श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 758


ਨਾਮ ਤੁਫੰਗ ਸਕਲ ਚਿਤਿ ਧਾਰੋ ॥੭੮੧॥
नाम तुफंग सकल चिति धारो ॥७८१॥

प्रथमं “धारा” इति वदतु, ततः “जा”, “चर” “शत्रु” इति शब्दान् उच्चारय, मनसि तुपकनामानि स्वीकरोतु।७८१।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਭੂਮਿਜ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਚਰ ਪਦ ਬਹੁਰਿ ਉਚਾਰਿ ॥
भूमिज आदि उचारि कै चर पद बहुरि उचारि ॥

प्रथमं 'भूमिज' (शब्द) इति वदन्तु ततः 'चर' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਰਿਪੁ ਕਹਿ ਨਾਮ ਤੁਫੰਗ ਕੇ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੭੮੨॥
रिपु कहि नाम तुफंग के लीजहु सुकबि सु धार ॥७८२॥

“भूमिज” इति शब्दं उच्चारयित्वा ततः “चर-रिपु” इति उक्त्वा, सेनानायकस्य तुआकस्य नाम सम्यक् अवगच्छन्तु।७८२।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਦ੍ਰੁਮਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੈ ॥
द्रुमनी आदि उचारन कीजै ॥

प्रथमं 'द्रुमणि' (शरैः सह पृथिवी) इति शब्दं जपन्तु।

ਜਾ ਚਰ ਕਹਿ ਨਾਇਕ ਪਦ ਦੀਜੈ ॥
जा चर कहि नाइक पद दीजै ॥

(ततः) 'जा चार' इति वदन् 'नायक' इति शब्दं योजयतु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨੋ ॥
सत्रु सबद को बहुरि बखानो ॥

ततः शत्रुशब्दस्य वर्णनं कुरुत।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਭ ਪਹਿਚਾਨੋ ॥੭੮੩॥
नाम तुपक के सभ पहिचानो ॥७८३॥

प्रथमं “द्रुमणि” इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः “जा, चार, नायक तथा शत्रु” इति योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि ज्ञातव्यानि।७८३।

ਬ੍ਰਿਛਨਿਜ ਆਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੈ ॥
ब्रिछनिज आदि उचारन कीजै ॥

प्रथम उच्चारण 'ब्रिचनिज' (तृण)।

ਚਰਨਾਇਕ ਪਾਛੇ ਪਦ ਦੀਜੈ ॥
चरनाइक पाछे पद दीजै ॥

पश्चात् 'चारनायक' शब्द योजयतु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਬਹੁਰਿ ਭਣਿਜੈ ॥
सत्रु सबद को बहुरि भणिजै ॥

ततः शत्रुशब्दस्य वर्णनं कुरुत।

ਨਾਮ ਤੁਫੰਗ ਚੀਨ ਚਿਤਿ ਲਿਜੈ ॥੭੮੪॥
नाम तुफंग चीन चिति लिजै ॥७८४॥

प्रथमं “व्रखनीज” थाने “चरणादिक” योजयित्वा “शत्रु” शब्दं वदन् तुपकस्य नामानि अवगन्तुम्।७८४।

ਧਰਏਸਰਣੀ ਆਦਿ ਬਖਾਨੋ ॥
धरएसरणी आदि बखानो ॥

प्रथमं 'धारासारणी' (बाणभूमिः) इति शब्दं वदन्तु।

ਤਾ ਪਾਛੇ ਜਾ ਚਰ ਪਦ ਠਾਨੋ ॥
ता पाछे जा चर पद ठानो ॥

तदनन्तरं 'जा चार' इति शब्दं योजयन्तु ।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨਹੁ ॥
सत्रु सबद को बहुरि बखानहु ॥

ततः 'सत्रु' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਸਭ ਸ੍ਰੀ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਜਾਨਹੁ ॥੭੮੫॥
सभ स्री नाम तुपक के जानहु ॥७८५॥

