श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 13


ਗੁੰਜਤ ਗੂੜ ਗਜਾਨ ਕੇ ਸੁੰਦਰ ਹਿੰਸਤ ਹੈਂ ਹਯਰਾਜ ਹਜਾਰੇ ॥
गुंजत गूड़ गजान के सुंदर हिंसत हैं हयराज हजारे ॥

बहुभिः सुन्दरैः गर्जैः गजैः सह सहस्रैः समीपस्थैः उत्तमजातीयैः गृहैः सह।

ਭੂਤ ਭਵਿਖ ਭਵਾਨ ਕੇ ਭੂਪਤ ਕਉਨੁ ਗਨੈ ਨਹੀਂ ਜਾਤ ਬਿਚਾਰੇ ॥
भूत भविख भवान के भूपत कउनु गनै नहीं जात बिचारे ॥

पूर्ववर्तमानभविष्यस्य सम्राट् इव तादृशाः गणयितुं निश्चयं कर्तुं च न शक्यन्ते।

ਸ੍ਰੀ ਪਤਿ ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਾਨ ਭਜੇ ਬਿਨੁ ਅੰਤ ਕਉ ਅੰਤ ਕੇ ਧਾਮ ਸਿਧਾਰੇ ॥੩॥੨੩॥
स्री पति स्री भगवान भजे बिनु अंत कउ अंत के धाम सिधारे ॥३॥२३॥

परन्तु भगवतः नाम न स्मरन्तः अन्ते स्वस्य अन्तिमनिवासं प्रति गच्छन्ति । ३.२३ इति ।

ਤੀਰਥ ਨਾਨ ਦਇਆ ਦਮ ਦਾਨ ਸੁ ਸੰਜਮ ਨੇਮ ਅਨੇਕ ਬਿਸੇਖੈ ॥
तीरथ नान दइआ दम दान सु संजम नेम अनेक बिसेखै ॥

तीर्थस्नानं दयायाः रागनिग्रहः दानकर्म तपः कर्म विशेषाणि च बहूनि ।

ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਕਤੇਬ ਕੁਰਾਨ ਜਮੀਨ ਜਮਾਨ ਸਬਾਨ ਕੇ ਪੇਖੈ ॥
बेद पुरान कतेब कुरान जमीन जमान सबान के पेखै ॥

वेद-पुराण-पवित्र-कुरान-अध्ययनं च सर्वम् अस्य जगतः परलोकस्य च स्कैनिङ्गम्।

ਪਉਨ ਅਹਾਰ ਜਤੀ ਜਤ ਧਾਰ ਸਬੈ ਸੁ ਬਿਚਾਰ ਹਜਾਰ ਕ ਦੇਖੈ ॥
पउन अहार जती जत धार सबै सु बिचार हजार क देखै ॥

केवलं वायुमार्गेण जीवनं यापयन् संयमस्य अभ्यासं कृत्वा सर्वेषां सद्विचारानाम् सहस्राणि व्यक्तिभिः सह मिलित्वा।

ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਾਨ ਭਜੇ ਬਿਨੁ ਭੂਪਤਿ ਏਕ ਰਤੀ ਬਿਨੁ ਏਕ ਨ ਲੇਖੈ ॥੪॥੨੪॥
स्री भगवान भजे बिनु भूपति एक रती बिनु एक न लेखै ॥४॥२४॥

किन्तु हे राजन् ! भगवतः नामस्मरणं विना एतत् सर्वं भगवतः अनुग्रहस्य एकं आयोटं विना भवितुं न किमपि कारणम्। ४.२४.

ਸੁਧ ਸਿਪਾਹ ਦੁਰੰਤ ਦੁਬਾਹ ਸੁ ਸਾਜ ਸਨਾਹ ਦੁਰਜਾਨ ਦਲੈਂਗੇ ॥
सुध सिपाह दुरंत दुबाह सु साज सनाह दुरजान दलैंगे ॥

प्रशिक्षिताः सैनिकाः पराक्रमिणः दुर्जेयाः च, मेलकोटधारिणः, ये शत्रून् मर्दयितुं शक्नुवन्ति स्म।

ਭਾਰੀ ਗੁਮਾਨ ਭਰੇ ਮਨ ਮੈਂ ਕਰ ਪਰਬਤ ਪੰਖ ਹਲੇ ਨ ਹਲੈਂਗੇ ॥
भारी गुमान भरे मन मैं कर परबत पंख हले न हलैंगे ॥

पक्षैश्चरन्ति पर्वताः अपि न जयेयुः इति मनसि महताहंकारं कृत्वा।

ਤੋਰਿ ਅਰੀਨ ਮਰੋਰਿ ਮਵਾਸਨ ਮਾਤੇ ਮਤੰਗਨਿ ਮਾਨ ਮਲੈਂਗੇ ॥
तोरि अरीन मरोरि मवासन माते मतंगनि मान मलैंगे ॥

शत्रून् नाशयन्ति स्म, विद्रोहिणः विवर्तयन्ति स्म, मत्तगजानां गर्वं च भञ्जयन्ति स्म ।

ਸ੍ਰੀ ਪਤਿ ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਪਾ ਬਿਨੁ ਤਿਆਗਿ ਜਹਾਨ ਨਿਦਾਨ ਚਲੈਂਗੇ ॥੫॥੨੫॥
स्री पति स्री भगवान क्रिपा बिनु तिआगि जहान निदान चलैंगे ॥५॥२५॥

परन्तु भगवतः-ईश्वरस्य अनुग्रहं विना ते अन्ततः जगत् त्यक्ष्यन्ति स्म। ५.२५.

