श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 31


ਅਨਖੰਡ ਅਭੂਤ ਅਛੇਦ ਅਛਿਅੰ ॥
अनखंड अभूत अछेद अछिअं ॥

सः अविभाज्यः तत्त्वहीनः अजेयः अविनाशी च अस्ति!

ਅਨਕਾਲ ਅਪਾਲ ਦਇਆਲ ਸੁਅੰ ॥
अनकाल अपाल दइआल सुअं ॥

सः अमृतः संरक्षकः अनुग्रही स्वतः एव च अस्ति !

ਜਿਹ ਠਟੀਅੰ ਮੇਰ ਆਕਾਸ ਭੁਅੰ ॥੨॥੧੪੨॥
जिह ठटीअं मेर आकास भुअं ॥२॥१४२॥

सुमेरुं स्वर्गं पृथिवीं च केन स्थापितं ! 2. 142

ਅਨਖੰਡ ਅਮੰਡ ਪ੍ਰਚੰਡ ਨਰੰ ॥
अनखंड अमंड प्रचंड नरं ॥

अविभाग्यः अस्थिरः पराक्रमी पुरुषः !

ਜਿਹ ਰਚੀਅੰ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਬਰੰ ॥
जिह रचीअं देव अदेव बरं ॥

केन महादेवाः राक्षसाः च सृष्टाः!

ਸਭ ਕੀਨੀ ਦੀਨ ਜਮੀਨ ਜਮਾਂ ॥
सभ कीनी दीन जमीन जमां ॥

पृथिवी आकाशं च केन निर्मितम् !

ਜਿਹ ਰਚੀਅੰ ਸਰਬ ਮਕੀਨ ਮਕਾਂ ॥੩॥੧੪੩॥
जिह रचीअं सरब मकीन मकां ॥३॥१४३॥

विश्वं च जगतः विषयान् च केन सृष्टम् ! 3. 143

ਜਿਹ ਰਾਗ ਨ ਰੂਪ ਨ ਰੇਖ ਰੁਖੰ ॥
जिह राग न रूप न रेख रुखं ॥

तस्य मुखस्य कस्यापि रूपचिह्नस्य प्रति स्नेहः नास्ति!

ਜਿਹ ਤਾਪ ਨ ਸ੍ਰਾਪ ਨ ਸੋਕ ਸੁਖੰ ॥
जिह ताप न स्राप न सोक सुखं ॥

सः तापशापप्रभावरहितः शोकसान्त्वहीनः!

ਜਿਹ ਰੋਗ ਨ ਸੋਗ ਨ ਭੋਗ ਭੁਯੰ ॥
जिह रोग न सोग न भोग भुयं ॥

स व्याधिहीनः शोकभोगः भयं च!

ਜਿਹ ਖੇਦ ਨ ਭੇਦ ਨ ਛੇਦ ਛਯੰ ॥੪॥੧੪੪॥
जिह खेद न भेद न छेद छयं ॥४॥१४४॥

निर्विपरीतः पीडारहितः तृष्णा विना ईर्ष्याहीनः! 4. 144 इति

ਜਿਹ ਜਾਤਿ ਨ ਪਾਤਿ ਨ ਮਾਤ ਪਿਤੰ ॥
जिह जाति न पाति न मात पितं ॥

जातिरहितः जातिरहितः वंशरहितः मातृपितृरहितः !

ਜਿਹ ਰਚੀਅੰ ਛਤ੍ਰੀ ਛਤ੍ਰ ਛਿਤੰ ॥
जिह रचीअं छत्री छत्र छितं ॥

तेन पृथिव्यां राजवितानान्तरेण क्षत्रिययोद्धान् सृष्टाः!

ਜਿਹ ਰਾਗ ਨ ਰੇਖ ਨ ਰੋਗ ਭਣੰ ॥
जिह राग न रेख न रोग भणं ॥

वंशव्याधिरहितः स्नेहहीनः इति कथ्यते!