प्रथमं “धार-ऐश्वर्यणि” इति शब्दं वदन् ततः “जा, चर च शत्रुः” इति योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि अवगत्य।७८५।

ਧਰਾਰਾਟਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰੋ ॥
धराराटनी आदि उचारो ॥

प्रथमं 'धाररत्नी' (बाणयुक्ता पृथिवी) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਜਾ ਨਾਇਕ ਚਰ ਸਬਦ ਬਿਚਾਰੋ ॥
जा नाइक चर सबद बिचारो ॥

ततः 'जा चारनायक' इति शब्दान् योजयन्तु ।

ਸਭ ਸ੍ਰੀ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਜਾਨੋ ॥
सभ स्री नाम तुपक के जानो ॥

(एतानि) सर्वाणि बिन्दुनामानि विचार्यताम्।

ਯਾ ਮੈ ਕਛੂ ਭੇਦ ਨਹੀ ਮਾਨੋ ॥੭੮੬॥
या मै कछू भेद नही मानो ॥७८६॥

प्रथमं “धारा-रातनी” इति वदन्, ततः “जा-चर-नायक” इति वदन्तु, तुपकस्य सर्वाणि नामानि ज्ञात्वा तस्मिन् किमपि विवेकं न विचारयन्तु।७८६।

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਬਾਰਿਧਨੀ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੀਐ ॥
बारिधनी सबदादि उचारन कीजीऐ ॥

प्रथमं 'बरिधानी' (जलयुक्ता पृथिवी) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਜਾ ਚਰ ਨਾਇਕ ਸਬਦ ਅੰਤਿ ਤਿਹ ਦੀਜੀਐ ॥
जा चर नाइक सबद अंति तिह दीजीऐ ॥

ततः अन्ते 'जा चारनायक' इति शब्दान् योजयन्तु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤ ਉਚਾਰੀਐ ॥
सत्रु सबद को ता के अंत उचारीऐ ॥

तदन्ते 'सत्रु' इति वचनम् ।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਚਤੁਰ ਚਿਤਿ ਧਾਰੀਐ ॥੭੮੭॥
हो सकल तुपक के नाम चतुर चिति धारीऐ ॥७८७॥

प्रथमं “वरिध्नि” इति शब्दं उच्चारयन्तु, तदनन्तरं “जा-चर-नायक” इति योजयन्तु, ततः “शत्रु”' इति शब्दं योजयित्वा एवं प्रकारेण तुपकस्य सर्वाणि नामानि मनसि स्वीकरोतु।७८७।

ਸਾਮੁਦ੍ਰਨਿ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰੋ ਜਾਨਿ ਕੈ ॥
सामुद्रनि सबदादि उचारो जानि कै ॥

प्रथमं 'समुद्राणी' (समुद्रयुक्तभूमिः) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਜਾ ਚਰ ਪਦ ਤਾ ਕੇ ਪੁਨਿ ਪਾਛੇ ਠਾਨਿ ਕੈ ॥
जा चर पद ता के पुनि पाछे ठानि कै ॥

ततः तस्मिन् 'जा चार' इति शब्दं योजयतु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰੀਐ ॥
सत्रु सबद को ता के अंति उचारीऐ ॥

तस्य अन्ते शत्रुशब्दं स्थापयतु।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪ੍ਰਬੀਨ ਬਿਚਾਰੀਐ ॥੭੮੮॥
हो सकल तुपक के नाम प्रबीन बिचारीऐ ॥७८८॥

प्रथमं “सामुन्द्राणि” इति शब्दं उच्चारयन्तु, तदनन्तरं “जा, चार शत्रु” इति शब्दान् योजयित्वा वदन्तु, हे कुशलाः जनाः तुपकस्य सर्वाणि नामानि विचारयन्तु।७८८।

ਨੀਰਰਾਸਿ ਕੋ ਆਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੀਐ ॥
नीररासि को आदि उचारन कीजीऐ ॥