ਬੀਰ ਅਪਾਰ ਬਡੇ ਬਰਿਆਰ ਅਬਿਚਾਰਹਿ ਸਾਰ ਕੀ ਧਾਰ ਭਛਯਾ ॥
बीर अपार बडे बरिआर अबिचारहि सार की धार भछया ॥

असंख्य शूरा महावीराः खड्गधाराभिमुखाः निर्भयाः |

ਤੋਰਤ ਦੇਸ ਮਲਿੰਦ ਮਵਾਸਨ ਮਾਤੇ ਗਜਾਨ ਕੇ ਮਾਨ ਮਲਯਾ ॥
तोरत देस मलिंद मवासन माते गजान के मान मलया ॥

देशान् जित्वा विद्रोहिणः वशीकृत्य मत्तगजानां गौरवं मर्दयन्।

ਗਾੜ੍ਹੇ ਗੜ੍ਹਾਨ ਕੋ ਤੋੜਨਹਾਰ ਸੁ ਬਾਤਨ ਹੀਂ ਚਕ ਚਾਰ ਲਵਯਾ ॥
गाढ़े गढ़ान को तोड़नहार सु बातन हीं चक चार लवया ॥

दृढदुर्गान् गृहीत्वा सर्वतः तर्जनमात्रेण जित्वा |

ਸਾਹਿਬੁ ਸ੍ਰੀ ਸਭ ਕੋ ਸਿਰਨਾਇਕ ਜਾਚਕ ਅਨੇਕ ਸੁ ਏਕ ਦਿਵਯਾ ॥੬॥੨੬॥
साहिबु स्री सभ को सिरनाइक जाचक अनेक सु एक दिवया ॥६॥२६॥

भगवान् ईश्वरः सर्वेषां कैमण्डरः एकमात्रः दाता, याचकाः बहवः। ६.२६ इति ।

ਦਾਨਵ ਦੇਵ ਫਨਿੰਦ ਨਿਸਾਚਰ ਭੂਤ ਭਵਿਖ ਭਵਾਨ ਜਪੈਂਗੇ ॥
दानव देव फनिंद निसाचर भूत भविख भवान जपैंगे ॥

राक्षसाः, देवाः, विशालाः नागाः, भूताः, भूताः, वर्तमानाः, भविष्याः च तस्य नाम पुनः पुनः वदन्ति स्म।

ਜੀਵ ਜਿਤੇ ਜਲ ਮੈ ਥਲ ਮੈ ਪਲ ਹੀ ਪਲ ਮੈ ਸਭ ਥਾਪ ਥਪੈਂਗੇ ॥
जीव जिते जल मै थल मै पल ही पल मै सभ थाप थपैंगे ॥

समुद्रे स्थले च सर्वे प्राणिनः वर्धन्ते स्म पापराशिः च नश्यति स्म।

ਪੁੰਨ ਪ੍ਰਤਾਪਨ ਬਾਢ ਜੈਤ ਧੁਨ ਪਾਪਨ ਕੇ ਬਹੁ ਪੁੰਜ ਖਪੈਂਗੇ ॥
पुंन प्रतापन बाढ जैत धुन पापन के बहु पुंज खपैंगे ॥

गुणवैभवस्य स्तुतिः वर्धते स्म पापराशिः च नश्यति स्म

ਸਾਧ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰਸੰਨ ਫਿਰੈਂ ਜਗ ਸਤ੍ਰ ਸਭੈ ਅਵਲੋਕ ਚਪੈਂਗੇ ॥੭॥੨੭॥
साध समूह प्रसंन फिरैं जग सत्र सभै अवलोक चपैंगे ॥७॥२७॥

आनन्देन लोके भ्रमन्ति स्म सर्वे साधवः दृष्ट्वा शत्रवः क्लिष्टाः भवन्ति स्म।।7.27।।

ਮਾਨਵ ਇੰਦ੍ਰ ਗਜਿੰਦ੍ਰ ਨਰਾਧਪ ਜੌਨ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਕੋ ਰਾਜੁ ਕਰੈਂਗੇ ॥
मानव इंद्र गजिंद्र नराधप जौन त्रिलोक को राजु करैंगे ॥

नृणां गजानां राजानं सम्राट् ये त्रैलोक्यं शासिष्यन्ति |

ਕੋਟਿ ਇਸਨਾਨ ਗਜਾਦਿਕ ਦਾਨ ਅਨੇਕ ਸੁਅੰਬਰ ਸਾਜਿ ਬਰੈਂਗੇ ॥
कोटि इसनान गजादिक दान अनेक सुअंबर साजि बरैंगे ॥

कः कोटि-अभिषेकं कृत्वा, हस्तादि-पशून् दानरूपेण दत्त्वा विवाहेषु बहूनि स्वय्यमुराः (आत्म-विवाह-कार्याणि) व्यवस्थापयिष्यति।

ਬ੍ਰਹਮ ਮਹੇਸਰ ਬਿਸਨ ਸਚੀਪਤਿ ਅੰਤ ਫਸੇ ਜਮ ਫਾਸ ਪਰੈਂਗੇ ॥
ब्रहम महेसर बिसन सचीपति अंत फसे जम फास परैंगे ॥

ब्रह्मा, शिवः, विष्णुः, शचीपत्नी च (इन्द्रः) अन्ते मृत्युपाशं पतन्ति स्म।

ਜੇ ਨਰ ਸ੍ਰੀ ਪਤਿ ਕੇ ਪ੍ਰਸ ਹੈਂ ਪਗ ਤੇ ਨਰ ਫੇਰ ਨ ਦੇਹ ਧਰੈਂਗੇ ॥੮॥੨੮॥
जे नर स्री पति के प्रस हैं पग ते नर फेर न देह धरैंगे ॥८॥२८॥