ਜਿਹ ਦ੍ਵੈਖ ਨ ਦਾਗ ਨ ਦੋਖ ਗਣੰ ॥੫॥੧੪੫॥
जिह द्वैख न दाग न दोख गणं ॥५॥१४५॥

निर्दोषदागं दुर्भावं च मन्यते! 5. 145

ਜਿਹ ਅੰਡਹਿ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਰਚਿਓ ॥
जिह अंडहि ते ब्रहिमंड रचिओ ॥

सः हास्य अण्डात् ब्रह्माण्डं निर्मितवान्!

ਦਿਸ ਚਾਰ ਕਰੀ ਨਵ ਖੰਡ ਸਚਿਓ ॥
दिस चार करी नव खंड सचिओ ॥

चतुर्दश लोकानि नव प्रदेशानि च सृष्टानि तेन!

ਰਜ ਤਾਮਸ ਤੇਜ ਅਤੇਜ ਕੀਓ ॥
रज तामस तेज अतेज कीओ ॥

तेन रजः (क्रिया) तमस् (रोगः) प्रकाशः अन्धकारः च निर्मितः!

ਅਨਭਉ ਪਦ ਆਪ ਪ੍ਰਚੰਡ ਲੀਓ ॥੬॥੧੪੬॥
अनभउ पद आप प्रचंड लीओ ॥६॥१४६॥

स च स्वयमेव स्वस्य पराक्रमी तेजस्वी रूपं प्रकटितवान्! 6. 146

ਸ੍ਰਿਅ ਸਿੰਧੁਰ ਬਿੰਧ ਨਗਿੰਧ ਨਗੰ ॥
स्रिअ सिंधुर बिंध नगिंध नगं ॥

सः समुद्रं विन्ध्यचलपर्वतं सुमेरुपर्वतं च सृष्टवान्!

ਸ੍ਰਿਅ ਜਛ ਗੰਧਰਬ ਫਣਿੰਦ ਭੁਜੰ ॥
स्रिअ जछ गंधरब फणिंद भुजं ॥

यक्षं गन्धर्वं शेषनागं च नागं च सृजत्!

ਰਚ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਅਭੇਵ ਨਰੰ ॥
रच देव अदेव अभेव नरं ॥

सः अविवेकी देवान् राक्षसान् मनुष्यान् च सृष्टवान्!

ਨਰਪਾਲ ਨ੍ਰਿਪਾਲ ਕਰਾਲ ਤ੍ਰਿਗੰ ॥੭॥੧੪੭॥
नरपाल न्रिपाल कराल त्रिगं ॥७॥१४७॥

स सृजन् राजानश्च महासृद्धांश्च घोरभूतान्! 7. 147

ਕਈ ਕੀਟ ਪਤੰਗ ਭੁਜੰਗ ਨਰੰ ॥
कई कीट पतंग भुजंग नरं ॥

सः अनेकाः कृमिपतङ्गाः नागान् मनुष्यान् च सृष्टवान्!

ਰਚਿ ਅੰਡਜ ਸੇਤਜ ਉਤਭੁਜੰ ॥
रचि अंडज सेतज उतभुजं ॥

अण्डज सुएताज उद्धिहिभिज्जा सहित सृष्टिविभागों के अनेक जीवों को सृजत!

ਕੀਏ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਸਰਾਧ ਪਿਤੰ ॥
कीए देव अदेव सराध पितं ॥

सृष्टा देवदानवश्राधा (अन्त्येष्टि संस्कार) मने!

ਅਨਖੰਡ ਪ੍ਰਤਾਪ ਪ੍ਰਚੰਡ ਗਤੰ ॥੮॥੧੪੮॥
अनखंड प्रताप प्रचंड गतं ॥८॥१४८॥

तस्य महिमा अप्रशंसनीयः तस्य गतिः च परमवेगः! 8. 148

ਪ੍ਰਭ ਜਾਤਿ ਨ ਪਾਤਿ ਨ ਜੋਤਿ ਜੁਤੰ ॥
प्रभ जाति न पाति न जोति जुतं ॥

जातिवंशरहितः प्रकाशत्वेन च सर्वैः सह संयुक्तः!

ਜਿਹ ਤਾਤ ਨ ਮਾਤ ਨ ਭ੍ਰਾਤ ਸੁਤੰ ॥
जिह तात न मात न भ्रात सुतं ॥

पितरं माता भ्रातरं पुत्रं च विना अस्ति!