प्रथमं 'निर्रासी' (जलीय, मृत्तिका) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਜਾ ਚਰ ਨਾਇਕ ਸਬਦ ਅੰਤਿ ਤਿਹ ਦੀਜੀਐ ॥
जा चर नाइक सबद अंति तिह दीजीऐ ॥

तस्य अन्ते 'जा चारनायक' इति शब्दान् योजयन्तु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਤਾ ਕੋ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨੀਐ ॥
सत्रु सबद को ता को अंति बखानीऐ ॥

तदन्ते 'सत्रु' इति वचनम् ।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਸਾਚ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ॥੭੮੯॥
हो सकल तुपक के नाम साच पहिचानीऐ ॥७८९॥

प्रथमं “नीर-राशी” इति शब्दं उच्चारयन्तु, ततः “जा-चर-नायक” इति योजयन्तु, तदनन्तरं अन्ते “शत्रु” इति योजयन्तु, एवं प्रकारेण तुपकात् बहिः सर्वाणि नानानि परिचिनुत।७८९।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਨੀਰਾਲਯਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰੋ ॥
नीरालयनी आदि उचारो ॥

प्रथमं 'निरालायनी' (जलधारी, पृथिवी) शब्द जप।

ਜਾ ਚਰ ਨਾਇਕ ਬਹੁਰਿ ਬਿਚਾਰੋ ॥
जा चर नाइक बहुरि बिचारो ॥

ततः 'जा चार नायक' इति वाक्यं योजयतु।

ਤਾ ਕੇ ਅੰਤਿ ਸਤ੍ਰੁ ਪਦ ਦੀਜੈ ॥
ता के अंति सत्रु पद दीजै ॥

तस्य अन्ते शत्रुशब्दं स्थापयतु।

ਨਾਮ ਤੁਫੰਗ ਚੀਨ ਚਿਤਿ ਲੀਜੈ ॥੭੯੦॥
नाम तुफंग चीन चिति लीजै ॥७९०॥

प्रथमं “नीरालयनी” इति शब्दं उच्चारयन्तु, ततः “जा-चर, नायक” इति योजयित्वा तदनन्तरं “शत्रु” इति शब्दं योजयन्तु , मनसि तुपकस्य नामानि चिनोतु।७९०।

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਨੀਰਧਨੀ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰੋ ਜਾਨਿ ਕੈ ॥
नीरधनी सबदादि उचारो जानि कै ॥

प्रथमं 'निराधनी' (पृथिवी) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਜਾ ਚਰ ਨਾਇਕ ਪਦ ਕੋ ਪਾਛੇ ਠਾਨਿ ਕੈ ॥
जा चर नाइक पद को पाछे ठानि कै ॥

(तस्य) अनन्तरं 'जा चार नायक' इति पदं योजयन्तु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਕੋ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰੀਐ ॥
सत्रु सबद को ता के अंति उचारीऐ ॥

अन्ते 'शत्रु' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪ੍ਰਬੀਨ ਬਿਚਾਰੀਐ ॥੭੯੧॥
हो सकल तुपक के नाम प्रबीन बिचारीऐ ॥७९१॥

आदौ “नीरधानी” इति शब्दं उच्चारयन्तु, ततः “जा-चर-नायक” इति योजयित्वा अन्ते “शत्रु” इति शब्दं वदन् हे कुशलजनाः! एवं तुपकस्य सर्वाणि नामानि गृह्यताम्।७९१।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਬਾਰਾਲਯਣੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਜਾ ਚਰ ਪਤਿ ਪਦ ਦੇਹੁ ॥
बारालयणी आदि कहि जा चर पति पद देहु ॥

प्रथमं 'बरलायनी' (पृथिवी) शब्दं वदन्तु ततः 'जा चार पति' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਪੁਨਿ ਭਾਖੀਐ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਲਖਿ ਲੇਹੁ ॥੭੯੨॥
सत्रु सबद पुनि भाखीऐ नाम तुपक लखि लेहु ॥७९२॥

प्रथमं वरलायनी इति शब्दं वदन् जा-चार-शत्रु इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य नामानि अवगच्छन्तु।७९२।

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्