श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 379


ਹਰਿ ਆਵਤ ਅਗ੍ਰ ਮਿਲੀ ਕੁਬਿਜਾ ਹਰਿ ਕੋ ਤਿਨਿ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਨਿਹਾਰਿਯੋ ॥
हरि आवत अग्र मिली कुबिजा हरि को तिनि सुंदर रूप निहारियो ॥

आगमनसमये कृष्णः पुरतः स्थितं कुब्जं मिलितवान् |

ਗੰਧ ਲਏ ਨ੍ਰਿਪ ਲਾਵਨ ਕੋ ਸੁ ਲਗਾਊ ਹਉ ਯਾ ਮਨ ਬੀਚ ਬਿਚਾਰਿਯੋ ॥
गंध लए न्रिप लावन को सु लगाऊ हउ या मन बीच बिचारियो ॥

कुब्जः कृष्णस्य मनोहरं रूपं दृष्टवती, सा राज्ञः कृते मलमं हरति स्म, सा मनसि चिन्तितवती यत् यदि सा तत् मलम् के शरीरे लेपनस्य अवसरं प्राप्नोति तर्हि अतीव उत्तमम् भविष्यति

ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਖੀ ਹਰਿ ਸੰਗ ਲਗੀ ਹਮਰੇ ਤਬ ਹੀ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥
प्रीति लखी हरि संग लगी हमरे तब ही इह भाति उचारियो ॥

यदा कृष्णः तस्याः प्रेम कल्पितवान् तदा सः स्वयमेव अवदत् यत् एतत् आनय मयि प्रयोजयतु इति

ਲ੍ਯਾਵਹੁ ਲਾਵਹੁ ਰੀ ਹਮ ਕੋ ਕਬਿ ਨੈ ਜਸੁ ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਇਮ ਸਾਰਿਯੋ ॥੮੨੮॥
ल्यावहु लावहु री हम को कबि नै जसु ता छबि को इम सारियो ॥८२८॥

तत् दृश्यं कविना वर्णितम् अस्ति।828।

ਜਦੁਰਾਇ ਕੋ ਆਇਸੁ ਮਾਨ ਤ੍ਰੀਯਾ ਨ੍ਰਿਪ ਕੋ ਇਹ ਚੰਦਨ ਦੇਹ ਲਗਾਯੋ ॥
जदुराइ को आइसु मान त्रीया न्रिप को इह चंदन देह लगायो ॥

यादवराजस्य वचनं पालयित्वा सा तं मलमं शरीरे प्रयोजयति स्म

ਸ੍ਯਾਮ ਕੋ ਰੂਪੁ ਨਿਹਾਰਤ ਹੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਮਨੈ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁਖੁ ਪਾਯੋ ॥
स्याम को रूपु निहारत ही कबि स्याम मनै अति ही सुखु पायो ॥

कृष्णस्य सौन्दर्यं दृष्ट्वा कविः श्यामः अत्यन्तं सुखं प्राप्तवान् अस्ति

ਜਾ ਕੋ ਨ ਅੰਤ ਲਖਿਯੋ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਰਿ ਕੈ ਮਨਿ ਪ੍ਰੇਮ ਕਈ ਦਿਨ ਗਾਯੋ ॥
जा को न अंत लखियो ब्रहमा करि कै मनि प्रेम कई दिन गायो ॥

स एव भगवान्, तं स्तुवन् ब्रह्मा अपि तस्य रहस्यं ज्ञातुं न शक्तवान्

ਭਾਗ ਬਡੋ ਇਹ ਮਾਲਿਨ ਕੇ ਹਰਿ ਕੇ ਤਨ ਕੋ ਜਿਨਿ ਹਾਥ ਛੁਹਾਯੋ ॥੮੨੯॥
भाग बडो इह मालिन के हरि के तन को जिनि हाथ छुहायो ॥८२९॥

इयं भृत्यः अतीव भाग्यवती, या स्वहस्तेन कृष्णस्य शरीरं स्पृष्टवती।।८२९।

ਹਰਿ ਏਕ ਧਰਿਯੋ ਪਗ ਪਾਇਨ ਪੈ ਅਰੁ ਹਾਥ ਸੋ ਹਾਥ ਗਹਿਯੋ ਕੁਬਜਾ ਕੋ ॥
हरि एक धरियो पग पाइन पै अरु हाथ सो हाथ गहियो कुबजा को ॥