ਜਿਹ ਰੋਗ ਨ ਸੋਗ ਨ ਭੋਗ ਭੁਅੰ ॥
जिह रोग न सोग न भोग भुअं ॥

अव्याधिशोकरहितो न भोगेषु लीनः!

ਜਿਹ ਜੰਪਹਿ ਕਿੰਨਰ ਜਛ ਜੁਅੰ ॥੯॥੧੪੯॥
जिह जंपहि किंनर जछ जुअं ॥९॥१४९॥

तस्मै यक्षाः किन्नराश्च संयुक्तरूपेण ध्यायन्ति! 9. 149

ਨਰ ਨਾਰਿ ਨਿਪੁੰਸਕ ਜਾਹਿ ਕੀਏ ॥
नर नारि निपुंसक जाहि कीए ॥

सः पुरुषान् स्त्रीणां नपुंसकान् च सृष्टवान्!

ਗਣ ਕਿੰਨਰ ਜਛ ਭੁਜੰਗ ਦੀਏ ॥
गण किंनर जछ भुजंग दीए ॥

यक्षाः किन्नराः गणाः सर्पाः च सृष्टाः!

ਗਜਿ ਬਾਜਿ ਰਥਾਦਿਕ ਪਾਂਤਿ ਗਣੰ ॥
गजि बाजि रथादिक पांति गणं ॥

सः गजाः अश्वाः रथाः इत्यादयः पदातिभिः सह निर्मितवान् अस्ति!

ਭਵ ਭੂਤ ਭਵਿਖ ਭਵਾਨ ਤੁਅੰ ॥੧੦॥੧੫੦॥
भव भूत भविख भवान तुअं ॥१०॥१५०॥

हे भगवन् ! भूतं वर्तमानं भविष्यं च त्वया अपि निर्मितम्! 10. 150

ਜਿਹ ਅੰਡਜ ਸੇਤਜ ਜੇਰਰਜੰ ॥
जिह अंडज सेतज जेररजं ॥

अण्डजस्वेतजं जेरुजं च सहितं सृष्टिविभागानाम् सर्वान् सत्त्वान् सृष्टवान्!

ਰਚਿ ਭੂਮ ਅਕਾਸ ਪਤਾਲ ਜਲੰ ॥
रचि भूम अकास पताल जलं ॥

सः पृथिवी आकाशं पाताल-लोकं जलं च निर्मितवान्!

ਰਚਿ ਪਾਵਕ ਪਉਣ ਪ੍ਰਚੰਡ ਬਲੀ ॥
रचि पावक पउण प्रचंड बली ॥

अग्निवायु इत्यादीनि शक्तिशालिनः तत्त्वानि सृष्टवन्तः!

ਬਨ ਜਾਸੁ ਕੀਓ ਫਲ ਫੂਲ ਕਲੀ ॥੧੧॥੧੫੧॥
बन जासु कीओ फल फूल कली ॥११॥१५१॥

तेन वनफलपुष्पपुष्पं अङ्कुरं च निर्मितम्! 11. 151

ਭੂਅ ਮੇਰ ਅਕਾਸ ਨਿਵਾਸ ਛਿਤੰ ॥
भूअ मेर अकास निवास छितं ॥

सृष्टा पृथिवीं सुमेरुपर्वतम् आकाशं च पृथिवी जीवितस्य निवासस्थानं कृतम्!

ਰਚਿ ਰੋਜ ਇਕਾਦਸ ਚੰਦ੍ਰ ਬ੍ਰਿਤੰ ॥
रचि रोज इकादस चंद्र ब्रितं ॥

मुस्लिमव्रतः एकादशीव्रतश्च चन्द्रेण सह सम्बद्धः अस्ति!

ਦੁਤਿ ਚੰਦ ਦਿਨੀ ਸਹਿ ਦੀਪ ਦਈ ॥
दुति चंद दिनी सहि दीप दई ॥

चन्द्रसूर्यदीपाः निर्मिताः!

ਜਿਹ ਪਾਵਕ ਪੌਨ ਪ੍ਰਚੰਡ ਮਈ ॥੧੨॥੧੫੨॥
जिह पावक पौन प्रचंड मई ॥१२॥१५२॥

तथा अग्निवायुयोः शक्तिशालिनः तत्त्वानि निर्मिताः! 12. 152

ਜਿਹ ਖੰਡ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕੀਏ ॥
जिह खंड अखंड प्रचंड कीए ॥

सः अविभाज्यं आकाशं सृष्टवान् यस्य अन्तः सूर्यः अस्ति!

ਜਿਹ ਛਤ੍ਰ ਉਪਾਇ ਛਿਪਾਇ ਦੀਏ ॥
जिह छत्र उपाइ छिपाइ दीए ॥

सः ताराणि सृष्ट्वा सूर्यस्य प्रकाशस्य अन्तः निगूढवान्!

ਜਿਹ ਲੋਕ ਚਤੁਰ ਦਸ ਚਾਰ ਰਚੇ ॥
जिह लोक चतुर दस चार रचे ॥

तेन चतुर्दश रमणीयाः लोकाः सृष्टाः!

ਗਣ ਗੰਧ੍ਰਬ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਸਚੇ ॥੧੩॥੧੫੩॥
गण गंध्रब देव अदेव सचे ॥१३॥१५३॥

गणगन्धर्वदेवदानवं च निर्मितवान्! 13. 153

ਅਨਧੂਤ ਅਭੂਤ ਅਛੂਤ ਮਤੰ ॥
अनधूत अभूत अछूत मतं ॥

सः अप्रदूषितबुद्ध्या निर्मलः तत्त्वहीनः अस्ति!

ਅਨਗਾਧ ਅਬ੍ਯਾਧ ਅਨਾਦਿ ਗਤੰ ॥
अनगाध अब्याध अनादि गतं ॥

सः व्याधिरहितः अगाधः अस्ति, अनादिकालात् सक्रियः च अस्ति!

ਅਨਖੇਦ ਅਭੇਦ ਅਛੇਦ ਨਰੰ ॥
अनखेद अभेद अछेद नरं ॥

भेदरहितः पीडाहीनः अप्रशंसनीयः पुरुषः!

ਜਿਹ ਚਾਰ ਚਤ੍ਰ ਦਿਸ ਚਕ੍ਰ ਫਿਰੰ ॥੧੪॥੧੫੪॥
जिह चार चत्र दिस चक्र फिरं ॥१४॥१५४॥

तस्य चक्रं सर्वेषां चतुर्दशलोकानाम् उपरि रोटति! 14. 154

ਜਿਹ ਰਾਗ ਨ ਰੰਗ ਨ ਰੇਖ ਰੁਗੰ ॥
जिह राग न रंग न रेख रुगं ॥

सः स्नेहवर्णरहितः, कस्यापि चिह्नस्य च नास्ति!

ਜਿਹ ਸੋਗ ਨ ਭੋਗ ਨ ਜੋਗ ਜੁਗੰ ॥
जिह सोग न भोग न जोग जुगं ॥

सः शोकरहितः भोगः योगसङ्गतिः च !

ਭੂਅ ਭੰਜਨ ਗੰਜਨ ਆਦਿ ਸਿਰੰ ॥
भूअ भंजन गंजन आदि सिरं ॥

सः पृथिव्याः नाशकः प्राथमिकः प्रजापतिः च अस्ति!

ਜਿਹ ਬੰਦਤ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਨਰੰ ॥੧੫॥੧੫੫॥
जिह बंदत देव अदेव नरं ॥१५॥१५५॥

देवाः राक्षसाः मनुष्याः सर्वे तस्मै नमन्ति! 15. 155

ਗਣ ਕਿੰਨਰ ਜਛ ਭੁਜੰਗ ਰਚੇ ॥
गण किंनर जछ भुजंग रचे ॥

गणकिन्नरयक्षान् नागान् च सृष्टवान् !

ਮਣਿ ਮਾਣਿਕ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਸੁਚੇ ॥
मणि माणिक मोती लाल सुचे ॥

सः रत्नानि माणिक्यमुक्तिरत्नानि च सृष्टवान्!

ਅਨਭੰਜ ਪ੍ਰਭਾ ਅਨਗੰਜ ਬ੍ਰਿਤੰ ॥
अनभंज प्रभा अनगंज ब्रितं ॥

तस्य महिमा अप्रशंसनीयः तस्य विवरणं च शाश्वतं!

