३४.

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਤਿਹ ਸੁੰਦਰੀ ਨ੍ਰਿਪ ਕਹ ਭਜ੍ਯੋ ਸੁਧਾਰ ॥
भाति भाति तिह सुंदरी न्रिप कह भज्यो सुधार ॥

ताः सौन्दर्यः राज्ञा सह परस्परं रमन्ते स्म

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਕ੍ਰੀੜਤ ਭਈ ਕੋਕ ਬਿਚਾਰ ਬਿਚਾਰ ॥੩੫॥
भाति भाति क्रीड़त भई कोक बिचार बिचार ॥३५॥

विचार्य च (कोकशास्त्रस्य विधयः) अनेकविधक्रीडाः अकरोत्। ३५.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਦੋਇ ਸੌ ਛਪਨ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੨੫੬॥੪੮੨੭॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे दोइ सौ छपन चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥२५६॥४८२७॥अफजूं॥

अत्र श्रीचरितोपख्यानस्य त्रिचरितस्य मन्त्री भूप साम्बदस्य २५६तमस्य चरितस्य समापनम्, सर्वं शुभम्। २५६.४८२७ इति । गच्छति

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਨੀਲ ਕੇਤੁ ਰਾਜਾ ਇਕ ਭਾਰੋ ॥
नील केतु राजा इक भारो ॥

यत्र पुरा पुहपवती नगरी प्रफुल्लिता आसीत्

ਪੁਹਪਵਤੀ ਜਿਹ ਨਗਰੁਜਿਯਾਰੋ ॥
पुहपवती जिह नगरुजियारो ॥

(तत्र) नील केतुः नाम महान् राजा आसीत्।

ਮੰਜ੍ਰਿ ਬਚਿਤ੍ਰ ਤਵਨ ਕੀ ਦਾਰਾ ॥
मंज्रि बचित्र तवन की दारा ॥

बचित्र मञ्जरी तस्य पत्नी आसीत् ।

ਰਤਿ ਪਤਿ ਕੀ ਤ੍ਰਿਯ ਕੋ ਅਵਤਾਰਾ ॥੧॥
रति पति की त्रिय को अवतारा ॥१॥

(माना) काम देवस्य पत्नी रतिः अवतारः अस्ति। १.

ਸ੍ਰੀ ਅਲਿਗੁੰਜ ਮਤੀ ਦੁਹਿਤਾ ਤਿਹ ॥
स्री अलिगुंज मती दुहिता तिह ॥

तस्य पुत्र्याः नाम अलिगञ्ज मतिः आसीत्

ਛਬਿ ਜੀਤੀ ਸਸਿ ਪੁੰਜਨ ਕੀ ਜਿਹ ॥
छबि जीती ससि पुंजन की जिह ॥

येन चन्द्रस्य किरणजालप्रतिबिम्बं जितम् आसीत्।

ਤੇਜ ਅਪਾਰ ਕਹਾ ਨਹਿ ਜਾਈ ॥
तेज अपार कहा नहि जाई ॥

तस्य अपारं तेजः वर्णयितुं न शक्यते ।

ਆਪੁ ਹਾਥ ਜਗਦੀਸ ਬਨਾਈ ॥੨॥
आपु हाथ जगदीस बनाई ॥२॥

(इव दृश्यते स्म) जगदीशः स्वयमेव निर्मितवान् आसीत्। २.

ਸ੍ਰੀ ਮਨਿ ਤਿਲਕੁ ਕੁਅਰ ਇਕ ਰਾਜਾ ॥
स्री मनि तिलकु कुअर इक राजा ॥

तत्र कुंवरतिलकमणिः नाम राजा आसीत् ।

ਰਾਜ ਪਾਟ ਵਾਹੀ ਕਹ ਛਾਜਾ ॥
राज पाट वाही कह छाजा ॥

राज-पटः तस्मै प्रेम करोति स्म ।

ਅਪ੍ਰਮਾਨ ਦੁਤਿ ਕਹੀ ਨ ਜਾਈ ॥
अप्रमान दुति कही न जाई ॥

(तस्याः) अतुलं सौन्दर्यं वर्णयितुं न शक्यते।

ਲਖਿ ਛਬਿ ਭਾਨ ਰਹਤ ਉਰਝਾਈ ॥੩॥
लखि छबि भान रहत उरझाई ॥३॥

सूर्योऽपि (तस्य) प्रतिबिम्बं दृष्ट्वा भ्रान्ता भवति स्म। ३.

