श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 823


ਚਿਤਾ ਜੈਸੇ ਚੀਰ ਚਪਲਾ ਸੀ ਚਿਤਵਨ ਲਾਗੈ ਚੀਰਬੇ ਸੀ ਚੌਪਖਾ ਸੁਹਾਤੁ ਨ ਰੁਚੈਲ ਸੀ ॥
चिता जैसे चीर चपला सी चितवन लागै चीरबे सी चौपखा सुहातु न रुचैल सी ॥

'शयनं अन्त्येष्टिचिता इव अनुभवामि, भवतः आकर्षणं प्रकाशवत् प्रहरति, १ मम कण्ठे मौक्तिकान् आराधयितुं न शक्नोमि।'

ਚੰਗੁਲ ਸੀ ਚੌਪ ਸਰ ਚਾਪ ਜੈਸੋ ਚਾਮੀਕਰ ਚੋਟ ਸੀ ਚਿਨੌਤ ਲਾਗੈ ਸੀਰੀ ਲਾਗੈ ਸੈਲ ਸੀ ॥
चंगुल सी चौप सर चाप जैसो चामीकर चोट सी चिनौत लागै सीरी लागै सैल सी ॥

'तेजः फाँसी इव दृश्यते, मोहः मां ताडयति, मधुराः वियन्डाः च शिला इव दृश्यन्ते।'

ਚਟਕ ਚੁਪੇਟ ਸੀ ਲਗਤ ਬਿਨਾ ਚਿੰਤਾਮਨਿ ਚਾਬੁਕ ਸੇ ਚੌਰ ਲਾਗੈ ਚਾਦਨੀ ਚੁਰੈਲ ਸੀ ॥੧੭॥
चटक चुपेट सी लगत बिना चिंतामनि चाबुक से चौर लागै चादनी चुरैल सी ॥१७॥

'हे मम मोहककृष्ण, त्वया विना चन्द्ररात्रिः मां क्रुद्धं करोति, मक्षिका-विक्षेपः चाबुक इव दृश्यते, चन्द्रः च डाकिनी-वातावरणं प्रस्तुतं करोति।'(17)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਪੜਿ ਪਤਿਯਾ ਤਾ ਕੀ ਤੁਰਤੁ ਰੀਝਿ ਗਏ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ॥
पड़ि पतिया ता की तुरतु रीझि गए ब्रिजनाथ ॥

तस्याः पत्रं पठित्वा श्रीकृष्णः शान्तः भूत्वा स्वस्य पत्रं व्यवस्थापितवान्

ਸਖੀ ਏਕ ਪਠਾਵਤ ਭਏ ਮੈਨਪ੍ਰਭਾ ਕੇ ਸਾਥ ॥੧੮॥
सखी एक पठावत भए मैनप्रभा के साथ ॥१८॥

राधासखीं सह गन्तुं दासी।(18)

ਰਾਧਾ ਸੌ ਮਿਲਨੋ ਬਦ੍ਯੋ ਜਲ ਜਮੁਨਾ ਮੈ ਜਾਇ ॥
राधा सौ मिलनो बद्यो जल जमुना मै जाइ ॥

राधादर्शनार्थं जमुनानद्यां समागमः योजनाकृतः ।

ਸਖੀ ਪਠੀ ਤਾ ਕੋ ਤਬੈ ਤਿਹ ਮੁਹਿ ਆਨਿ ਮਿਲਾਇ ॥੧੯॥
सखी पठी ता को तबै तिह मुहि आनि मिलाइ ॥१९॥

एकः दासी च शीघ्रमेव गत्वा व्यवस्थां कर्तुं नियुक्ता।(19)

ਸਖੀ ਤੁਰਤ ਤਹ ਕੌ ਚਲੀ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਪਤਿ ਕੇ ਹੇਤ ॥
सखी तुरत तह कौ चली स्री जदुपति के हेत ॥

श्रीकृष्णस्य आदेशं श्रुत्वा, २.

