श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 732


ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਜਾਨ ॥੩੧੧॥
नाम पासि के होत है चतुर लीजीअहु जान ॥३११॥

मुख्यतया “वात्” इति शब्दं वदन् ततः “हा” " अस्तार" इति शब्दान् योजयित्वा पाशनामनामानि निर्मीयन्ते, ये ज्ञानिनः ज्ञायन्ते । ३११ इति ।

ਮਗ ਪਦ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਛਿਦ ਪਦ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
मग पद आदि बखानि कै छिद पद अंति बखान ॥

प्रथमं मगशब्दं वदन्, ततः अन्ते 'चिद्' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜੋ ਚਤੁਰ ਪਛਾਨ ॥੩੧੨॥
नाम पासि के होत है लीजो चतुर पछान ॥३१२॥

आदौ “मद्” इति शब्दं वदन् अन्ते “छिद्” इति शब्दं योजयित्वा पाशस्य नाम ज्ञानीभिः ज्ञायते।३१२।

ਮਾਰਗ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਮਾਰ ਬਖਾਨਹੁ ਅੰਤਿ ॥
मारग आदि बखानि कै मार बखानहु अंति ॥

प्रथमं मार्गशब्दं वदन् (पश्चात्) अन्ते 'मर' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੋ ਹੋਤ ਹੈ ਨਿਕਸਤ ਚਲੈ ਬਿਅੰਤ ॥੩੧੩॥
नाम पासि को होत है निकसत चलै बिअंत ॥३१३॥

आरम्भे “मार्ग” इति शब्दं वदन् अन्ते “मार” इति शब्दं स्थापयित्वा पाशस्य असंख्यनामानि निरन्तरं विकसितानि सन्ति।३१३।

ਪੰਥ ਆਦਿ ਪਦ ਉਚਰਿ ਕੈ ਕਰਖਣ ਪੁਨਿ ਪਦ ਦੇਹੁ ॥
पंथ आदि पद उचरि कै करखण पुनि पद देहु ॥

प्रथमं 'पन्थ' इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः 'कर्खन' इति शब्दं वदतु।

ਆਯੁਧ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨੀਐ ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਲਖਿ ਲੇਹੁ ॥੩੧੪॥
आयुध बहुरि बखानीऐ नाम पासि लखि लेहु ॥३१४॥

प्रथमं “पन्थ” इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः “कर्षणं “आयुध” इति शब्दं योजयित्वा पाशस्य नाम ज्ञायते।३१४।

ਬਾਟ ਆਦਿ ਸਬਦ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਹਾ ਅਸਤ੍ਰਾਤਿ ਬਖਾਨ ॥
बाट आदि सबद उचारि कै हा असत्राति बखान ॥

प्रथमं 'बट्' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः अन्ते 'अस्त्र' (शब्दः) इति जपं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੋ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨੀਅਹੁ ਗੁਨਨ ਨਿਧਾਨ ॥੩੧੫॥
नाम पासि को होत है चीनीअहु गुनन निधान ॥३१५॥

मुख्यतया “वात्” इति शब्दं वदन् अन्ते “हा” “अस्तार” इति शब्दं योजयित्वा प्रतिभाशालिनः पाशस्य नामानि जानन्ति।३१५।

ਰਾਹ ਆਦਿ ਪਦ ਉਚਰੀਐ ਰਿਪੁ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨ ॥
राह आदि पद उचरीऐ रिपु कहि असत्र बखान ॥

प्रथमं 'रह' शब्दं पठन्तु, (ततः) 'रिपु' 'अस्त्र' इति शब्दं पठन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਜਾਨ ॥੩੧੬॥
नाम पासि के होत है चतुर लीजीअहु जान ॥३१६॥

“राश” इति उक्त्वा “रिपुः अस्तारश्च” इति वचनं उच्चारयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते, ये ज्ञानिनः अवगच्छन्ति।३१६।

ਪ੍ਰਿਥਮੈ ਧਨ ਸਬਦੋ ਉਚਰਿ ਹਰਤਾ ਆਯੁਧ ਦੀਨ ॥
प्रिथमै धन सबदो उचरि हरता आयुध दीन ॥

प्रथमं धनशब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः 'हरत', 'आयुधा' इति शब्दान् योजयन्तु ।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੩੧੭॥
नाम पासि के होत है चतुर लीजीअहु चीन ॥३१७॥

