श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 1337


ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਨਹਿ ਨੈਕੁ ਬਿਚਰੋ ॥੧੧॥
भेद अभेद नहि नैकु बिचरो ॥११॥

(तस्मिन्) किमपि प्रकारस्य भेदं न विचारयतु। ११.

ਜਬ ਹੀ ਘਾਤ ਨਾਰਿ ਤਿਨ ਪਾਈ ॥
जब ही घात नारि तिन पाई ॥

यदा सा स्त्रियाः अवसरः प्राप्तः ।

ਬਾਜੂ ਬੰਦ ਲਯੋ ਸਰਕਾਈ ॥
बाजू बंद लयो सरकाई ॥

तथा बाहुबन्धः स्खलितः।

ਅਪਨੀ ਕਬਜ ਕਾਢਿ ਕਰਿ ਲਈ ॥
अपनी कबज काढि करि लई ॥

स्वस्य रसीदं ('कब्जा') निष्कासयतु।

ਸਤ ਕੀ ਡਾਰਿ ਤਵਨ ਮੈ ਗਈ ॥੧੨॥
सत की डारि तवन मै गई ॥१२॥

शतं च (रूप्यकेन लिखितम्) तस्मिन् स्थापितम्। १२.

ਕਿਤਕ ਦਿਨਨ ਕਹਿ ਦੇਹ ਰੁਪਇਯਾ ॥
कितक दिनन कहि देह रुपइया ॥

कतिदिनानन्तरं (शाहः) 1000 रुप्यकाणि दातुं याचितवान्

ਪਠੈ ਦਯੋ ਇਕ ਤਾਹਿ ਮਨਇਯਾ ॥
पठै दयो इक ताहि मनइया ॥

तत्र च पुरुषः ('मनैया' पुरुषः) प्रेषितः।

ਏਕ ਹਜਾਰ ਤਹਾ ਤੋ ਲ੍ਯਾਵਹੁ ॥
एक हजार तहा तो ल्यावहु ॥

स (सः) ततः रुप्यसहस्राणि आनयेत्

ਆਨਿ ਬਨਿਜ ਕੋ ਕਾਜ ਚਲਾਵਹੁ ॥੧੩॥
आनि बनिज को काज चलावहु ॥१३॥

तत् च आनय व्यापारं चालयतु। १३.

ਤਿਨਕ ਹਜਾਰ ਨ ਤਾ ਕੌ ਦਿਯਾ ॥
तिनक हजार न ता कौ दिया ॥

सा (स्त्री) तस्मै रुप्यकसहस्रं न दत्तवती।

ਜਿਯ ਮੈ ਕੋਪ ਸਾਹ ਤਬ ਕਿਯਾ ॥
जिय मै कोप साह तब किया ॥

तदा शाहः हृदये क्रुद्धः अभवत्।

ਬਾਧਿ ਲੈ ਗਯੋ ਤਾ ਕਹ ਤਹਾ ॥
बाधि लै गयो ता कह तहा ॥

तं बद्ध्वा तत्र नीतवान्

ਕਾਜੀ ਕੋਟਵਾਰ ਥੋ ਜਹਾ ॥੧੪॥
काजी कोटवार थो जहा ॥१४॥

यत्र काजी कोतवाल च आसन्। १४.

ਮੋ ਤੇ ਬੀਸ ਲਾਖ ਇਨ ਲਿਯਾ ॥
मो ते बीस लाख इन लिया ॥

सः मम विंशति लक्षं (रूप्यकाणि) गृहीतवान्।

ਅਬ ਇਨ ਮੁਝੈ ਹਜਾਰ ਨ ਦਿਯਾ ॥
अब इन मुझै हजार न दिया ॥

इदानीं सहस्रमपि न दत्तवान्।

ਕਹੀ ਸਭੋ ਸਰਖਤ ਤਿਹ ਹੇਰੋ ॥
कही सभो सरखत तिह हेरो ॥

सर्वे उक्ताः, तस्य रसीदं पश्यन्तु।

ਇਨ ਕੋ ਅਬ ਹੀ ਨ੍ਯਾਇ ਨਿਬੇਰੋ ॥੧੫॥
इन को अब ही न्याइ निबेरो ॥१५॥

इदानीं तेषां न्यायं कुरुत। १५.