ਜੈਸੇ ਪਵਨ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕੌ ਤਨ ਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤ ॥੨੦॥
जैसे पवन प्रचंड कौ तन न दिखाई देत ॥२०॥

दासी तां दिशि उड्डयनश्व इव उड्डीयत।(20)

ਤੜਿਤਾ ਕ੍ਰਿਤ ਜਾ ਕੌ ਸਖੀ ਚਤੁਰਿ ਕਹਤ ਤ੍ਰਿਯ ਆਇ ॥
तड़िता क्रित जा कौ सखी चतुरि कहत त्रिय आइ ॥

या दासी नभसि लघुत्वमिव द्रुतगतिः ।

ਸੋ ਹਰਿ ਰਾਧਾ ਪ੍ਰਤਿ ਪਠੀ ਭੇਦ ਸਕਲ ਸਮਝਾਇ ॥੨੧॥
सो हरि राधा प्रति पठी भेद सकल समझाइ ॥२१॥

श्रीकृष्णेन राधां द्रष्टुं गन्तुं नियुक्तः आसीत्।(21)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਫੂਲ ਫੁਲੇਲ ਲਗਾਇ ਕੈ ਚੰਦਨ ਬੈਠਿ ਰਹੀ ਕਰਿ ਭੋਜਨ ਭਾਮਨਿ ॥
फूल फुलेल लगाइ कै चंदन बैठि रही करि भोजन भामनि ॥

भोजनं कृत्वा पुष्पगन्धैः आकृष्टा सा तत्र आकस्मिकतया उपविष्टा आसीत् ।

ਬੇਗ ਬੁਲਾਵਤ ਹੈ ਬਡ ਡ੍ਰਯਾਛ ਕਰੋ ਨ ਬਿਲੰਬ ਚਲੋ ਗਜ ਗਾਮਿਨਿ ॥
बेग बुलावत है बड ड्रयाछ करो न बिलंब चलो गज गामिनि ॥

दासी प्रविश्य तां अवदत्- 'त्वं (श्रीकृष्णेन) विस्तृतदृष्ट्या पोषितः, शीघ्रं आगच्छतु सः भवतः आकांक्षी अस्ति।'

ਆਜ ਮਿਲੋ ਘਨ ਸੇ ਤਨ ਕੋ ਘਹਰੈ ਘਨ ਮੈ ਜੈਸੇ ਕੌਧਤ ਦਾਮਿਨਿ ॥
आज मिलो घन से तन को घहरै घन मै जैसे कौधत दामिनि ॥

'गच्छ तं समागच्छ यथा मेघेषु निमज्जति लघुः।'

ਮਾਨਤ ਬਾਤ ਨ ਜਾਨਤ ਤੈ ਸਖੀ ਜਾਤ ਬਿਹਾਤ ਇਤੈ ਬਹੁ ਜਾਮਿਨਿ ॥੨੨॥
मानत बात न जानत तै सखी जात बिहात इतै बहु जामिनि ॥२२॥

'रात्रं गच्छति न च शृणोषि मां।'(22)

ਗੋਪ ਕੋ ਭੇਖ ਕਬੈ ਧਰਿ ਹੈ ਹਰਿ ਕੁੰਜ ਗਰੀ ਕਬ ਆਨਿ ਬਸੈ ਹੈ ॥
गोप को भेख कबै धरि है हरि कुंज गरी कब आनि बसै है ॥

'भवता कथितं यत् सः प्रायः गोपालवेषेण वीथिभिः गच्छति स्म।'

ਮੋਰ ਪਖਊਅਨ ਕੌ ਧਰਿ ਹੈ ਕਬ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਕੈ ਗ੍ਰਿਹ ਗੋਰਸ ਖੈ ਹੈ ॥
मोर पखऊअन कौ धरि है कब ग्वारनि कै ग्रिह गोरस खै है ॥

'कदाचित् क्षीरदासीनां गृहाणि गतः, क्षीरं भोक्तुं, मयूरपक्षिणः।'

ਬੰਸੀ ਬਜੈ ਹੈ ਕਬੈ ਜਮੁਨਾ ਤਟ ਤੋਹਿ ਬੁਲਾਵਨ ਮੋਹਿ ਪਠੈ ਹੈ ॥
बंसी बजै है कबै जमुना तट तोहि बुलावन मोहि पठै है ॥