कृष्णः कुब्जस्य पादे पादं स्थापयित्वा तस्याः हस्ते हस्ते गृहीतवान्

ਸੀਧੀ ਕਰੀ ਕੁਬਰੀ ਤੇ ਸੋਊ ਇਤਨੋ ਬਲੁ ਹੈ ਜਗ ਮੈ ਕਹੁ ਕਾ ਕੋ ॥
सीधी करी कुबरी ते सोऊ इतनो बलु है जग मै कहु का को ॥

सः तत् कुब्जपृष्ठं ऋजुं कृतवान् तथा च एतत् कर्तुं शक्तिः जगति अन्येन सह नास्ति

ਜਾਹਿ ਮਰਿਯੋ ਬਕ ਬੀਰ ਅਬੈ ਕਰਿ ਹੈ ਬਧ ਸੋ ਪਤਿ ਪੈ ਮਥੁਰਾ ਕੋ ॥
जाहि मरियो बक बीर अबै करि है बध सो पति पै मथुरा को ॥

यो बकासुरं हन्ति स इदानीं कंसं मथुराराजं हन्ति |

ਭਾਗ ਬਡੇ ਇਹ ਕੇ ਜਿਹ ਕੋ ਉਪਚਾਰ ਕਰਿਯੋ ਹਰਿ ਬੈਦ ਹ੍ਵੈ ਤਾ ਕੋ ॥੮੩੦॥
भाग बडे इह के जिह को उपचार करियो हरि बैद ह्वै ता को ॥८३०॥

अस्य कूर्दनपृष्ठस्य भाग्यं प्रशंसनीयं, यस्य भगवता एव वैद्यः कृतः।८३०।

ਪ੍ਰਤਿ ਉਤਰ ਬਾਚ ॥
प्रति उतर बाच ॥

उत्तरे भाषणम् : १.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਪ੍ਰਭ ਧਾਮਿ ਅਬੈ ਚਲੀਯੈ ਹਮਰੇ ਇਹ ਭਾਤ ਕਹਿਯੋ ਕੁਬਜਾ ਹਰਿ ਸੋ ॥
प्रभ धामि अबै चलीयै हमरे इह भात कहियो कुबजा हरि सो ॥

कुब्ज उवाच श्रीकृष्णं भगवन् ! अधुना मम गृहं गच्छामः।

ਅਤਿ ਹੀ ਮੁਖੁ ਦੇਖ ਕੈ ਰੀਝ ਰਹੀ ਸੁ ਕਹਿਯੋ ਨ੍ਰਿਪ ਕੇ ਬਿਨ ਹੀ ਡਰ ਸੋ ॥
अति ही मुखु देख कै रीझ रही सु कहियो न्रिप के बिन ही डर सो ॥

कुब्जः भगवन्तं तया सह स्वगृहं गन्तुम् अपृच्छत्, सा कृष्णस्य मुखं दृष्ट्वा मुग्धा अभवत्, परन्तु सा राज्ञः अपि भयम् अनुभवति स्म

ਹਰਿ ਜਾਨ੍ਯੋ ਕਿ ਮੋ ਮੈ ਰਹੀ ਬਸ ਹ੍ਵੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਤਿਹ ਸੋ ਛਰ ਸੋ ॥
हरि जान्यो कि मो मै रही बस ह्वै इह भाति कहियो तिह सो छर सो ॥

श्रीकृष्णः (इदं) मम (प्रेम) धामभूतम् इति अवगत्य धूर्ततया अवदत्-

ਕਰਿਹੌ ਤੁਮਰੋ ਸੁ ਮਨੋਰਥ ਪੂਰਨ ਕੰਸ ਕੋ ਕੈ ਬਧ ਹਉ ਬਰ ਸੋ ॥੮੩੧॥
करिहौ तुमरो सु मनोरथ पूरन कंस को कै बध हउ बर सो ॥८३१॥

कृष्णः मन्यते स्म यत् सा तं दृष्ट्वा मोहिता अस्ति, परन्तु तां मायायां स्थापयन् भगवान् (कृष्णः) अवदत्- कंसं हत्वा अहं भवतः इच्छां पूरयिष्यामि इति।८३१।

ਕੁਬਜਾ ਕੋ ਸੁਵਾਰ ਕੈ ਕਾਜ ਤਬੈ ਪੁਨਿ ਦੇਖਨ ਕੇ ਰਸ ਮੈ ਅਨੁਰਾਗਿਯੋ ॥
कुबजा को सुवार कै काज तबै पुनि देखन के रस मै अनुरागियो ॥