ਛੋਰਿ ਸਰਖਤਹਿ ਸਭਨ ਨਿਹਾਰੋ ॥
छोरि सरखतहि सभन निहारो ॥

रसीदं उद्घाट्य सर्वे दृष्टवन्तः।

ਰੁਪਯਾ ਸੌ ਇਕ ਤਹਾ ਬਿਚਾਰੋ ॥
रुपया सौ इक तहा बिचारो ॥

तत्र केवलं शतं रुप्यकाणि (लिखितानि) दृष्टवान्।

ਸਾਚਾ ਤੇ ਝੂਠਾ ਤਿਹ ਕਿਯਾ ॥
साचा ते झूठा तिह किया ॥

(सः) सत्यं मिथ्याम् अकरोत्

ਸਭ ਧਨੁ ਹਰੋ ਕਾਢਿ ਤਿਹ ਦਿਯਾ ॥੧੬॥
सभ धनु हरो काढि तिह दिया ॥१६॥

(सः) च सर्वं धनं (यत् सः) निष्कास्य दत्तवान् आसीत्। 16.

ਬਹੁਰਿ ਬਚਨ ਤਿਨ ਨਾਰਿ ਉਚਾਰੇ ॥
बहुरि बचन तिन नारि उचारे ॥

अथ सा स्त्रिया शाहं प्राह ।

ਮੈ ਨ ਰਹਤ ਹੌ ਗਾਵ ਤਿਹਾਰੇ ॥
मै न रहत हौ गाव तिहारे ॥

अहं भवतः ग्रामे इतः परं न तिष्ठामि।

ਯੌ ਕਹਿ ਜਾਤ ਤਹਾ ਤੇ ਭਈ ॥
यौ कहि जात तहा ते भई ॥

इत्युक्त्वा सा प्रस्थिता ।

ਸੋਫੀ ਯਹਿ ਕੂਟਿ ਭੰਗੇਰੀ ਗਈ ॥੧੭॥
सोफी यहि कूटि भंगेरी गई ॥१७॥

(सा) भङ्गं पिबन्तीं सोफीं लुण्ठित्वा नीतवती। १७.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

द्वयम् : १.

ਨਿਰਧਨ ਤੇ ਧਨਵੰਤ ਭੀ ਕਰਿ ਤਿਹ ਧਨ ਕੀ ਹਾਨਿ ॥
निरधन ते धनवंत भी करि तिह धन की हानि ॥

तस्य धनस्य अपव्ययेन (अर्थात् लुण्ठनेन) सा अधनात् धनी अभवत् ।

ਸੋਫੀ ਕਹ ਅਮਲਿਨ ਛਰਾ ਦੇਖਤ ਸਕਲ ਜਹਾਨ ॥੧੮॥
सोफी कह अमलिन छरा देखत सकल जहान ॥१८॥

सर्वलोकस्य दर्शने यः (तत्) सूफीं आचरति स्म सः वञ्चितः अभवत्। १८.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਤੀਨ ਸੌ ਚਉਰਾਸੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੩੮੪॥੬੮੯੦॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे तीन सौ चउरासी चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥३८४॥६८९०॥अफजूं॥

अत्र श्रीचरितोपख्यानस्य त्रिचरितस्य मन्त्री भूपसंवादस्य ३८४ अध्यायः समाप्तः, सर्वं शुभम्।३८४।६८९०। गच्छति

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਚਿਤ੍ਰ ਕੇਤੁ ਰਾਜਾ ਇਕ ਪੂਰਬ ॥
चित्र केतु राजा इक पूरब ॥

पूर्वे चित्रकेतुः नाम राजा आसीत्

ਜਿਹ ਬਚਿਤ੍ਰ ਰਥ ਪੁਤ੍ਰ ਅਪੂਰਬ ॥
जिह बचित्र रथ पुत्र अपूरब ॥

यस्य बचित्ररथः नाम अविश्वसनीयः पुत्रः आसीत्।

ਚਿਤ੍ਰਾਪੁਰ ਨਗਰ ਤਿਹ ਸੋਹੈ ॥
चित्रापुर नगर तिह सोहै ॥

तस्य चित्रपुरनगरं सुन्दरम् आसीत्

ਜਿਹ ਢਿਗ ਦੇਵ ਦੈਤ ਪੁਰ ਕੋ ਹੈ ॥੧॥
जिह ढिग देव दैत पुर को है ॥१॥

यस्य पुरतः देवाः दिग्गजाः च के आसन् (किमपि नासीत् इत्यर्थः)? १.

ਸ੍ਰੀ ਕਟਿ ਉਤਿਮ ਦੇ ਤਿਹ ਨਾਰੀ ॥
स्री कटि उतिम दे तिह नारी ॥

तस्य गृहे काति उतिम्दे (देई) नाम महिला आसीत् ।

ਸੂਰਜ ਵਤ ਤਿਹ ਧਾਮ ਦੁਲਾਰੀ ॥
सूरज वत तिह धाम दुलारी ॥

तस्य सूर्यसदृशी कन्या आसीत् ।

ਜਿਹ ਸਮ ਸੁੰਦਰਿ ਨਾਰਿ ਨ ਕੋਈ ॥
जिह सम सुंदरि नारि न कोई ॥

यस्याः इव अन्यः सुन्दरी नासीत्।

ਆਗੇ ਭਈ ਨ ਪਾਛੇ ਹੋਈ ॥੨॥
आगे भई न पाछे होई ॥२॥

(तथा) पूर्वं न जातम्, पश्चात् न भविष्यति। २.

ਬਾਨੀ ਰਾਇ ਤਹਾ ਇਕ ਸਾਹਾ ॥
बानी राइ तहा इक साहा ॥

तत्र बनिरायः नाम एकः शाहः आसीत्,

ਜਿਹ ਮੁਖੁ ਸਮ ਸੁੰਦਰਿ ਨਹਿ ਮਾਹਾ ॥
जिह मुखु सम सुंदरि नहि माहा ॥

यस्य मुखं चन्द्रवत् ('महा') न सुन्दरम् आसीत्।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਲਜਾਰ ਰਾਇ ਸੁਤ ਤਾ ਕੇ ॥
स्री गुलजार राइ सुत ता के ॥

तस्य गुलजार रायः नाम पुत्रः आसीत् ।

ਦੇਵ ਦੈਤ ਕੋਇ ਤੁਲਿ ਨ ਵਾ ਕੇ ॥੩॥
देव दैत कोइ तुलि न वा के ॥३॥

देवा दैत्यानां च कश्चित् तस्य समः नासीत्। ३.

ਰਾਜ ਸੁਤਾ ਤਾ ਕੋ ਲਖਿ ਰੂਪਾ ॥
राज सुता ता को लखि रूपा ॥

राज कुमारी तस्य रूपं दृष्टवान्।

ਮੋਹਿ ਰਹੀ ਮਨ ਮਾਹਿ ਅਨੂਪਾ ॥
मोहि रही मन माहि अनूपा ॥

सा मनसि अनुपस्य प्रेम्णा पतिता।

ਏਕ ਸਹਚਰੀ ਤਹਾ ਪਠਾਈ ॥
एक सहचरी तहा पठाई ॥

(सः) तत्र मित्रं प्रेषितवान्।

ਜਿਹ ਤਿਹ ਭਾਤਿ ਤਹਾ ਲੈ ਆਈ ॥੪॥
जिह तिह भाति तहा लै आई ॥४॥

(सा गता) यथा सा तं कथं तत्र आनयत्। ४.

ਮਿਲਤ ਕੁਅਰਿ ਤਾ ਸੌ ਸੁਖੁ ਪਾਯੋ ॥
मिलत कुअरि ता सौ सुखु पायो ॥

राज कुमारी तया सह मिलित्वा अतीव प्रसन्ना अभवत्।

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਮਿਲਿ ਭੋਗ ਕਮਾਯੋ ॥
भाति भाति मिलि भोग कमायो ॥

मिलित्वा (तेन सह) भन्तभन्तस्य रमणं कृतम्।

ਚੁੰਬਨ ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਕੇ ਲੀਏ ॥
चुंबन भाति भाति के लीए ॥

अनेकविधाः चुम्बनानि गृहीताः ।

ਭਾਤਿ ਅਨਿਕ ਕੇ ਆਸਨ ਕੀਏ ॥੫॥
भाति अनिक के आसन कीए ॥५॥

अनेकविधिनां आसनानि। ५.

ਤਬ ਲਗਿ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਤਹ ਆਯੋ ॥
तब लगि मात पिता तह आयो ॥

तावत्पर्यन्तं तस्य मातापितरौ तत्र आगतवन्तौ ।

ਨਿਰਖਿ ਸੁਤਾ ਚਿਤ ਮੈ ਦੁਖ ਪਾਯੋ ॥
निरखि सुता चित मै दुख पायो ॥

(तान्) दृष्ट्वा राज कुमारी हृदये पीडां अनुभवति स्म।

ਕਿਹ ਛਲ ਸੌ ਇਹ ਦੁਹੂੰ ਸੰਘਾਰੋ ॥
किह छल सौ इह दुहूं संघारो ॥

(तत् चिन्तयितुं आरब्धवान्) एतौ मया केनचित् युक्त्या हन्तुम्

ਛਤ੍ਰ ਜਾਰ ਕੇ ਸਿਰ ਪਰ ਢਾਰੋ ॥੬॥
छत्र जार के सिर पर ढारो ॥६॥

छत्रं च मित्रस्य शिरसि लम्बताम्। ६.

ਦੁਹੂੰਅਨ ਕੇ ਫਾਸੀ ਗਰੁ ਡਾਰੀ ॥
दुहूंअन के फासी गरु डारी ॥

तौ (मातापितरौ) जाले स्थापितौ

ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਮਾਤਾ ਹਨਿ ਡਾਰੀ ॥
पिता सहित माता हनि डारी ॥

पित्रा सह मातरं च हत्वा।

ਫਾਸ ਕੰਠ ਤੇ ਲਈ ਨਕਾਰੀ ॥
फास कंठ ते लई नकारी ॥

(ततः) तेषां कण्ठात् पाशं गृहीतवान्

ਬੋਲਿ ਲੋਗ ਸਭ ਐਸ ਉਚਾਰੀ ॥੭॥
बोलि लोग सभ ऐस उचारी ॥७॥

जनान् च आहूय एवं वक्तुं आरब्धवान्।7.

ਇਨ ਦੁਹੂੰ ਜੋਗ ਸਾਧਨਾ ਸਾਧੀ ॥
इन दुहूं जोग साधना साधी ॥

उभौ योगसाधनं कृतवन्तौ।

ਨ੍ਰਿਪ ਰਾਨੀ ਜੁਤ ਪਵਨ ਅਰਾਧੀ ॥
न्रिप रानी जुत पवन अराधी ॥

राजा राज्ञ्या सह प्राणायामं कृतवान् (अर्थात् दसमद्वारेण प्राणान् अर्पितवान्)।

ਬਾਰਹ ਬਰਿਸ ਬੀਤ ਹੈ ਜਬ ਹੀ ॥
बारह बरिस बीत है जब ही ॥

द्वादश वर्षाणि व्यतीतानि ।

ਜਗਿ ਹੈ ਛਾਡਿ ਤਾਰਿਯਹਿ ਤਬ ਹੀ ॥੮॥
जगि है छाडि तारियहि तब ही ॥८॥

ततः समाधिं त्यक्त्वा जागरिष्यन्ति। ८.

ਤਬ ਲਗਿ ਤਾਤ ਦਿਯਾ ਮੁਹਿ ਰਾਜਾ ॥
तब लगि तात दिया मुहि राजा ॥

तावत् पिता मम राज्यं दत्तवान्

ਰਾਜ ਸਾਜ ਕਾ ਸਕਲ ਸਮਾਜਾ ॥
राज साज का सकल समाजा ॥

राज्यस्य च अन्ये सर्वे जालपुटाः (अपि नियुक्ताः)।

ਤਬ ਲਗਿ ਤਾ ਕੋ ਰਾਜ ਕਮੈ ਹੋ ॥
तब लगि ता को राज कमै हो ॥

तावत्पर्यन्तं (अहं) तेषां राज्यं शासिष्यामि।

ਜਬ ਜਗ ਹੈ ਤਾ ਕੌ ਤਬ ਦੈ ਹੋ ॥੯॥
जब जग है ता कौ तब दै हो ॥९॥

यदा ते जागरिष्यन्ति तदा अहं तेभ्यः तत् दास्यामि। ९.

ਇਹ ਛਲ ਤਾਤ ਮਾਤ ਕਹ ਘਾਈ ॥
इह छल तात मात कह घाई ॥

एतेन युक्त्या मातापितरौ मारितवान्

ਲੋਗਨ ਸੌ ਇਹ ਭਾਤਿ ਜਨਾਈ ॥
लोगन सौ इह भाति जनाई ॥

एवं जनान् अवदत्।

ਜਬ ਅਪਨੋ ਦ੍ਰਿੜ ਰਾਜ ਪਕਾਯੋ ॥
जब अपनो द्रिड़ राज पकायो ॥

यदा सः स्वराज्यं स्थापयति स्म।

ਛਤ੍ਰ ਮਿਤ੍ਰ ਕੇ ਸੀਸ ਫਿਰਾਯੋ ॥੧੦॥
छत्र मित्र के सीस फिरायो ॥१०॥

(ततः पुनः) मित्रस्य शिरसि राज्यछत्रं डुलत्। १०.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

द्वयम् : १.

ਤਾਤ ਮਾਤ ਇਹ ਭਾਤਿ ਹਨਿ ਦਿਯੋ ਮਿਤ੍ਰ ਕੌ ਰਾਜ ॥
तात मात इह भाति हनि दियो मित्र कौ राज ॥

एवं मातापितरौ हत्वा सख्याय राज्यं दत्तवान् ।