'अधुना मित्र ! जमुनातीरे वेणुं वादयन् मां त्वां प्रेषितवान् ।

ਮਾਨ ਕਹਿਯੋ ਹਮਰੋ ਹਰਿ ਪੈ ਚਲੁ ਰੀ ਬਹੁਰੋ ਹਰਿਹੂੰ ਨ ਬੁਲੈ ਹੈ ॥੨੩॥
मान कहियो हमरो हरि पै चलु री बहुरो हरिहूं न बुलै है ॥२३॥

'आगच्छ शृणु आगच्छतु श्रीकृष्णः त्वां आह्वयति।'(23)

ਤੇਰੀ ਸਰਾਹ ਸਦੈਵ ਕਰੈ ਤ੍ਰਿਯ ਤੇਰੀ ਕਥਾ ਪਿਯ ਗਾਵਤ ਹੈ ॥
तेरी सराह सदैव करै त्रिय तेरी कथा पिय गावत है ॥

'स त्वां सदा स्तुवति, तव ध्यानं प्राप्तुं वेणुं वादयति ।

ਹਿਤ ਤੇਰੇ ਸਿੰਗਾਰ ਸਜੈ ਸਜਨੀ ਹਿਤ ਤੇਰੇ ਹੀ ਬੈਨ ਸਜਾਵਤ ਹੈ ॥
हित तेरे सिंगार सजै सजनी हित तेरे ही बैन सजावत है ॥

भवतः कृते च सः आत्मनः अलङ्कारं कृत्वा चन्दनक्रीमेन सह स्वशरीरं मिश्रयति।'

ਹਿਤ ਤੇਰੇ ਹੀ ਚੰਦਨ ਗੌ ਘਨਸਾਰ ਦੋਊ ਘਸਿ ਅੰਗ ਲਗਾਵਤ ਹੈ ॥
हित तेरे ही चंदन गौ घनसार दोऊ घसि अंग लगावत है ॥

श्रीकृष्णस्य आत्मानं बृखभानपुत्र्या राधाया फिल्चितम्।

ਹਰਿ ਕੋ ਮਨੁ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨ ਕੁਮਾਰਿ ਹਰਿਯੋ ਕਹੂੰ ਜਾਨ ਨ ਪਾਵਤ ਹੈ ॥੨੪॥
हरि को मनु स्री ब्रिखभान कुमारि हरियो कहूं जान न पावत है ॥२४॥

परन्तु अन्यः कोऽपि प्रतीतिम् अनुभवितुं न शक्नोति स्म।(24)

ਮੋਰ ਪਖਾ ਕੀ ਛਟਾ ਮਧੁ ਮੂਰਤਿ ਸੋਭਿਤ ਹੈ ਜਮੁਨਾ ਕੇ ਕਿਨਾਰੈ ॥
मोर पखा की छटा मधु मूरति सोभित है जमुना के किनारै ॥

श्रीकृष्णः मयूरपक्षवत् उदात्तरश्मिनिर्गतः जमुनातीरे निहितः आसीत्।

ਬੂਝਤ ਬਾਤ ਬਿਹਾਲ ਭੇ ਬਲਭ ਬਾਲ ਚਲੋ ਜਹਾ ਲਾਲ ਬਿਹਾਰੈ ॥
बूझत बात बिहाल भे बलभ बाल चलो जहा लाल बिहारै ॥

श्रीकृष्णं श्रुत्वा गोपाः अधीरा भूत्वा तत्स्थानं प्रस्थिताः।

ਰਾਧਿਕਾ ਮਾਧਵ ਕੀ ਬਤਿਯਾ ਸੁਨਿ ਕੈ ਅਕੁਲਾਇ ਉਠੀ ਡਰ ਡਾਰੈ ॥
राधिका माधव की बतिया सुनि कै अकुलाइ उठी डर डारै ॥

श्रीकृष्णस्य विषये सर्वं ज्ञात्वा राधा आत्मानं प्राइम कृतवती, सर्वभयान् मुक्त्वा सा अपि शीघ्रं गता।