ये तु भगवान्-ईश्वरस्य चरणयोः पतन्ति, ते पुनः भौतिकरूपेण न प्रादुर्भवन्ति स्म। ८.२८ इति ।

ਕਹਾ ਭਯੋ ਜੋ ਦੋਊ ਲੋਚਨ ਮੂੰਦ ਕੈ ਬੈਠਿ ਰਹਿਓ ਬਕ ਧਿਆਨ ਲਗਾਇਓ ॥
कहा भयो जो दोऊ लोचन मूंद कै बैठि रहिओ बक धिआन लगाइओ ॥

किं प्रयोजनं यदि निमीलितनेत्रः क्रेन इव उपविश्य ध्यायेत्।

ਨ੍ਹਾਤ ਫਿਰਿਓ ਲੀਏ ਸਾਤ ਸਮੁਦ੍ਰਨਿ ਲੋਕ ਗਯੋ ਪਰਲੋਕ ਗਵਾਇਓ ॥
न्हात फिरिओ लीए सात समुद्रनि लोक गयो परलोक गवाइओ ॥

सप्तमसमुद्रपर्यन्तं तीर्थस्थानेषु स्नानं करोति चेत् इमं लोकं परलोकं च नष्टं करोति।

ਬਾਸ ਕੀਓ ਬਿਖਿਆਨ ਸੋਂ ਬੈਠ ਕੈ ਐਸੇ ਹੀ ਐਸੇ ਸੁ ਬੈਸ ਬਿਤਾਇਓ ॥
बास कीओ बिखिआन सों बैठ कै ऐसे ही ऐसे सु बैस बिताइओ ॥

तादृशेषु दुष्कृतेषु जीवनं यापयति, तादृशेषु कार्येषु प्राणान् अपव्ययति च।

ਸਾਚੁ ਕਹੋਂ ਸੁਨ ਲੇਹੁ ਸਭੈ ਜਿਨ ਪ੍ਰੇਮ ਕੀਓ ਤਿਨ ਹੀ ਪ੍ਰਭੁ ਪਾਇਓ ॥੯॥੨੯॥
साचु कहों सुन लेहु सभै जिन प्रेम कीओ तिन ही प्रभु पाइओ ॥९॥२९॥

अहं सत्यं वदामि, सर्वे तत् प्रति कर्णान् भ्रमितव्याः: सः, यः सत्यप्रेमेण लीनः अस्ति, सः भगवन्तं अवगच्छति स्म। ९.२९.

ਕਾਹੂ ਲੈ ਪਾਹਨ ਪੂਜ ਧਰਯੋ ਸਿਰ ਕਾਹੂ ਲੈ ਲਿੰਗ ਗਰੇ ਲਟਕਾਇਓ ॥
काहू लै पाहन पूज धरयो सिर काहू लै लिंग गरे लटकाइओ ॥

कश्चित् शिलां पूजयित्वा तस्य शिरसि स्थापयति स्म । कश्चन तस्य कण्ठात् लिंगं (लिंगं) लम्बितवान्।

ਕਾਹੂ ਲਖਿਓ ਹਰਿ ਅਵਾਚੀ ਦਿਸਾ ਮਹਿ ਕਾਹੂ ਪਛਾਹ ਕੋ ਸੀਸੁ ਨਿਵਾਇਓ ॥
काहू लखिओ हरि अवाची दिसा महि काहू पछाह को सीसु निवाइओ ॥

कश्चन दक्षिणे ईश्वरं कल्पितवान्, कश्चन पश्चिमदिशि शिरः नत्वा।

ਕੋਊ ਬੁਤਾਨ ਕੋ ਪੂਜਤ ਹੈ ਪਸੁ ਕੋਊ ਮ੍ਰਿਤਾਨ ਕੋ ਪੂਜਨ ਧਾਇਓ ॥
कोऊ बुतान को पूजत है पसु कोऊ म्रितान को पूजन धाइओ ॥

मूढः कश्चिद् मूर्तिपूजयति कश्चित् मृतान् पूजयितुं गच्छति।

ਕੂਰ ਕ੍ਰਿਆ ਉਰਝਿਓ ਸਭ ਹੀ ਜਗ ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਾਨ ਕੋ ਭੇਦੁ ਨ ਪਾਇਓ ॥੧੦॥੩੦॥
कूर क्रिआ उरझिओ सभ ही जग स्री भगवान को भेदु न पाइओ ॥१०॥३०॥

मिथ्यासंस्कारेषु उलझितं सर्वं जगत् भगवतः ईश्वरस्य रहस्यं न जानाति १०.३०।

ਤ੍ਵ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਤੋਮਰ ਛੰਦ ॥
त्व प्रसादि ॥ तोमर छंद ॥

तव अनुग्रहेण। TOMAR STANZA इति

ਹਰਿ ਜਨਮ ਮਰਨ ਬਿਹੀਨ ॥
हरि जनम मरन बिहीन ॥

भगवान् जन्ममरणं विना, .

ਦਸ ਚਾਰ ਚਾਰ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥
दस चार चार प्रबीन ॥

सः अष्टादशविज्ञानेषु सर्वेषु स्कीफुलः अस्ति।

ਅਕਲੰਕ ਰੂਪ ਅਪਾਰ ॥
अकलंक रूप अपार ॥

अकलङ्कः सत्त्वम् अनन्तम्, २.

