श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 1312


ਹਮਰੋ ਪਾਪ ਪੁਰਾਤਨ ਗਯੋ ॥
हमरो पाप पुरातन गयो ॥

मम पुरातनं पापं गता।

ਸਫਲ ਜਨਮ ਹਮਰੋ ਅਬ ਭਯੋ ॥
सफल जनम हमरो अब भयो ॥

मम जन्म इदानीं सफलम् अस्ति।

ਜਗੰਨਾਥ ਕੋ ਪਾਯੋ ਦਰਸਨ ॥
जगंनाथ को पायो दरसन ॥

(सः) जगननाथस्य दर्शनं कृतवान्

ਔਰ ਕਰਾ ਹਾਥਨ ਪਗ ਪਰਸਨ ॥੪॥
और करा हाथन पग परसन ॥४॥

हस्तेन च पादौ स्पृष्टवान्। ४.

ਤਬ ਲਗ ਭੂਪ ਸੁਤਾ ਤਹ ਆਈ ॥
तब लग भूप सुता तह आई ॥

तावत् राज्ञः कन्या तत्र आगता।

ਪਿਤਾ ਸੁਨਤ ਅਸ ਕਹਾ ਸੁਨਾਈ ॥
पिता सुनत अस कहा सुनाई ॥

(सः) पितरं कथयन् एवं उक्तवान्।

ਸੁਨਿ ਮੈ ਸੈਨ ਆਜੁ ਹਿਯਾ ਕਰਿ ਹੋ ॥
सुनि मै सैन आजु हिया करि हो ॥

शृणोतु! अहम् अद्य अत्रैव तिष्ठामि।

ਜਿਹ ਏ ਕਹੈ ਤਿਸੀ ਕਹ ਬਰਿ ਹੋ ॥੫॥
जिह ए कहै तिसी कह बरि हो ॥५॥

अहं विवाहं करिष्यामि यस्य नाम जगननाथः भविष्यति। ५.

ਪ੍ਰਾਤ ਉਠੀ ਤਹ ਤੇ ਸੋਈ ਜਬ ॥
प्रात उठी तह ते सोई जब ॥

तत्र सुप्ता यदा (सा) प्रातः जागर्ति

ਬਚਨ ਕਹਾ ਪਿਤ ਸੰਗ ਇਹ ਬਿਧਿ ਤਬ ॥
बचन कहा पित संग इह बिधि तब ॥

ततोऽब्रवीत् पितरं तथा ।

ਸੁਘਰ ਸੈਨ ਖਤ੍ਰੀ ਜੋ ਆਹੀ ॥
सुघर सैन खत्री जो आही ॥

सुघर सेन, यो छत्तरी, .

ਜਗੰਨਾਥ ਦੀਨੀ ਮੈ ਤਾਹੀ ॥੬॥
जगंनाथ दीनी मै ताही ॥६॥

जगननाथः मां तस्मै दत्तवान्। ६.

ਰਾਜੈ ਬਚਨ ਸੁਨਾ ਇਹ ਬਿਧਿ ਜਬ ॥
राजै बचन सुना इह बिधि जब ॥

एवं वचनं श्रुत्वा नृपः ।

ਐਸ ਕਹਾ ਦੁਹਿਤਾ ਕੇ ਸੰਗ ਤਬ ॥
ऐस कहा दुहिता के संग तब ॥

तदा कन्या एवं वक्तुं प्रवृत्ता।

ਜਗੰਨਾਥ ਜਾ ਕਹ ਤੂ ਦੀਨੀ ॥
जगंनाथ जा कह तू दीनी ॥

जगननाथ यस्मै दत्तः, २.

ਹਮ ਸੌ ਜਾਤ ਨ ਤਾ ