श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 164


ਜਬੈ ਜੰਗ ਹਾਰਿਯੋ ਕੀਯੋ ਬਿਸਨ ਮੰਤ੍ਰੰ ॥
जबै जंग हारियो कीयो बिसन मंत्रं ॥

यदा (उभयपक्षः एवं) युद्धे पराजितः

ਭਯੋ ਅੰਤ੍ਰਧ੍ਯਾਨੰ ਕਰਿਯੋ ਜਾਨੁ ਤੰਤੰ ॥
भयो अंत्रध्यानं करियो जानु तंतं ॥

युद्धे देवाः पराजिताः अभवन्, तत् चिन्तयन् विष्णुः तांत्रिकविज्ञानस्य साहाय्येन अन्तर्धानं जातः।

ਮਹਾ ਮੋਹਨੀ ਰੂਪ ਧਾਰਿਯੋ ਅਨੂਪੰ ॥
महा मोहनी रूप धारियो अनूपं ॥

(ततः) महामोहनी इत्यस्य अद्वितीयरूपं धारणं कृत्वा, २.

ਛਕੇ ਦੇਖਿ ਦੋਊ ਦਿਤਿਯਾਦਿਤਿ ਭੂਪੰ ॥੨੦॥
छके देखि दोऊ दितियादिति भूपं ॥२०॥

अथ महामोहिनी अद्वितीयरूपेण प्रकटितः, यं दृष्ट्वा राक्षसदेवप्रमुखः अतीव प्रसन्नः अभवत्।।२०।।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਨਰ ਨਾਰਾਇਣ ਅਵਤਾਰ ਚਤੁਰਥ ਸੰਪੂਰਨੰ ॥੪॥
इति स्री बचित्र नाटक ग्रंथे नर नाराइण अवतार चतुरथ संपूरनं ॥४॥

बछित्तर नाटके नारस्य तृतीयावतारस्य चतुर्थावतारस्य च वर्णनस्य समाप्तिः।3.4।

ਅਥ ਮਹਾ ਮੋਹਨੀ ਅਵਤਾਰ ਕਥਨੰ ॥
अथ महा मोहनी अवतार कथनं ॥

अधुना महामोहिनी अवतारस्य वर्णनं आरभ्यते- १.

ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਸਹਾਇ ॥
स्री भगउती जी सहाइ ॥

श्री भगौती जी (प्रथम भगवान्) सहायक हों।

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रयात स्तन्जा

ਮਹਾ ਮੋਹਨੀ ਰੂਪ ਧਾਰਿਯੋ ਅਪਾਰੰ ॥
महा मोहनी रूप धारियो अपारं ॥

विष्णुः महामोहिनीरूपेण परिणमयत्

ਰਹੇ ਮੋਹਿ ਕੈ ਦਿਤਿ ਆਦਿਤਿਯਾ ਕੁਮਾਰੰ ॥
रहे मोहि कै दिति आदितिया कुमारं ॥

यं दृष्ट्वा तौ दानवौ च मोहितौ |

ਛਕੇ ਪ੍ਰੇਮ ਜੋਗੰ ਰਹੇ ਰੀਝ ਸਰਬੰ ॥
छके प्रेम जोगं रहे रीझ सरबं ॥

ते सर्वे तां प्रीणयितुम् इच्छन्ति स्म, तस्याः प्रेम्णः भागं ग्रहीतुं च चिन्तयन्ति स्म

ਤਜੈ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰੰ ਦੀਯੋ ਛੋਰ ਗਰਬੰ ॥੧॥
तजै ससत्र असत्रं दीयो छोर गरबं ॥१॥

सर्वे च त्यक्त्वा शस्त्राणि दर्पं च तथैव च।।१।।

ਫੰਧੇ ਪ੍ਰੇਮ ਫਾਧੰ ਭਯੋ ਕੋਪ ਹੀਣੰ ॥
फंधे प्रेम फाधं भयो कोप हीणं ॥

तस्याः प्रेमपाशस्य फसिताः सर्वे क्रोधं त्यक्तवन्तः ।

ਲਗੈ ਨੈਨ ਬੈਨੰ ਧਯੋ ਪਾਨਿ ਪੀਣੰ ॥
लगै नैन बैनं धयो पानि पीणं ॥

तस्याः नेत्रयोः आडम्बरं, तस्याः वचनस्य माधुर्यं च आस्वादयितुं तां प्रति त्वरितवान्