ਅਨਛਿਜ ਤੇਜ ਉਦਾਰ ॥੧॥੩੧॥
अनछिज तेज उदार ॥१॥३१॥

तस्य परोपकारी महिमा शाश्वतः अस्ति। १.३१ इति ।

ਅਨਭਿਜ ਰੂਪ ਦੁਰੰਤ ॥
अनभिज रूप दुरंत ॥

तस्य अप्रभावितः सत्ता सर्वव्यापी अस्ति,

ਸਭ ਜਗਤ ਭਗਤ ਮਹੰਤ ॥
सभ जगत भगत महंत ॥

स सर्वलोकस्य साधूनां परमेश्वरः।

ਜਸ ਤਿਲਕ ਭੂਭ੍ਰਿਤ ਭਾਨ ॥
जस तिलक भूभ्रित भान ॥

महिमास्य अग्रचिह्नः प्राणदाता च पृथिव्याः सूर्यः,

ਦਸ ਚਾਰ ਚਾਰ ਨਿਧਾਨ ॥੨॥੩੨॥
दस चार चार निधान ॥२॥३२॥

सः अष्टादशविज्ञाननिधिः अस्ति। २.३२ इति ।

ਅਕਲੰਕ ਰੂਪ ਅਪਾਰ ॥
अकलंक रूप अपार ॥

सः अकलङ्कः सत्त्वः अनन्तः, .

ਸਭ ਲੋਕ ਸੋਕ ਬਿਦਾਰ ॥
सभ लोक सोक बिदार ॥

सर्वलोकानां दुःखनाशकः ।

ਕਲ ਕਾਲ ਕਰਮ ਬਿਹੀਨ ॥
कल काल करम बिहीन ॥

सः लोहयुगस्य संस्काररहितः, २.

ਸਭ ਕਰਮ ਧਰਮ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੩॥੩੩॥
सभ करम धरम प्रबीन ॥३॥३३॥

सः सर्वधर्मकार्येषु निपुणः अस्ति । ३.३३ इति ।

ਅਨਖੰਡ ਅਤੁਲ ਪ੍ਰਤਾਪ ॥
अनखंड अतुल प्रताप ॥

तस्य महिमा अविभाज्यम् अमूल्यं च,

ਸਭ ਥਾਪਿਓ ਜਿਹ ਥਾਪ ॥
सभ थापिओ जिह थाप ॥

सः सर्वेषां संस्थानां संस्थापकः अस्ति।

ਅਨਖੇਦ ਭੇਦ ਅਛੇਦ ॥
अनखेद भेद अछेद ॥

सः अविनाशी रहस्यैः सह अविनाशी, .

ਮੁਖਚਾਰ ਗਾਵਤ ਬੇਦ ॥੪॥੩੪॥
मुखचार गावत बेद ॥४॥३४॥

चतुर्हस्तश्च ब्रह्मा वेदं गायति। ४.३४ इति ।

ਜਿਹ ਨੇਤ ਨਿਗਮ ਕਹੰਤ ॥
जिह नेत निगम कहंत ॥

तस्मै निगमाः (वेदाः) नेतिम् आह्वयन्ति (न एतत्),

ਮੁਖਚਾਰ ਬਕਤ ਬਿਅੰਤ ॥
मुखचार बकत बिअंत ॥

चतुरहस्तं ब्रह्माऽनमितं ब्रूते |

ਅਨਭਿਜ ਅਤੁਲ ਪ੍ਰਤਾਪ ॥
अनभिज अतुल प्रताप ॥

तस्य महिमा अप्रभावितः अमूल्यः च,

ਅਨਖੰਡ ਅਮਿਤ ਅਥਾਪ ॥੫॥੩੫॥
अनखंड अमित अथाप ॥५॥३५॥

सः अविभक्तः असीमितः अप्रतिष्ठितः च अस्ति। ५.३५ इति ।

ਜਿਹ ਕੀਨ ਜਗਤ ਪਸਾਰ ॥
जिह कीन जगत पसार ॥

विश्वविस्तारं यः सृजति, .

ਰਚਿਓ ਬਿਚਾਰ ਬਿਚਾਰ ॥
रचिओ बिचार बिचार ॥

तेन तत् पूर्णचैतन्येन निर्मितम्।

ਅਨੰਤ ਰੂਪ ਅਖੰਡ ॥
अनंत रूप अखंड ॥

तस्य अनन्तरूपं अविभाज्यम्, २.

ਅਤੁਲ ਪ੍ਰਤਾਪ ਪ੍ਰਚੰਡ ॥੬॥੩੬॥
अतुल प्रताप प्रचंड ॥६॥३६॥

तस्य अप्रमेयः महिमा शक्तिशाली ६.३६।

ਜਿਹ ਅੰਡ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ॥
जिह अंड ते ब्रहमंड ॥

ब्रह्माण्डाण्डात् विश्वं यः सृष्टवान्, .

ਕੀਨੇ ਸੁ ਚੌਦਹ ਖੰਡ ॥
कीने सु चौदह खंड ॥

तेन चतुर्दश प्रदेशाः सृष्टाः।

ਸਭ ਕੀਨ ਜਗਤ ਪਸਾਰ ॥
सभ कीन जगत पसार ॥

तेन जगतः सर्वविस्तारः सृष्टः,

ਅਬਿਯਕਤ ਰੂਪ ਉਦਾਰ ॥੭॥੩੭॥
अबियकत रूप उदार ॥७॥३७॥

सः परोपकारी प्रभुः अव्यक्तः अस्ति। ७.३७ इति ।

ਜਿਹ ਕੋਟਿ ਇੰਦ੍ਰ ਨ੍ਰਿਪਾਰ ॥
जिह कोटि इंद्र न्रिपार ॥

कोटिकोटि राजा इन्द्रान् सृष्टवान् यः ।

ਕਈ ਬ੍ਰਹਮ ਬਿਸਨ ਬਿਚਾਰ ॥
कई ब्रहम बिसन बिचार ॥

सृष्ट्वा बहूनि ब्रह्मविष्णुश्च विचार्य।।

ਕਈ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸਨ ਰਸੂਲ ॥
कई राम क्रिसन रसूल ॥