ਬਿਜੈ ਛੰਦ ॥
बिजै छंद ॥

विजय चन्दः १.

ਸ੍ਰੀ ਅਲਿਗੁੰਜ ਮਤੀ ਸਖਿ ਪੁੰਜ ਲੀਏ ਇਕ ਕੁੰਜ ਬਿਹਾਰਨ ਆਈ ॥
स्री अलिगुंज मती सखि पुंज लीए इक कुंज बिहारन आई ॥

अलीगञ्ज मतिः (तस्याः) सखीनां (बेलैः अलङ्कृतानां) दलेन सह एकं 'कुंज' (उद्यानम्) द्रष्टुं आगता ।

ਰੂਪ ਅਲੋਕ ਬਿਲੋਕਿ ਮਹੀਪ ਕੋ ਸੋਕ ਨਿਵਾਰਿ ਰਹੀ ਉਰਝਾਈ ॥
रूप अलोक बिलोकि महीप को सोक निवारि रही उरझाई ॥

(तत्र) राज्ञः पारमार्थिकं रूपं दृष्ट्वा मुग्धा अभवत्, दुःखं दूरीकृत्य (मनसः)।

ਦੇਖਿ ਪ੍ਰਭਾ ਸਕੁਚੈ ਜਿਯ ਮੈ ਤਊ ਜੋਰਿ ਰਹੀ ਦ੍ਰਿਗ ਬਾਧਿ ਢਿਠਾਈ ॥
देखि प्रभा सकुचै जिय मै तऊ जोरि रही द्रिग बाधि ढिठाई ॥

तस्याः सौन्दर्यं दृष्ट्वा सा हृदये लज्जालुः आसीत्, परन्तु तदपि साहसी भूत्वा सा (स्वस्य) नेत्रेण सह युद्धं कुर्वती आसीत् ।

ਧਾਮ ਗਈ ਮਨ ਹੁਆਂ ਹੀ ਰਹਿਯੋ ਜਨੁ ਜੂਪ ਹਰਾਇ ਜੁਆਰੀ ਕੀ ਨ੍ਰਯਾਈ ॥੪॥
धाम गई मन हुआं ही रहियो जनु जूप हराइ जुआरी की न्रयाई ॥४॥

(सा) गृहं गता, परन्तु मनः तत्रैव स्थितः, नष्टद्यूतक इव (धनरूपं मनः तत्रैव स्थितम्) ४.

ਧਾਮਨ ਜਾਇ ਸਖੀ ਇਕ ਸੁੰਦਰੀ ਨੈਨ ਕੀ ਸੈਨਨ ਤੀਰ ਬੁਲਾਈ ॥
धामन जाइ सखी इक सुंदरी नैन की सैनन तीर बुलाई ॥

(तत्) सुन्दरी गृहं गत्वा एकां सखीं निमिषेण आहूतवती।

ਕਾਢ ਦਯੋ ਅਤਿ ਹੀ ਧਨ ਵਾ ਕਹ ਭਾਤਿ ਅਨੇਕਨ ਸੌ ਸਮੁਝਾਈ ॥
काढ दयो अति ही धन वा कह भाति अनेकन सौ समुझाई ॥

दत्त्वा (तस्मै) बहु धनं बहुविधं च व्याख्यातवान्।

ਪਾਇ ਪਰੀ ਮਨੁਹਾਰਿ ਕਰੀ ਭੁਜ ਹਾਥ ਧਰੀ ਬਹੁਤੈ ਘਿਘਿਆਈ ॥
पाइ परी मनुहारि करी भुज हाथ धरी बहुतै घिघिआई ॥