कुब्जकार्यं समाप्य श्रीकृष्णः पुरदर्शने लीनः |

ਧਾਇ ਗਯੋ ਤਿਹ ਠਉਰ ਬਿਖੈ ਧਨੁ ਸੁੰਦਰ ਕੋ ਸੋ ਦੇਖਨ ਲਾਗਿਯੋ ॥
धाइ गयो तिह ठउर बिखै धनु सुंदर को सो देखन लागियो ॥

यत्र स्त्रियः स्थिताः आसन्, तत्र सः तान् द्रष्टुं गतः

ਭ੍ਰਿਤਨ ਕੇ ਕਰਤੇ ਸੁ ਮਨੈ ਹਰਿ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਅਤਿ ਹੀ ਕੁਪਿ ਜਾਗਿਯੋ ॥
भ्रितन के करते सु मनै हरि के मन मै अति ही कुपि जागियो ॥

राज्ञः गुप्तचराः कृष्णं निषिद्धवन्तः, परन्तु सः क्रोधपूर्णः आसीत्

ਗਾੜੀ ਕਸੀਸ ਦਈ ਧਨ ਕੋ ਦ੍ਰਿੜ ਕੈ ਜਿਹ ਤੇ ਨ੍ਰਿਪ ਕੋ ਧਨੁ ਭਾਗਿਯੋ ॥੮੩੨॥
गाड़ी कसीस दई धन को द्रिड़ कै जिह ते न्रिप को धनु भागियो ॥८३२॥

सः बलेन धनुषः कर्षितवान् तस्य ध्वनिना च राज्ञः स्त्रियः भयेन जागरिताः।८३२।

ਗਾੜੀ ਕਸੀਸ ਦਈ ਕੁਪਿ ਕੈ ਰੁਪਿ ਠਾਢ ਭਯੋ ਤਿਹ ਠਉਰ ਬਿਖੈ ॥
गाड़ी कसीस दई कुपि कै रुपि ठाढ भयो तिह ठउर बिखै ॥

क्रुद्धः कृष्णः भयं सृष्ट्वा तस्मिन्नेव स्थाने स्थितः |

ਬਰ ਸਿੰਘ ਮਨੋ ਦ੍ਰਿਗ ਕਾਢ ਕੈ ਠਾਢੋ ਹੈ ਪੇਖੈ ਜੋਊ ਗਿਰੈ ਭੂਮਿ ਬਿਖੈ ॥
बर सिंघ मनो द्रिग काढ कै ठाढो है पेखै जोऊ गिरै भूमि बिखै ॥

सः स्थितः सिंहः इव क्रोधेन नेत्राणि विसृजति स्म, यः तं दृष्टवान् सः भूमौ पतितः

ਦੇਖਤ ਹੀ ਡਰਪਿਯੋ ਮਘਵਾ ਡਰਪਿਯੋ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੋਊ ਲੇਖ ਲਿਖੈ ॥
देखत ही डरपियो मघवा डरपियो ब्रहमा जोऊ लेख लिखै ॥

दृष्ट्वा ब्रह्मा इन्द्रोऽपि भयपूर्णौ |

ਧਨੁ ਕੇ ਟੁਕਰੇ ਸੰਗ ਜੋਧਨ ਮਾਰਤ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁ ਤਿਖੈ ॥੮੩੩॥
धनु के टुकरे संग जोधन मारत स्याम कहै अति ही सु तिखै ॥८३३॥

धनुषं भङ्ग्य कृष्णः तीक्ष्णैः खण्डैः सह हन्तुम् आरब्धवान्।८३३।

ਕਬਿਯੋ ਬਾਚ ਦੋਹਰਾ ॥
कबियो बाच दोहरा ॥

कवि का भाषण : दोहरा

ਧਨੁਖ ਤੇਜ ਮੈ ਬਰਨਿਓ ਕ੍ਰਿਸਨ ਕਥਾ ਕੇ ਕਾਜ ॥
धनुख तेज मै बरनिओ क्रिसन कथा के काज ॥

कृष्णकथाहेतो मया धनुर्बलमुक्तम् |

ਅਤਿ ਹੀ ਚੂਕ ਮੋ ਤੇ ਭਈ ਛਿਮੀਯੈ ਸੋ ਮਹਾਰਾਜ ॥੮੩੪॥
अति ही चूक मो ते भई छिमीयै सो महाराज ॥८३४॥

हे भगवन् ! मया महतीं भ्रष्टं क्षमस्व मम ॥८३४॥

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਧਨੁ ਕੋ ਟੁਕਰਾ ਕਰਿ ਲੈ ਹਰਿ ਜੀ ਬਰ ਬੀਰਨ ਕੋ ਸੋਊ ਮਾਰਨ ਲਾਗਿਯੋ ॥
धनु को टुकरा करि लै हरि जी बर बीरन को सोऊ मारन लागियो ॥

धनुर्खण्डं हस्ते गृहीत्वा कृष्णः तत्र महावीरान् हन्तुम् आरब्धवान्

ਧਾਇ ਪਰੇ ਨ੍ਰਿਪ ਬੀਰ ਤਬੈ ਤਿਨ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਅਤਿ ਹੀ ਕੁਪਿ ਜਾਗਿਯੋ ॥
धाइ परे न्रिप बीर तबै तिन के मन मै अति ही कुपि जागियो ॥

तत्र ते वीरा अपि कृष्णे महाक्रोधाः पतिताः |

ਫੇਰਿ ਲਗਿਯੋ ਤਿਨ ਕੋ ਹਰਿ ਮਾਰਨ ਜੁਧਹ ਕੇ ਰਸ ਮੋ ਅਨੁਰਾਗਿਯੋ ॥
फेरि लगियो तिन को हरि मारन जुधह के रस मो अनुरागियो ॥

कृष्णोऽपि युद्धमग्नोऽपि तान् मारयितुं प्रवृत्तः |

ਸੋਰ ਭਯੋ ਅਤਿ ਠਉਰ ਤਹਾ ਸੁਨ ਕੈ ਜਿਹ ਕੋ ਸਿਵ ਜੂ ਉਠਿ ਭਾਗਿਯੋ ॥੮੩੫॥
सोर भयो अति ठउर तहा सुन कै जिह को सिव जू उठि भागियो ॥८३५॥

तत्र तादृशो महान् कोलाहलः आसीत् यत् तदेव श्रुत्वा शिवोऽपि उत्थाय पलायितः।८३५।।

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबिट्

ਤੀਨੋ ਲੋਕ ਪਤਿ ਅਤਿ ਜੁਧੁ ਕਰਿ ਕੋਪਿ ਭਰੇ ਤਊਨੇ ਠਉਰ ਜਹਾ ਬਰਬੀਰ ਅਤਿ ਸ੍ਵੈ ਰਹੇ ॥
तीनो लोक पति अति जुधु करि कोपि भरे तऊने ठउर जहा बरबीर अति स्वै रहे ॥

यत्र महान् योद्धा दृढतया स्थिताः तत्र कृष्णः अतीव क्रुद्धः युध्यति

ਐਸੇ ਬੀਰ ਗਿਰੇ ਜੈਸੇ ਬਾਢੀ ਕੇ ਕਟੇ ਤੇ ਰੂਖ ਗਿਰੇ ਬਿਸੰਭਾਰੁ ਅਸਿ ਹਾਥਨ ਨਹੀ ਗਹੇ ॥
ऐसे बीर गिरे जैसे बाढी के कटे ते रूख गिरे बिसंभारु असि हाथन नही गहे ॥

योधाः पतन्ति यथा वृक्षाः काष्ठकारेण छिन्नाः |

ਅਤਿ ਹੀ ਤਰੰਗਨੀ ਉਠੀ ਹੈ ਤਹਾ ਜੋਧਨ ਤੈ ਸੀਸ ਸਮ ਬਟੇ ਅਸਿ ਨਕ੍ਰ ਭਾਤਿ ਹ੍ਵੈ ਬਹੇ ॥
अति ही तरंगनी उठी है तहा जोधन तै सीस सम बटे असि नक्र भाति ह्वै बहे ॥

तत्र योद्धानां प्लावः शिरः खड्गाः च रक्तं प्रवहन्ति

ਗੋਰੇ ਪੈ ਬਰਦ ਚੜਿ ਆਇ ਥੇ ਬਰਦ ਪਤਿ ਗੋਰੀ ਗਉਰਾ ਗੋਰੇ ਰੁਦ੍ਰ ਰਾਤੇ ਰਾਤੇ ਹ੍ਵੈ ਰਹੇ ॥੮੩੬॥
गोरे पै बरद चड़ि आइ थे बरद पति गोरी गउरा गोरे रुद्र राते राते ह्वै रहे ॥८३६॥