सः अनेके रामाः , कृष्णाः, रसूलाः च (भविष्यद्वादिनो) निर्मितवान्,

ਬਿਨੁ ਭਗਤ ਕੋ ਨ ਕਬੂਲ ॥੮॥੩੮॥
बिनु भगत को न कबूल ॥८॥३८॥

न तेषु कश्चित् भक्तिं विना भगवता अनुमोदितः। ८.३८ इति ।

ਕਈ ਸਿੰਧ ਬਿੰਧ ਨਗਿੰਦ੍ਰ ॥
कई सिंध बिंध नगिंद्र ॥

विन्ध्याचलादिकं बहूनि सागरान् पर्वतान् च सृजत्,

ਕਈ ਮਛ ਕਛ ਫਨਿੰਦ੍ਰ ॥
कई मछ कछ फनिंद्र ॥

कूर्मावताराः शेषनागाः च |

ਕਈ ਦੇਵ ਆਦਿ ਕੁਮਾਰ ॥
कई देव आदि कुमार ॥

अनेक देवता , अनेक मत्स्यावतारा आदि कुमार सृष्टि।,

ਕਈ ਕ੍ਰਿਸਨ ਬਿਸਨ ਅਵਤਾਰ ॥੯॥੩੯॥
कई क्रिसन बिसन अवतार ॥९॥३९॥

ब्रह्मपुत्राः (सनक सनन्दन , सनातन तथा संत कुमार) , अनेकाः कृष्णाः विष्णुवताराः च।9.39।

ਕਈ ਇੰਦ੍ਰ ਬਾਰ ਬੁਹਾਰ ॥
कई इंद्र बार बुहार ॥

तस्य द्वारे बहवो इन्द्राः व्याप्नुवन्ति,

ਕਈ ਬੇਦ ਅਉ ਮੁਖਚਾਰ ॥
कई बेद अउ मुखचार ॥

बहवो वेदश्चतुर्शिरा ब्रह्मास्तत्र सन्ति।

ਕਈ ਰੁਦ੍ਰ ਛੁਦ੍ਰ ਸਰੂਪ ॥
कई रुद्र छुद्र सरूप ॥

तत्र बहवः रुद्राः (शिवाः) घोररूपाः,

ਕਈ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸਨ ਅਨੂਪ ॥੧੦॥੪੦॥
कई राम क्रिसन अनूप ॥१०॥४०॥

अनेकाः अद्वितीयाः रामाः कृष्णाः च सन्ति। १०.४० इति ।

ਕਈ ਕੋਕ ਕਾਬ ਭਣੰਤ ॥
कई कोक काब भणंत ॥

तत्र बहवः कवयः काव्यं रचयन्ति,

ਕਈ ਬੇਦ ਭੇਦ ਕਹੰਤ ॥
कई बेद भेद कहंत ॥

वेदज्ञानभेदं बहवः वदन्ति ।

ਕਈ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤਿ ਬਖਾਨ ॥
कई सासत्र सिंम्रिति बखान ॥

शास्त्रस्मृतिश्च बहवो विज्ञापयन्ति, २.

ਕਹੂੰ ਕਥਤ ਹੀ ਸੁ ਪੁਰਾਨ ॥੧੧॥੪੧॥
कहूं कथत ही सु पुरान ॥११॥४१॥

अनेकाः पुराणप्रवचनानि धारयन्ति। ११.४१ इति ।

ਕਈ ਅਗਨ ਹੋਤ੍ਰ ਕਰੰਤ ॥
कई अगन होत्र करंत ॥

अनेकाः अग्निहोत्रं कुर्वन्ति, .

ਕਈ ਉਰਧ ਤਾਪ ਦੁਰੰਤ ॥
कई उरध ताप दुरंत ॥

अनेकाः स्थिताः कष्टं तपः कुर्वन्ति ।

ਕਈ ਉਰਧ ਬਾਹੁ ਸੰਨਿਆਸ ॥
कई उरध बाहु संनिआस ॥

उच्छ्रितबाहुस्तपस्विनः बहवः लंगराः च बहवः ।

ਕਹੂੰ ਜੋਗ ਭੇਸ ਉਦਾਸ ॥੧੨॥੪੨॥
कहूं जोग भेस उदास ॥१२॥४२॥

बहवः योगिनाम् उदासीनां च वेषधारिणः सन्ति। १२.४२ इति ।

ਕਹੂੰ ਨਿਵਲੀ ਕਰਮ ਕਰੰਤ ॥
कहूं निवली करम करंत ॥

अनेकाः आन्तरशुद्धियोगिनां नवलीसंस्कारं कुर्वन्ति,

ਕਹੂੰ ਪਉਨ ਅਹਾਰ ਦੁਰੰਤ ॥
कहूं पउन अहार दुरंत ॥

असंख्याकाः सन्ति ये वायुना जीवन्ति।

ਕਹੂੰ ਤੀਰਥ ਦਾਨ ਅਪਾਰ ॥
कहूं तीरथ दान अपार ॥

अनेके तीर्थस्थानेषु महत् दानं कुर्वन्ति । , ९.

ਕਹੂੰ ਜਗ ਕਰਮ ਉਦਾਰ ॥੧੩॥੪੩॥
कहूं जग करम उदार ॥१३॥४३॥

परोपकारी यज्ञक्रियाः क्रियन्ते १३.४३ ।

ਕਹੂੰ ਅਗਨ ਹੋਤ੍ਰ ਅਨੂਪ ॥
कहूं अगन होत्र अनूप ॥

कुत्रचित् उत्तमाग्निपूजना व्यवस्थापिता भवति। , ९.