आदौ धनशब्दमुच्चारयित्वा ततः “हरता-आयुध” इति वदन् पाशस्य सर्वाणि नामानि ज्ञायन्ते।३१७।

ਮਾਲ ਆਦਿ ਸਬਦੋਚਰਿ ਕੈ ਕਾਲ ਜਾਲ ਕਹਿ ਅੰਤਿ ॥
माल आदि सबदोचरि कै काल जाल कहि अंति ॥

प्रथमं 'माल' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु (ततः) अन्ते 'काल जल' इति पाठयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਇਹ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚੀਨੀਅਹੁ ਪ੍ਰਗ੍ਰਯਾਵੰਤ ॥੩੧੮॥
सकल नाम इह पासि के चीनीअहु प्रग्रयावंत ॥३१८॥

मुख्यतया “माल” इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा अन्ते “कालजाल” इति योजयित्वा प्रतिभाशालिनः जनाः पाशस्य सर्वाणि नामानि जानन्ति।३१८।

ਮਾਯਾ ਹਰਨ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਆਯੁਧ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
माया हरन उचारि कै आयुध बहुरि बखान ॥

(प्रथम) 'माया हरण' शब्द पाठ, ततः 'आयुध' शब्द बोले।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਏ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨ ॥੩੧੯॥
सकल नाम ए पासि के चतुर चित महि जान ॥३१९॥

प्रथमं “माया-हरन्” इति शब्दं उच्चारयित्वा ततः “आयुध” इति शब्दं योजयित्वा ज्ञानिनः पाशस्य सर्वाणि नामानि जानन्ति।३१९।

ਮਗਹਾ ਪਥਹਾ ਪੈਂਡਹਾ ਧਨਹਾ ਦ੍ਰਿਬਹਾ ਸੋਇ ॥
मगहा पथहा पैंडहा धनहा द्रिबहा सोइ ॥

मघा', 'पाठ', 'पन्धा', 'धनह', 'द्रिबहा' (सर्व पासनाम) इति ।

ਜਾ ਕੋ ਡਾਰਤ ਸੋ ਸਨੋ ਪਥਕ ਨ ਉਬਰ੍ਯੋ ਕੋਇ ॥੩੨੦॥
जा को डारत सो सनो पथक न उबर्यो कोइ ॥३२०॥

“माग-हा, पथ-हा धनहा, द्रव्या-हा इत्यादयः” इति सर्वाणि पाशनामानि यस्य भयेन कोऽपि पथिकः मोचयितुं न शक्नोति स्म।३२०।

ਬਿਖੀਆ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਆਯੁਧ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
बिखीआ आदि बखानि कै आयुध अंति उचार ॥

प्रथमं 'बिखिया' (शब्द) वदन्तु ततः अन्ते 'आयुध' इति उच्चारयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚਤੁਰ ਸੁ ਧਾਰ ॥੩੨੧॥
नाम पासि के होत है लीजीअहु चतुर सु धार ॥३२१॥

आदौ “विश” इति वचनं ततः “आयुध” इति योजयित्वा पाशनामानि सम्यक् मनसि ज्ञायन्ते।३२१।

ਬਿਖ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਦਾਇਕ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨ ॥
बिख सबदादि उचारि कै दाइक असत्र बखान ॥

प्रथमं 'बिख' शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः 'दैक' 'अस्त्र' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु ।

ਨਾਮ ਪਾਸ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਜਾਨ ॥੩੨੨॥
नाम पास के होत है चतुर लीजीअहु जान ॥३२२॥

मुख्यतया “विश” इति वदन् ततः “दयक अस्तर्” इति योजयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि निर्मीयन्ते, ये ज्ञानिनः ज्ञाताः सन्ति।३२२।

ਚੰਦ੍ਰਭਗਾ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਪਤਿ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨ ॥
चंद्रभगा के नाम लै पति कहि असत्र बखान ॥

प्रथमं चन्द्रभागस्य नाम गृहीत्वा ततः 'पति' 'अस्त्र' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨੀਅਹੁ ਪ੍ਰਗ੍ਰਯਾਵਾਨ ॥੩੨੩॥
नाम पासि के होत है चीनीअहु प्रग्रयावान ॥३२३॥