ਯੌ ਸੁਨਿ ਬੈਨ ਚਲੀ ਤਜਿ ਐਨ ਰਹਿਯੋ ਨਹਿ ਮਾਨ ਮਨੋਜ ਕੇ ਮਾਰੈ ॥੨੫॥
यौ सुनि बैन चली तजि ऐन रहियो नहि मान मनोज के मारै ॥२५॥

श्रीकृष्णं विवेकी सा स्वगृहं त्यक्त्वा रागस्य कारणेन गौरवं विस्मृतवती आसीत्।(25)

ਮੋਤੀ ਕੇ ਅੰਗ ਬਿਰਾਜਤ ਭੂਖਨ ਮੋਤੀ ਕੇ ਬੇਸਰ ਕੀ ਛਬ ਬਾਢੀ ॥
मोती के अंग बिराजत भूखन मोती के बेसर की छब बाढी ॥

मौक्तिकालङ्काराः नासिकास्तथा तस्याः शरीरानुग्रहं वर्धयन्ति स्म ।

ਮੋਤੀ ਕੇ ਚੌਸਰ ਹਾਰ ਫਬੈ ਦੁਤਿ ਮੋਤਿਨ ਕੇ ਗਜਰਾਨ ਕੀ ਗਾਢੀ ॥
मोती के चौसर हार फबै दुति मोतिन के गजरान की गाढी ॥

मौक्तिकहाराः कङ्कणाः च आकर्षणं वर्धयन्ति स्म, पद्मपुष्पाणि धारयित्वा सा श्रीकृष्णं प्रतीक्षते स्म।

ਰਾਧਿਕਾ ਮਾਧਵ ਕੌ ਜਮੁਨਾ ਤਟ ਕੰਜ ਗਹੇ ਕਰਿ ਜੋਵਤਿ ਠਾਢੀ ॥
राधिका माधव कौ जमुना तट कंज गहे करि जोवति ठाढी ॥

सा तण्डुलपुडिंग इव दृश्यते स्म यत् शरीरात् निर्गतम्

ਛੀਰ ਕੇ ਸਾਗਰ ਕੋ ਮਥਿ ਕੈ ਮਨੌ ਚੰਦ ਕੋ ਚੀਰ ਸਭੈ ਤਨ ਕਾਢੀ ॥੨੬॥
छीर के सागर को मथि कै मनौ चंद को चीर सभै तन काढी ॥२६॥

चन्द्रः यः (चन्द्रः) समुद्रात् मथितः आसीत्।(26)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਨ੍ਰਹਾਵਤ ਜਹਾ ਆਪੁ ਹਰਿ ਠਾਢੇ ॥
न्रहावत जहा आपु हरि ठाढे ॥

श्रीकृष्णः यत्र स्नानं करोति स्म तस्य स्थानस्य परितः प्रत्येकं हृदयं आनन्दः विकीर्णः आसीत्।

ਅਧਿਕ ਹ੍ਰਿਦੈ ਮੈ ਆਨੰਦ ਬਾਢੇ ॥
अधिक ह्रिदै मै आनंद बाढे ॥

अधिकसुखेन स्नानार्थं स्थिताः।

ਵਾਰ ਗੁਪਾਲ ਪਾਰ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਰੀ ॥
वार गुपाल पार ब्रिज नारी ॥

एकतः गोपालः श्रीकृष्णः अपरतः च

ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਬਜਾਵਤ ਤਾਰੀ ॥੨੭॥
गावत गीत बजावत तारी ॥२७॥

गायन्ति विहसन्ति ताडयन्ति च ये दामेः।(27)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਕ੍ਰੀੜਤ ਹੈ ਜਹਾ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੁਮਾਰ ਬਡੇ ਰਸ ਸਾਥ ਬਡੇ ਜਲ ਮਾਹੀ ॥
क्रीड़त है जहा कान्रह कुमार बडे रस साथ बडे जल माही ॥