ਕਹੂੰ ਨਿਆਇ ਰਾਜ ਬਿਭੂਤ ॥
कहूं निआइ राज बिभूत ॥

क्वचित् न्यायः राजकीयचिह्नेन क्रियते।

ਕਹੂੰ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤਿ ਰੀਤ ॥
कहूं सासत्र सिंम्रिति रीत ॥

क्वचित् शास्त्रस्मृत्यानुसारेण अनुष्ठानानि क्रियन्ते ।

ਕਹੂੰ ਬੇਦ ਸਿਉ ਬਿਪ੍ਰੀਤ ॥੧੪॥੪੪॥
कहूं बेद सिउ बिप्रीत ॥१४॥४४॥

कुत्रचित् वैदिकनिषेधविरोधी प्रदर्शनम्। १४.४४ इति ।

ਕਈ ਦੇਸ ਦੇਸ ਫਿਰੰਤ ॥
कई देस देस फिरंत ॥

नानादेशेषु बहवः भ्रमन्ति, २.

ਕਈ ਏਕ ਠੌਰ ਇਸਥੰਤ ॥
कई एक ठौर इसथंत ॥

बहवः एकस्मिन् स्थाने एव तिष्ठन्ति।

ਕਹੂੰ ਕਰਤ ਜਲ ਮਹਿ ਜਾਪ ॥
कहूं करत जल महि जाप ॥

क्वचित् जले ध्यानं क्रियते, २.

ਕਹੂੰ ਸਹਤ ਤਨ ਪਰ ਤਾਪ ॥੧੫॥੪੫॥
कहूं सहत तन पर ताप ॥१५॥४५॥

क्वचित् शरीरे तापः सहते ॥१५.४५॥

ਕਹੂੰ ਬਾਸ ਬਨਹਿ ਕਰੰਤ ॥
कहूं बास बनहि करंत ॥

क्वचित् केचन वने निवसन्ति,

ਕਹੂੰ ਤਾਪ ਤਨਹਿ ਸਹੰਤ ॥
कहूं ताप तनहि सहंत ॥

क्वचित् शरीरे तापः सहते।

ਕਹੂੰ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਧਰਮ ਅਪਾਰ ॥
कहूं ग्रिहसत धरम अपार ॥

कुत्रचित् बहवः गृहस्थस्य मार्गम् अनुसरन्ति, .

ਕਹੂੰ ਰਾਜ ਰੀਤ ਉਦਾਰ ॥੧੬॥੪੬॥
कहूं राज रीत उदार ॥१६॥४६॥

क्वचित् बहवः अनुवर्तन्ते स्म।16.46.

ਕਹੂੰ ਰੋਗ ਰਹਤ ਅਭਰਮ ॥
कहूं रोग रहत अभरम ॥

क्वचित् जनाः व्याधिहीनाः मायाश्च भवन्ति,

ਕਹੂੰ ਕਰਮ ਕਰਤ ਅਕਰਮ ॥
कहूं करम करत अकरम ॥

क्वचित् निषिद्धानि कर्माणि क्रियन्ते।

ਕਹੂੰ ਸੇਖ ਬ੍ਰਹਮ ਸਰੂਪ ॥
कहूं सेख ब्रहम सरूप ॥

क्वचित् शेखाः, क्वचित् ब्राह्मणाः

ਕਹੂੰ ਨੀਤ ਰਾਜ ਅਨੂਪ ॥੧੭॥੪੭॥
कहूं नीत राज अनूप ॥१७॥४७॥

कुत्रचित् अद्वितीयराजनीतेः प्रचलनं वर्तते।17.47.

ਕਹੂੰ ਰੋਗ ਸੋਗ ਬਿਹੀਨ ॥
कहूं रोग सोग बिहीन ॥

क्वचित् कश्चित् दुःखव्याधिरहितः,

ਕਹੂੰ ਏਕ ਭਗਤ ਅਧੀਨ ॥
कहूं एक भगत अधीन ॥

क्वचित् कश्चित् भक्तिमार्गं निकटतया अनुसरति।

ਕਹੂੰ ਰੰਕ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ॥
कहूं रंक राज कुमार ॥

क्वचित् कश्चित् दरिद्रः कश्चित् राजपुत्रः,

ਕਹੂੰ ਬੇਦ ਬਿਆਸ ਅਵਤਾਰ ॥੧੮॥੪੮॥
कहूं बेद बिआस अवतार ॥१८॥४८॥

क्वचित् कश्चित् वेद व्यासावतारः | १८.४८ इति ।

ਕਈ ਬ੍ਰਹਮ ਬੇਦ ਰਟੰਤ ॥
कई ब्रहम बेद रटंत ॥

केचन ब्राह्मणाः वेदं पठन्ति,

ਕਈ ਸੇਖ ਨਾਮ ਉਚਰੰਤ ॥
कई सेख नाम उचरंत ॥

केचन शेखाः भगवतः नाम पुनः पुनः वदन्ति।

ਬੈਰਾਗ ਕਹੂੰ ਸੰਨਿਆਸ ॥
बैराग कहूं संनिआस ॥

कुत्रचित् बैराग (वैराग्य) मार्गस्य अनुयायी अस्ति , .

ਕਹੂੰ ਫਿਰਤ ਰੂਪ ਉਦਾਸ ॥੧੯॥੪੯॥
कहूं फिरत रूप उदास ॥१९॥४९॥

क्वचित् च संन्यास (तपस्वी) मार्गम् अनुसरति),क्वचित् उदासी (stoic) इव कश्चित् भ्रमति।१९.४९।

ਸਭ ਕਰਮ ਫੋਕਟ ਜਾਨ ॥
सभ करम फोकट जान ॥

सर्वान् कर्माणि (कर्माणि) निष्प्रयोजनानि विद्धि, .