नदीयाः नामकरणं “चण्डरभागा” इति कृत्वा ततः “पति अस्तर” इति योजयित्वा प्रतिभाशालिनः पाशस्य नामानि परिचिनुवन्ति।३२३।

ਸਤੁਦ੍ਰਵ ਨਾਥ ਬਖਾਨ ਕੈ ਪੁਨਿ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਿਸੇਖ ॥
सतुद्रव नाथ बखान कै पुनि कहि असत्र बिसेख ॥

(प्रथम) 'सतुद्रवनाथ' (शब्द) शब्द तथा अस्त्र' शब्द का पाठ करें।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਏ ਪਾਸਿ ਕੇ ਨਿਕਸਤ ਚਲਤੁ ਅਸੇਖ ॥੩੨੪॥
सकल नाम ए पासि के निकसत चलतु असेख ॥३२४॥

“शत्द्रवनाथ” इति उच्चारयित्वा ततः “अस्तर् विशेश” इति वदन् पाशस्य अनेकानि नामानि निरन्तरं विकसितानि भवन्ति।324.

ਸਤਲੁਜ ਸਬਦਾਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਏਸਰਾਸਤ੍ਰ ਕਹਿ ਅੰਤਿ ॥
सतलुज सबदादि बखानि कै एसरासत्र कहि अंति ॥

'सुतलज' शब्दं प्रथमं वदतु (ततः) 'एस्रस्त्र' इति वदतु।

ਨਾਮ ਸਕਲ ਹੈ ਪਾਸ ਕੇ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਬੁਧਿਵੰਤ ॥੩੨੫॥
नाम सकल है पास के चीन लेहु बुधिवंत ॥३२५॥

आदौ “शत्” इति शब्दमुच्चारयित्वा अन्ते “ऐश्रस्त्रम्” इति योजयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि ज्ञायन्ते बुधाः।३२५।

ਪ੍ਰਿਥਮ ਬਿਪਾਸਾ ਨਾਮ ਲੈ ਏਸਰਾਸਤ੍ਰ ਪੁਨਿ ਭਾਖੁ ॥
प्रिथम बिपासा नाम लै एसरासत्र पुनि भाखु ॥

प्रथमं 'बिपासा' (बेसः) इति नाम गृह्य, ततः 'एस्रस्त्र' इति वदतु।

ਨਾਮ ਸਕਲ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚੀਨ ਚਿਤ ਮੈ ਰਾਖੁ ॥੩੨੬॥
नाम सकल स्री पासि के चीन चित मै राखु ॥३२६॥

आदौ “विपाशा” इति नद्यः नामकरणं कृत्वा ततः “ऐश्रास्त्र” इति उक्त्वा पाशनामानि मनसि ज्ञायन्ते।३२६।

ਰਾਵੀ ਸਾਵੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਆਯੁਧ ਏਸ ਬਖਾਨ ॥
रावी सावी आदि कहि आयुध एस बखान ॥

प्रथमं 'रवि' ('सवि' स्रावि) नदीं वदन्तु, ततः 'एस आयुध' इति श्लोकं पठन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਪ੍ਰਗ੍ਰਯਾਵਾਨ ॥੩੨੭॥
नाम पासि के होत है चीनहु प्रग्रयावान ॥३२७॥

मुख्यतया आरम्भे “रावि” नदीयाः नामानि वदन् ततः “आयुध” इति उच्चारयन् प्रतिभाशालिनः जनाः पाशस्य नामानि परिचिनुवन्ति।३२७।

ਸਾਵੀ ਈਸ੍ਰਾਵੀ ਸਭਿਨ ਆਯੁਧ ਬਹੁਰਿ ਉਚਾਰ ॥
सावी ईस्रावी सभिन आयुध बहुरि उचार ॥

(प्रथमम्) 'सवि' 'इसरवी' इति वदन्तु ततः 'आयुध' इति पदं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁਧਾਰ ॥੩੨੮॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सुधार ॥३२८॥

प्रथमं सर्वनदीनाथं नामकरणं ततः “आयुध” इति उच्चारयित्वा कवयः पाशस्य सर्वाणि नामानि सम्यक् जानन्ति।३२८।

ਜਲ ਸਿੰਧੁ ਏਸ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਆਯੁਧ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
जल सिंधु एस बखानि कै आयुध अंति बखान ॥