आनन्देन श्रीकृष्णः गभीरे जले स्नानं कुर्वन् आसीत्।

ਵਾਰ ਤ੍ਰਿਯਾ ਉਹਿ ਪਾਰ ਗੁਪਾਲ ਬਿਰਾਜਤ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਕੇ ਦਲ ਮਾਹੀ ॥
वार त्रिया उहि पार गुपाल बिराजत ग्वारनि के दल माही ॥

एकस्मिन् पार्श्वे स्त्रियः, अपरतः श्रीकृष्णः उपविष्टः आसीत्।

ਲੈ ਡੁਬਕੀ ਦੋਊ ਆਪਸ ਮੈ ਰਤਿ ਮਾਨਿ ਉਠੈ ਦ੍ਰਿੜ ਜਾਇ ਤਹਾ ਹੀ ॥
लै डुबकी दोऊ आपस मै रति मानि उठै द्रिड़ जाइ तहा ही ॥

(अचिरेण) उभौ (श्रीकृष्णराधा च) एकत्र आस्ताम्। गोतां कृत्वा परस्परं प्रेम्णा,

ਯੌ ਰੁਚਿ ਮਾਨਿ ਰਮੈ ਰਸ ਸੋਂ ਮਨੋ ਦੂਰਿ ਰਹੇ ਕੋਊ ਜਾਨਤ ਨਾਹੀ ॥੨੮॥
यौ रुचि मानि रमै रस सों मनो दूरि रहे कोऊ जानत नाही ॥२८॥

शेषाः सर्वे दूराः इति मत्वा न कश्चित् तान् अवलोकयितुं चिन्तयति स्म।(28)

ਖੇਲਤੀ ਲਾਲ ਸੋ ਬਾਲ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਕਾਹੂੰ ਸੋ ਬਾਤ ਨ ਭਾਖਤ ਜੀ ਕੀ ॥
खेलती लाल सो बाल भली बिधि काहूं सो बात न भाखत जी की ॥

श्रीकृष्णेन सह गहनप्रेमेण राधा अन्येषां प्रतिबिम्बानां साक्षात्कारं कर्तुं चिन्तां न कृतवती।

ਨੇਹ ਜਗਿਯੋ ਨਵ ਜੋਬਨ ਕੋ ਉਰ ਬੀਚ ਰਹੀ ਗਡਿ ਮੂਰਤਿ ਪੀ ਕੀ ॥
नेह जगियो नव जोबन को उर बीच रही गडि मूरति पी की ॥

यौवनस्य पश्चात् सा रागेण परिपूर्णा आसीत्, तस्याः हृदये तस्याः प्रेमिकायाः प्रतिबिम्बं उत्कीर्णं भवति स्म ।

ਬਾਰਿ ਬਿਹਾਰ ਮੈ ਨੰਦ ਕੁਮਾਰ ਸੋ ਕ੍ਰੀੜਤ ਹੈ ਕਰਿ ਲਾਜ ਸਖੀ ਕੀ ॥
बारि बिहार मै नंद कुमार सो क्रीड़त है करि लाज सखी की ॥

लज्जां न अनुभवितुं मित्राणां सान्निध्ये सा जलस्य अन्तः स्थित्वा श्रीकृष्णं प्रेम्णा एव आसीत् ।

ਜਾਇ ਉਠੈ ਬਲ ਤੌਨਹਿ ਤੇ ਰਤਿ ਮਾਨ ਦੋਊ ਮਨ ਮਾਨਤ ਜੀ ਕੀ ॥੨੯॥
जाइ उठै बल तौनहि ते रति मान दोऊ मन मानत जी की ॥२९॥

प्रेमतीव्रतायां च सा तत्र पूर्णतया लीना स्थिता।(29)।

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोरथ

ਜੋ ਨਿਜੁ ਤ੍ਰਿਯ ਕੋ ਦੇਤ ਪੁਰਖ ਭੇਦ ਕਛੁ ਆਪਨੋ ॥
जो निजु त्रिय को देत पुरख भेद कछु आपनो ॥

किञ्चित् अपि रहस्यं यः स्वपत्न्याः समक्षं प्रकटयति मानवः ।