शिवगौरी च श्वेतवृषभमारुह्य आगतौ, अत्र तु रक्तवर्णितौ।८३६।

ਕ੍ਰੋਧ ਭਰੇ ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਲਭਦ੍ਰ ਜੂ ਨੈ ਕੀਨੋ ਰਨ ਭਾਗ ਗਏ ਭਟ ਨ ਸੁਭਟ ਠਾਢ ਕੁਇ ਰਹਿਯੋ ॥
क्रोध भरे कान्रह बलभद्र जू नै कीनो रन भाग गए भट न सुभट ठाढ कुइ रहियो ॥

कृष्णः बलरामः च महाक्रोधेन युद्धं कृतवन्तौ, येन सर्वे योद्धाः पलायिताः

ਐਸੇ ਝੂਮਿ ਪਰੇ ਬੀਰ ਮਾਰੇ ਧਨ ਟੂਕਨ ਕੇ ਮਾਨੋ ਕੰਸ ਰਾਜਾ ਜੂ ਕੋ ਸਾਰੋ ਦਲੁ ਸ੍ਵੈ ਰਹਿਯੋ ॥
ऐसे झूमि परे बीर मारे धन टूकन के मानो कंस राजा जू को सारो दलु स्वै रहियो ॥

धनुर्खण्डैः आहताः योद्धाः पतिताः, कंसराजस्य सर्वा सेना भूमौ पतिता इव भासते स्म

ਕੇਤੇ ਉਠਿ ਭਾਗੇ ਕੇਤੇ ਜੁਧ ਹੀ ਕੋ ਫੇਰਿ ਲਾਗੇ ਸੋਊ ਸਮ ਬਨ ਹਰ ਹਰਿ ਤਾਤੋ ਹ੍ਵੈ ਕਹਿਯੋ ॥
केते उठि भागे केते जुध ही को फेरि लागे सोऊ सम बन हर हरि तातो ह्वै कहियो ॥

उत्थाय बहवो योद्धा पलायिताः बहवः पुनः युद्धे लीनाः अभवन्

ਗਜਨ ਕੇ ਸੁੰਡਨ ਤੇ ਐਸੇ ਛੀਟੈ ਛੂਟੀ ਜਾ ਤੇ ਅੰਬਰ ਅਨੂਪ ਲਾਲ ਛੀਟ ਛਬਿ ਹ੍ਵੈ ਰਹਿਯੋ ॥੮੩੭॥
गजन के सुंडन ते ऐसे छीटै छूटी जा ते अंबर अनूप लाल छीट छबि ह्वै रहियो ॥८३७॥

भगवान् श्रीकृष्णः अपि वने उष्णजलवत् क्रोधेन दहितुं आरब्धवान्, गजकन्देभ्यः रक्तस्य स्फुरणं भवति, सर्वं आकाशं रक्तस्फुटवत् रक्तवर्णं दृश्यते।८३७

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਕ੍ਰਿਸਨ ਹਲੀ ਧਨੁ ਟੂਕ ਸੋ ਘਨ ਦਲ ਦਯੋ ਨਿਘਾਇ ॥
क्रिसन हली धनु टूक सो घन दल दयो निघाइ ॥

श्रीकृष्णबलरामः सर्वं शत्रुसैन्यं धनुर्बिट्भिर्नाशयन् |

ਤਿਨ ਸੁਨ ਕੈ ਬਧ ਸ੍ਰਉਨਿ ਨ੍ਰਿਪ ਅਉ ਪੁਨਿ ਦਯੋ ਪਠਾਇ ॥੮੩੮॥
तिन सुन कै बध स्रउनि न्रिप अउ पुनि दयो पठाइ ॥८३८॥

स्वसेनावधं श्रुत्वा कंसः पुनः तत्र अधिकान् योद्धान् प्रेषितवान्।८३८।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਬੀਚ ਚਮੂੰ ਧਸਿ ਬੀਰਨ ਕੀ ਧਨ ਟੂਕਨ ਸੋ ਬਹੁ ਬੀਰ ਸੰਘਾਰੇ ॥
बीच चमूं धसि बीरन की धन टूकन सो बहु बीर संघारे ॥

चतुरङ्गसैन्यं कृष्णः धनुर्बिट्भिः जघान |