(प्रथमम्) 'जल सिन्धु' इति वदन्तु ततः 'अ' 'आयुधा' इति शब्दानाम् उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨ ॥੩੨੯॥
नाम पासि के होत है चतुर चित महि जान ॥३२९॥

“जल सिन्धु ईश” इति उक्त्वा अन्ते “आयुध” इति उक्त्वा पाशस्य नाम विदुः ज्ञानिनः।३२९।

ਬਿਹਥਿ ਆਦਿ ਸਬਦੋਚਰਿ ਕੈ ਏਸਰਾਸਤ੍ਰ ਕਹੁ ਅੰਤਿ ॥
बिहथि आदि सबदोचरि कै एसरासत्र कहु अंति ॥

प्रथमं 'बिहति' इति शब्दं वदन्, ततः 'एस्रस्त्र' (शब्दम्) इति वदन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਏ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵੰਤ ॥੩੩੦॥
सकल नाम ए पासि के चीन लेहु मतिवंत ॥३३०॥

आदौ “विहथ” इति शब्दमुच्चारयित्वा अन्ते ऐश्रास्त्रम् इति उक्त्वा पाशस्य नाम विदुः ज्ञानिनः।३३०।

ਸਿੰਧੁ ਆਦਿ ਸਬਦ ਉਚਰਿ ਕੈ ਆਯੁਧ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
सिंधु आदि सबद उचरि कै आयुध अंति बखान ॥

प्रथमं सिन्धुशब्दं वदन्तु ततः अन्ते अयुधशब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਸਭ ਚੀਨਹੁ ਪ੍ਰਗ੍ਰਯਾਵਾਨ ॥੩੩੧॥
नाम पासि के होत सभ चीनहु प्रग्रयावान ॥३३१॥

मुख्यतया “सिन्धु” इति शब्दं उच्चारयित्वा ततः अन्ते “आयुध” इति शब्दं वदन् प्रतिभाशालिनः जनाः पाशस्य नामानि जानन्ति।३३१।

ਨੀਲ ਆਦਿ ਸਬਦੁਚਰਿ ਕੈ ਏਸਰ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨ ॥
नील आदि सबदुचरि कै एसर असत्र बखान ॥

प्रथमं 'नील' इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः 'एसर अस्त्र' इति पठन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਸੁਰ ਗਿਆਨ ॥੩੩੨॥
नाम पासि के होत है चीन लेहु सुर गिआन ॥३३२॥

मुख्यतया “नीत” इति शब्दं वदन् ततः “इश्रास्त्र्र्” इति उच्चारयित्वा पाशस्य नाम ज्ञायते।३३२।

ਅਸਿਤ ਬਾਰਿ ਸਬਦਾਦਿ ਕਹਿ ਪਤਿ ਅਸਤ੍ਰਾਤਿ ਬਖਾਨ ॥
असित बारि सबदादि कहि पति असत्राति बखान ॥

प्रथमं 'असित् बारी' इति शब्दं वदन्तु ततः 'पति' इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'अस्त्र' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੩੩੩॥
नाम पास के होत है चीन लेहु मतिवान ॥३३३॥

आदौ “असित्वरी” इति शब्दमुच्चारणं ततः अन्ते “पति अस्तार” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! पाशस्य नामानि परिचिनोतु।333.

ਕਿਸਨਾ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਆਯੁਧ ਏਸ ਬਖਾਨ ॥
किसना आदि उचारि कै आयुध एस बखान ॥

प्रथमं 'किस्ना' इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः) 'आयुध' 'अस्' इति शब्दानां उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਪਛਾਨ ॥੩੩੪॥
नाम पास के होत है लीजहु चतुर पछान ॥३३४॥

“कृष्ण” मुख्यतः कहते हुए ततो “आयुध ईश” उच्चारण करते हुए, हे ज्ञानी लोग! पाशस्य नामानि ज्ञातव्यम्।334.

ਸਬਦ ਆਦਿ ਕਹਿ ਭੀਮਰਾ ਏਸਰਾਸਤ੍ਰ ਕਹਿ ਅੰਤ ॥
सबद आदि कहि भीमरा एसरासत्र कहि अंत ॥

आदौ भीमशब्देन ततः 'एस्रस्त्र' इति वदन्तु।