ਜਿਹ ਪਾਰ ਨ ਪਾਵਤ ਪੂਰ ਮਤੰ ॥੧੬॥੧੫੬॥
जिह पार न पावत पूर मतं ॥१६॥१५६॥

न कश्चित् सम्यक् प्रज्ञा तस्य सीमां ज्ञातुं शक्नोति स्म! 16. 156

ਅਨਖੰਡ ਸਰੂਪ ਅਡੰਡ ਪ੍ਰਭਾ ॥
अनखंड सरूप अडंड प्रभा ॥

तस्य अजेयः सत्ता तस्य महिमा च अदण्डनी!

ਜੈ ਜੰਪਤ ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਸਭਾ ॥
जै जंपत बेद पुरान सभा ॥

सर्वे वेदपुराणाः तस्य जयजयकारं कुर्वन्ति!

ਜਿਹ ਬੇਦ ਕਤੇਬ ਅਨੰਤ ਕਹੈ ॥
जिह बेद कतेब अनंत कहै ॥

वेदाः कटेबश्च (सेमिटिकशास्त्राणि) तं अनन्तं वदन्ति!

ਜਿਹ ਭੂਤ ਅਭੂਤ ਨ ਭੇਦ ਲਹੈ ॥੧੭॥੧੫੭॥
जिह भूत अभूत न भेद लहै ॥१७॥१५७॥

स्थूलः सूक्ष्मश्च उभौ तस्य रहस्यं ज्ञातुं न शक्तवन्तौ! 17. 157

ਜਿਹ ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਕਤੇਬ ਜਪੈ ॥
जिह बेद पुरान कतेब जपै ॥

वेदपुराणकटेबस्तं प्रार्थयन्ति!

ਸੁਤਸਿੰਧ ਅਧੋ ਮੁਖ ਤਾਪ ਤਪੈ ॥
सुतसिंध अधो मुख ताप तपै ॥

समुद्रपुत्रः अर्थात् चन्द्रः उल्टामुखः स्वस्य साक्षात्काराय तपः करोति!

ਕਈ ਕਲਪਨ ਲੌ ਤਪ ਤਾਪ ਕਰੈ ॥
कई कलपन लौ तप ताप करै ॥

अनेककल्पान् (युगान्) तपः करोति !

ਨਹੀ ਨੈਕ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਿਧਿ ਪਾਨ ਪਰੈ ॥੧੮॥੧੫੮॥
नही नैक क्रिपा निधि पान परै ॥१८॥१५८॥

अद्यापि करुणेश्वरः तेन अल्पकालं यावत् अपि न साक्षात्कृतः! 18. 158

ਜਿਹ ਫੋਕਟ ਧਰਮ ਸਭੈ ਤਜਿ ਹੈਂ ॥
जिह फोकट धरम सभै तजि हैं ॥

ये सर्वान् नकलीधर्मान् परित्यजन्ति !

ਇਕ ਚਿਤ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਿਧਿ ਕੋ ਜਪਿ ਹੈਂ ॥
इक चित क्रिपा निधि को जपि हैं ॥

एकचित्ततया च दयालुं भगवन्तं ध्यायन्तु !

ਤੇਊ ਯਾ ਭਵ ਸਾਗਰ ਕੋ ਤਰ ਹੈਂ ॥
तेऊ या भव सागर को तर हैं ॥

ते अस्य घोरस्य विश्व-समुद्रस्य पारं नौकायानं कुर्वन्ति !

ਭਵ ਭੂਲ ਨ ਦੇਹਿ ਪੁਨਰ ਧਰ ਹੈਂ ॥੧੯॥੧੫੯॥
भव भूल न देहि पुनर धर हैं ॥१९॥१५९॥

तथा च भूलतः अपि मनुष्यशरीरे पुनः कदापि न आगच्छन्तु! 19. 159

ਇਕ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਨਹੀ ਕੋਟ ਬ੍ਰਤੀ ॥
इक नाम बिना नही कोट ब्रती ॥

एकस्य भगवतः नाम विना कोटि-उपवासैः अपि न तारयितुं शक्यते!