ਗਿਰੇ ਝੂੰਮਿ ਭੂਮੰ ਛੁਟੇ ਜਾਨ ਪ੍ਰਾਣੰ ॥
गिरे झूंमि भूमं छुटे जान प्राणं ॥

ते सर्वे डुलन्तः पृथिव्यां निष्प्राणाः इव पतिताः

ਸਭੈ ਚੇਤ ਹੀਣੰ ਲਗੇ ਜਾਨ ਬਾਣੰ ॥੨॥
सभै चेत हीणं लगे जान बाणं ॥२॥

सर्वे भवन्ति अचेतनाः शरैः आहता इव ॥२॥

ਲਖੇ ਚੇਤਹੀਣੰ ਭਏ ਸੂਰ ਸਰਬੰ ॥
लखे चेतहीणं भए सूर सरबं ॥

सर्वे वीराः अचेतनाः इव आसन्।

ਛੁਟੇ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰੰ ਸਭੈ ਅਰਬ ਖਰਬੰ ॥
छुटे ससत्र असत्रं सभै अरब खरबं ॥

अचेतनानि सर्वाणि दृष्ट्वा शस्त्राणि बाहूश्च देवैः विसर्जिताः

ਭਯੋ ਪ੍ਰੇਮ ਜੋਗੰ ਲਗੇ ਨੈਨ ਐਸੇ ॥
भयो प्रेम जोगं लगे नैन ऐसे ॥

ते राक्षसाः म्रियन्ते स्म, ते मोहिनीप्रेमयोग्याः इति मन्यन्ते स्म ।

ਮਨੋ ਫਾਧਿ ਫਾਧੇ ਮ੍ਰਿਗੀਰਾਜ ਜੈਸੇ ॥੩॥
मनो फाधि फाधे म्रिगीराज जैसे ॥३॥

जालफसितसिंह इव आविर्भूताः ॥३॥

ਜਿਨੈ ਰਤਨ ਬਾਟੇ ਤੁਮਊ ਤਾਹਿ ਜਾਨੋ ॥
जिनै रतन बाटे तुमऊ ताहि जानो ॥

मोहिनी रत्नानि कथं वितरितवती इति (अवसरं) भवन्तः जानन्ति।

ਕਥਾ ਬ੍ਰਿਧ ਤੇ ਬਾਤ ਥੋਰੀ ਬਖਾਨੋ ॥
कथा ब्रिध ते बात थोरी बखानो ॥

त्वं रत्नानां वितरणस्य कथां जानासि

ਸਬੈ ਪਾਤਿ ਪਾਤੰ ਬਹਿਠੈ ਸੁ ਬੀਰੰ ॥
सबै पाति पातं बहिठै सु बीरं ॥

अतः कथनवृद्धिभयात् संक्षेपेणैव कथयामि

ਕਟੰ ਪੇਚ ਛੋਰੇ ਤਜੇ ਤੇਗ ਤੀਰੰ ॥੪॥
कटं पेच छोरे तजे तेग तीरं ॥४॥

कटिवस्त्रं मुक्तं कृत्वा खड्गं त्यक्त्वा सर्वे योद्धाः पङ्क्तौ उपविष्टाः।4.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਸਭ ਜਗ ਕੋ ਜੁ ਧਨੰਤਰਿ ਦੀਆ ॥
सभ जग को जु धनंतरि दीआ ॥

(विष्णोः मनोहररूपः) दत्तवान् धनन्तरी वेदः सर्वलोकाय

ਕਲਪ ਬ੍ਰਿਛੁ ਲਛਮੀ ਕਰਿ ਲੀਆ ॥
कलप ब्रिछु लछमी करि लीआ ॥

धनवंत्री लोकाय दत्ता कामना वृक्षलक्ष्मी च देवेभ्यः दत्ता।

ਸਿਵ ਮਾਹੁਰ ਰੰਭਾ ਸਭ ਲੋਕਨ ॥
सिव माहुर रंभा सभ लोकन ॥

शिवं विषं दत्तं रम्भा स्वर्गकन्यायाः अन्येषां जनानां कृते दत्ता

ਸੁਖ ਕਰਤਾ ਹਰਤਾ ਸਭ ਸੋਕਨ ॥੫॥
सुख करता हरता सभ सोकन ॥५॥

सा अल आरामदात्री दुःखनाशिका च आसीत्।5.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਸਸਿ ਕ੍ਰਿਸ ਕੇ ਕਰਬੇ ਨਮਿਤ ਮਨਿ ਲਛਮੀ ਕਰਿ ਲੀਨ ॥
ससि क्रिस के करबे नमित मनि लछमी करि लीन ॥

महामोहिनी चन्द्रं कस्मैचित् दत्तवान् इति स्वहस्ते गृहीतवान् तथा च रत्नं लक्ष्मीं च स्वस्य समीपे धारयितुं