ਸਭ ਧਰਮ ਨਿਹਫਲ ਮਾਨ ॥
सभ धरम निहफल मान ॥

अमूल्यं सर्वान् धर्ममार्गान् विचार्यताम्।

ਬਿਨ ਏਕ ਨਾਮ ਅਧਾਰ ॥
बिन एक नाम अधार ॥

भगवतः एकैकस्य नाम्नः प्रोपं विना ।

ਸਭ ਕਰਮ ਭਰਮ ਬਿਚਾਰ ॥੨੦॥੫੦॥
सभ करम भरम बिचार ॥२०॥५०॥

सर्वे कर्म माया इति मन्तव्यम्।२०।५०।।

ਤ੍ਵ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਲਘੁ ਨਿਰਾਜ ਛੰਦ ॥
त्व प्रसादि ॥ लघु निराज छंद ॥

तव अनुग्रहेण। LAGHUU NIRAAJ STANZA

ਜਲੇ ਹਰੀ ॥
जले हरी ॥

भगवान् जले अस्ति !

ਥਲੇ ਹਰੀ ॥
थले हरी ॥

प्रभुः स्थले अस्ति !

ਉਰੇ ਹਰੀ ॥
उरे हरी ॥

प्रभुः हृदये एव अस्ति !

ਬਨੇ ਹਰੀ ॥੧॥੫੧॥
बने हरी ॥१॥५१॥

भगवान् वनेषु अस्ति ! 1. 51.

ਗਿਰੇ ਹਰੀ ॥
गिरे हरी ॥

भगवान् पर्वतेषु अस्ति !

ਗੁਫੇ ਹਰੀ ॥
गुफे हरी ॥

भगवान् गुहायां वर्तते !

ਛਿਤੇ ਹਰੀ ॥
छिते हरी ॥

भगवान् पृथिव्यां वर्तते !

ਨਭੇ ਹਰੀ ॥੨॥੫੨॥
नभे हरी ॥२॥५२॥

भगवान् आकाशे अस्ति ! 2. 52.

ਈਹਾਂ ਹਰੀ ॥
ईहां हरी ॥

भगवता अत्र अन्तः अस्ति!

ਊਹਾਂ ਹਰੀ ॥
ऊहां हरी ॥

प्रभुः तत्र अस्ति !

ਜਿਮੀ ਹਰੀ ॥
जिमी हरी ॥

भगवान् पृथिव्यां वर्तते !

ਜਮਾ ਹਰੀ ॥੩॥੫੩॥
जमा हरी ॥३॥५३॥

भगवान् आकाशे अस्ति ! 3. 53.

ਅਲੇਖ ਹਰੀ ॥
अलेख हरी ॥

प्रभुः लेखाहीनः अस्ति !

ਅਭੇਖ ਹਰੀ ॥
अभेख हरी ॥

भगवता वेषहीनः अस्ति !

ਅਦੋਖ ਹਰੀ ॥
अदोख हरी ॥

भगवान् निर्दोषः अस्ति !

ਅਦ੍ਵੈਖ ਹਰੀ ॥੪॥੫੪॥
अद्वैख हरी ॥४॥५४॥

भगवान् द्वन्द्वहीनः अस्ति ! 4. 54.

ਅਕਾਲ ਹਰੀ ॥
अकाल हरी ॥

भगवान् कालातीतः !

ਅਪਾਲ ਹਰੀ ॥
अपाल हरी ॥

भगवतः पोषणस्य आवश्यकता नास्ति!

ਅਛੇਦ ਹਰੀ ॥
अछेद हरी ॥

भगवान् अविनाशी !

ਅਭੇਦ ਹਰੀ ॥੫॥੫੫॥
अभेद हरी ॥५॥५५॥

भगवतः रहस्यं ज्ञातुं न शक्यते ! ५.५५.

ਅਜੰਤ੍ਰ ਹਰੀ ॥
अजंत्र हरी ॥

भगवान् गूढचित्रेषु नास्ति!

ਅਮੰਤ੍ਰ ਹਰੀ ॥
अमंत्र हरी ॥

प्रभुः मंत्रेषु नास्ति !

ਸੁ ਤੇਜ ਹਰੀ ॥
सु तेज हरी ॥

प्रभुः उज्ज्वलः प्रकाशः अस्ति!

ਅਤੰਤ੍ਰ ਹਰੀ ॥੬॥੫੬॥
अतंत्र हरी ॥६॥५६॥

भगवान् तन्त्रेषु (मायासूत्रेषु) नास्ति! 6. 56.

ਅਜਾਤ ਹਰੀ ॥
अजात हरी ॥

भगवान् जन्म न गृह्णाति !

ਅਪਾਤ ਹਰੀ ॥
अपात हरी ॥

भगवता मृत्युः न अनुभवति !

ਅਮਿਤ੍ਰ ਹਰੀ ॥
अमित्र हरी ॥

भगवन् मित्ररहितः अस्ति !

ਅਮਾਤ ਹਰੀ ॥੭॥੫੭॥
अमात हरी ॥७॥५७॥

भगवान् मातृहीनः अस्ति ! 7. 57.

ਅਰੋਗ ਹਰੀ ॥
अरोग हरी ॥

भगवता कस्यापि व्याधिरहितः अस्ति!

ਅਸੋਗ ਹਰੀ ॥
असोग हरी ॥

भगवान् शोकरहितः अस्ति!

ਅਭਰਮ ਹਰੀ ॥
अभरम हरी ॥

भगवान् मायाहीनः अस्ति !

ਅਕਰਮ ਹਰੀ ॥੮॥੫੮॥
अकरम हरी ॥८॥५८॥

भगवान् अकर्मण्यः!! 8. 58.

ਅਜੈ ਹਰੀ ॥
अजै हरी ॥

भगवान् अजेयः अस्ति !