(तस्य) पादयोः पतित्वा याच्य बाहुयुग्मे हस्तौ स्थापयित्वा महान् शब्दान् कृतवान्।

ਮੀਤ ਮਿਲਾਇ ਕਿ ਮੋਹੁ ਨ ਪਾਇ ਹੈ ਜਿਯ ਜੁ ਹੁਤੀ ਕਹਿ ਤੋਹਿ ਸੁਨਾਈ ॥੫॥
मीत मिलाइ कि मोहु न पाइ है जिय जु हुती कहि तोहि सुनाई ॥५॥

मित्रं देहि मे अन्यथा न प्राप्स्यामि । मम मनसि यत् आसीत् तत् मया भवद्भ्यः कथितम्। ५.

ਜੋਗਿਨ ਹੈ ਬਸਿਹੌ ਬਨ ਮੈ ਸਖਿ ਭੂਖਨ ਛੋਰਿ ਬਿਭੂਤਿ ਚੜੈ ਹੌ ॥
जोगिन है बसिहौ बन मै सखि भूखन छोरि बिभूति चड़ै हौ ॥

हे सखी ! अहं जागृत्य बन्ने प्रसारयिष्यामि, भूषणं च उद्धृत्य विभूति (धूमभस्म) विष्ठाम् आदाय च करिष्यामि।

ਅੰਗਨ ਮੈ ਸਜਿਹੌ ਭਗਵੇ ਪਟ ਹਾਥ ਬਿਖੈ ਗਡੂਆ ਗਹਿ ਲੈਹੌ ॥
अंगन मै सजिहौ भगवे पट हाथ बिखै गडूआ गहि लैहौ ॥

देहं कुङ्कुमवस्त्रेण मलं हस्ते धारयिष्यामि ।

ਨੈਨਨ ਕੀ ਪੁਤਰੀਨ ਕੇ ਪਤ੍ਰਨ ਬਾਕੀ ਬਿਲੋਕਨਿ ਮਾਗਿ ਅਘੈਹੌ ॥
नैनन की पुतरीन के पत्रन बाकी बिलोकनि मागि अघैहौ ॥

चक्षुषः पुतलीनां पात्राणि (पात्राणि, खपर्) (करिष्यति), अहं च तं द्रष्टुम् (यथा प्रतिगृह्य) याचयिष्यामि।

ਦੇਹਿ ਛੁਟੋ ਕ੍ਯੋਨ ਨ ਆਯੁ ਘਟੋ ਪਿਯ ਐਸੀ ਘਟਾਨ ਮੈ ਜਾਨ ਨ ਦੈ ਹੌ ॥੬॥
देहि छुटो क्योन न आयु घटो पिय ऐसी घटान मै जान न दै हौ ॥६॥

मम शरीरं न म्रियते चेदपि वयः न्यूनीभवति, परन्तु तादृशेषु कालेषु अपि (अहं) न विमोचयिष्यामि। ६.

ਏਕਤੁ ਬੋਲਤ ਮੋਰ ਕਰੋਰਿਨ ਦੂਸਰੇ ਕੋਕਿਲ ਕਾਕੁ ਹਕਾਰੈਂ ॥
एकतु बोलत मोर करोरिन दूसरे कोकिल काकु हकारैं ॥

एकतः कोटयः मयूराः जल्पन्ति अपरतः कोकिलाः काकाः च क्रन्दन्ति ।

ਦਾਦਰ ਦਾਹਤ ਹੈ ਹਿਯ ਕੌ ਅਰੁ ਪਾਨੀ ਪਰੈ ਛਿਤ ਮੇਘ ਫੁਹਾਰੈ ॥
दादर दाहत है हिय कौ अरु पानी परै छित मेघ फुहारै ॥