ਉਰਿ ਰਾਖੀ ਤਿਹ ਤੇ ਚਮਕ ਪ੍ਰਗਟ ਦਿਖਾਈ ਦੀਨ ॥੬॥
उरि राखी तिह ते चमक प्रगट दिखाई दीन ॥६॥

गोपयामास रत्नं लक्ष्मीं च स्वात्मसंरक्षणात् |

ਗਾਇ ਰਿਖੀਸਨ ਕਉ ਦਈ ਕਹ ਲਉ ਕਰੋ ਬਿਚਾਰ ॥
गाइ रिखीसन कउ दई कह लउ करो बिचार ॥

ऋषीभ्यां दत्ता मनोरथपूर्णा गौः कियत् दूरं सर्वमिदं वर्णयामि

ਸਾਸਤ੍ਰ ਸੋਧ ਕਬੀਅਨ ਮੁਖਨ ਲੀਜਹੁ ਪੂਛਿ ਸੁਧਾਰ ॥੭॥
सासत्र सोध कबीअन मुखन लीजहु पूछि सुधार ॥७॥

शास्त्रेषु फेफ्लेक्ट् कृत्वा कविभ्यः पृच्छन् भवन्तः (तेषां वर्णनं) सुधारं कर्तुं शक्नुवन्ति।7.

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रयात स्तन्जा

ਰਹੇ ਰੀਝ ਐਸੇ ਸਬੈ ਦੇਵ ਦਾਨੰ ॥
रहे रीझ ऐसे सबै देव दानं ॥

एवं प्रसन्नाः सर्वे देवा राक्षसाः (अस्मात् विभागात्)।

ਮ੍ਰਿਗੀ ਰਾਜ ਜੈਸੇ ਸੁਨੇ ਨਾਦ ਕਾਨੰ ॥
म्रिगी राज जैसे सुने नाद कानं ॥

सङ्गीतस्य शब्दे लीनः भवति राजा वा मृगः इव देवाः राक्षसाः च डुलन्तौ आस्ताम् ।

ਬਟੇ ਰਤਨ ਸਰਬੰ ਗਈ ਛੂਟ ਰਾਰੰ ॥
बटे रतन सरबं गई छूट रारं ॥

सर्वाणि रत्नानि वितरितानि, युद्धं समाप्तम्।

ਧਰਿਯੋ ਐਸ ਸ੍ਰੀ ਬਿਸਨੁ ਪੰਚਮ ਵਤਾਰੰ ॥੮॥
धरियो ऐस स्री बिसनु पंचम वतारं ॥८॥

सर्वाणि रत्नानि वितरितानि विवादश्च एवं समाप्तः, विष्णोः पञ्चमः अवतारः प्रकटितः।८।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਗ੍ਰੰਥੇ ਮਹਾਮੋਹਨੀ ਪੰਚਮੋ ਅਵਤਾਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੫॥
इति स्री बचित्र नाटके ग्रंथे महामोहनी पंचमो अवतार समापतम सतु सुभम सतु ॥५॥

BACHITTAR NATAK.5 इत्यस्मिन् पञ्चमावतारस्य महामोहनीवर्णनस्य अन्तम्।

ਅਥ ਬੈਰਾਹ ਅਵਤਾਰ ਕਥਨੰ ॥
अथ बैराह अवतार कथनं ॥

अधुना वराहावतारस्य वर्णनं आरभ्यते-

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रयात स्तन्जा

ਦਯੋ ਬਾਟ ਮਦਿਯੰ ਅਮਦਿਯੰ ਭਗਵਾਨੰ ॥
दयो बाट मदियं अमदियं भगवानं ॥

भगवान (मोहनी) ने मद्य अमृत वितरित किया

ਗਏ ਠਾਮ ਠਾਮੰ ਸਬੈ ਦੇਵ ਦਾਨੰ ॥
गए ठाम ठामं सबै देव दानं ॥

एवं विष्णुः देवः मधुम् अम्ब्रोसियां च वितरित्वा सर्वे देवाः राक्षसाः च स्वस्थानं गतवन्तः।

ਪੁਨਰ ਦ੍ਰੋਹ ਬਢਿਯੋ ਸੁ ਆਪੰ ਮਝਾਰੰ ॥
पुनर द्रोह बढियो सु आपं मझारं ॥

तयोः मध्ये विग्रहः पुनः वर्धितः ।

ਭਜੇ ਦੇਵਤਾ ਦਈਤ ਜਿਤੇ ਜੁਝਾਰੰ ॥੧॥
भजे देवता दईत जिते जुझारं ॥१॥

पुनः तयोः मध्ये वैरं वर्धमानं युद्धं च अभवत् यस्मिन् देवा पलायिताः राक्षसान् न सहितुं शक्तवन्तः।१।

ਹਿਰਿਨ੍ਰਯੋ ਹਿਰਿੰਨਾਛਸੰ ਦੋਇ ਬੀਰੰ ॥
हिरिन्रयो हिरिंनाछसं दोइ बीरं ॥

हिरणायक्षं हिरणायकशिपुं च दैत्यभ्रातरः ।

ਸਬੈ ਲੋਗ ਕੈ ਜੀਤ ਲੀਨੇ ਗਹੀਰੰ ॥
सबै लोग कै जीत लीने गहीरं ॥

लोकानां निधिं जित्वा