ਅਭੈ ਹਰੀ ॥
अभै हरी ॥

भगवान् निर्भयः !

ਅਭੇਦ ਹਰੀ ॥
अभेद हरी ॥

भगवतः रहस्यं ज्ञातुं न शक्यते !

ਅਛੇਦ ਹਰੀ ॥੯॥੫੯॥
अछेद हरी ॥९॥५९॥

भगवान् अप्रहार्यः अस्ति ! ९.५९.

ਅਖੰਡ ਹਰੀ ॥
अखंड हरी ॥

भगवान् अविभाज्यः अस्ति !

ਅਭੰਡ ਹਰੀ ॥
अभंड हरी ॥

भगवतः निन्दा कर्तुं न शक्यते!

ਅਡੰਡ ਹਰੀ ॥
अडंड हरी ॥

भगवतः दण्डः न भवति!

ਪ੍ਰਚੰਡ ਹਰੀ ॥੧੦॥੬੦॥
प्रचंड हरी ॥१०॥६०॥

भगवान् परमं महिमा ! 10. 60.

ਅਤੇਵ ਹਰੀ ॥
अतेव हरी ॥

भगवान् अत्यन्तं महान् अस्ति!

ਅਭੇਵ ਹਰੀ ॥
अभेव हरी ॥

भगवतः रहस्यं ज्ञातुं न शक्यते !

ਅਜੇਵ ਹਰੀ ॥
अजेव हरी ॥

भगवतः भोजनस्य आवश्यकता नास्ति!

ਅਛੇਵ ਹਰੀ ॥੧੧॥੬੧॥
अछेव हरी ॥११॥६१॥

प्रभुः अजेयः अस्ति ! 11. 61.

ਭਜੋ ਹਰੀ ॥
भजो हरी ॥

भगवन्तं ध्यानं कुरु !

ਥਪੋ ਹਰੀ ॥
थपो हरी ॥

भगवन्तं भजस्व !

ਤਪੋ ਹਰੀ ॥
तपो हरी ॥

भगवतः भक्तिं कुरु !

ਜਪੋ ਹਰੀ ॥੧੨॥੬੨॥
जपो हरी ॥१२॥६२॥

भगवतः नाम पुनः पुनः ! 12. 62.

ਜਲਸ ਤੁਹੀਂ ॥
जलस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव जलम् !

ਥਲਸ ਤੁਹੀਂ ॥
थलस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वं शुष्कभूमिः!

ਨਦਿਸ ਤੁਹੀਂ ॥
नदिस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव धारा !

ਨਦਸ ਤੁਹੀਂ ॥੧੩॥੬੩॥
नदस तुहीं ॥१३॥६३॥

(प्रभो,) त्वं समुद्रः!

ਬ੍ਰਿਛਸ ਤੁਹੀਂ ॥
ब्रिछस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव वृक्षः !

ਪਤਸ ਤੁਹੀਂ ॥
पतस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव पत्रम् !

ਛਿਤਸ ਤੁਹੀਂ ॥
छितस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव पृथिवी !

ਉਰਧਸ ਤੁਹੀਂ ॥੧੪॥੬੪॥
उरधस तुहीं ॥१४॥६४॥

(प्रभो,) त्वमेव आकाशः ! 14. 64.

ਭਜਸ ਤੁਅੰ ॥
भजस तुअं ॥

(प्रभो,) अहं त्वां ध्यायामि !

ਭਜਸ ਤੁਅੰ ॥
भजस तुअं ॥

(प्रभो,) अहं त्वां ध्यायामि !

ਰਟਸ ਤੁਅੰ ॥
रटस तुअं ॥

(प्रभो,) तव नाम पुनः पुनः वदामि!

ਠਟਸ ਤੁਅੰ ॥੧੫॥੬੫॥
ठटस तुअं ॥१५॥६५॥

(प्रभु,) अहं भवन्तं सहजतया स्मरामि! 15. 65.

ਜਿਮੀ ਤੁਹੀਂ ॥
जिमी तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव पृथिवी !

ਜਮਾ ਤੁਹੀਂ ॥
जमा तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव आकाशः !

ਮਕੀ ਤੁਹੀਂ ॥
मकी तुहीं ॥

(प्रभु,) त्वं गृहस्वामी असि!

ਮਕਾ ਤੁਹੀਂ ॥੧੬॥੬੬॥
मका तुहीं ॥१६॥६६॥

(प्रभो,) त्वमेव गृहमेव ! 16. 66.

ਅਭੂ ਤੁਹੀਂ ॥
अभू तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वं जन्महीनः असि!

ਅਭੈ ਤੁਹੀਂ ॥
अभै तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वं निर्भयः असि!

ਅਛੂ ਤੁਹੀਂ ॥
अछू तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वं अस्पृश्यः असि!

ਅਛੈ ਤੁਹੀਂ ॥੧੭॥੬੭॥
अछै तुहीं ॥१७॥६७॥

(प्रभो,) त्वं अजेयः असि! 17. 67.

ਜਤਸ ਤੁਹੀਂ ॥
जतस तुहीं ॥

(प्रभो,) ब्रह्मचर्यस्य परिभाषा त्वमेव !

ਬ੍ਰਤਸ ਤੁਹੀਂ ॥
ब्रतस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वमेव सदाचारस्य साधनम् !

ਗਤਸ ਤੁਹੀਂ ॥
गतस तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वं मोक्षः असि!

ਮਤਸ ਤੁਹੀਂ ॥੧੮॥੬੮॥
मतस तुहीं ॥१८॥६८॥

(प्रभो,) त्वं मोक्षः असि! 18. 68.

ਤੁਹੀਂ ਤੁਹੀਂ ॥
तुहीं तुहीं ॥

(प्रभो,) त्वम् ! त्वं असि!