मण्डूकाः (दि ट्रान् ट्रान्) हृदयं दहति। जलस्रोतः विकल्पाभ्यां पृथिव्यां पतति।

ਝਿੰਗ੍ਰ ਕਰੈ ਝਰਨਾ ਉਰ ਮਾਝ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਕਿ ਬਿਦਲਤਾ ਚਮਕਾਰੈ ॥
झिंग्र करै झरना उर माझ क्रिपान कि बिदलता चमकारै ॥

शलभाः हृदयं विदारयन्ति विद्युद्ज्वलन्ति च कीर्पानवत् |

ਪ੍ਰਾਨ ਬਚੇ ਇਹ ਕਾਰਨ ਤੇ ਪਿਯ ਆਸ ਲਗੈ ਨਹਿ ਆਜ ਪਧਾਰੈ ॥੭॥
प्रान बचे इह कारन ते पिय आस लगै नहि आज पधारै ॥७॥

प्रियस्य (किन्तु प्रियस्य) आगमनस्य आशा अस्ति इति कारणेन (मम) प्राणः रक्षितः अस्ति।7.

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अडिगः : १.

ਅਤਿ ਬ੍ਯਾਕੁਲ ਜਬ ਕੁਅਰਿ ਸੁਘਰਿ ਸਹਚਰਿ ਲਹੀ ॥
अति ब्याकुल जब कुअरि सुघरि सहचरि लही ॥

यदा स मुनिः कुमारीं दृष्ट्वा अतिविक्षिप्तम् |

ਕਾਨ ਲਾਗਿ ਕੋ ਬਾਤ ਬਿਹਸਿ ਐਸੇ ਕਹੀ ॥
कान लागि को बात बिहसि ऐसे कही ॥

ततः सः हसन् कर्णेन सह सम्भाषितवान्

ਚਤੁਰਿ ਦੂਤਿਕਾ ਤਹ ਇਕ ਅਬੈ ਪਠਾਇਯੈ ॥
चतुरि दूतिका तह इक अबै पठाइयै ॥

तत् इदानीं तस्मै धूर्तं दूतं प्रेषयतु

ਹੋ ਸ੍ਰੀ ਮਨਿ ਤਿਲਕ ਕੁਅਰ ਕੌ ਭੇਦ ਮੰਗਾਇਯੈ ॥੮॥
हो स्री मनि तिलक कुअर कौ भेद मंगाइयै ॥८॥

तथा कुंवर तिलक मणि से रहस्य पूछें। ८.

ਸੁਨਤ ਮਨੋਹਰ ਬਾਤ ਅਧਿਕ ਮੀਠੀ ਲਗੀ ॥
सुनत मनोहर बात अधिक मीठी लगी ॥

(कुमारी) एतादृशं प्रियं वार्तालापं श्रुत्वा प्रसन्नः अभवत्

ਬਿਰਹਿ ਅਗਨਿ ਕੀ ਜ੍ਵਾਲ ਕੁਅਰਿ ਕੇ ਜਿਯ ਜਗੀ ॥
बिरहि अगनि की ज्वाल कुअरि के जिय जगी ॥

विरहग्निश्च कुमारीहृदये प्रज्वलितः |

ਚਤੁਰਿ ਸਖੀ ਇਕ ਬੋਲਿ ਪਠਾਈ ਮੀਤ ਤਨ ॥
चतुरि सखी इक बोलि पठाई मीत तन ॥

चतुरा सखी आहूता मित्राय प्रेषिता |

ਹੋ ਜਿਯ ਜਾਨੀ ਮੁਹਿ ਰਾਖਿ ਜਾਨਿ ਪਿਯ ਪ੍ਰਾਨ ਧਨ ॥੯॥
हो जिय जानी मुहि राखि जानि पिय प्रान धन ॥९॥

(अथ च प्रेषितः कथयन्) हे हृदयप्रकरणं विदुः! मम बहुमूल्यं निधिं धारयतु (रक्षतु इति अर्थः) 9.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

द्वयम् : १.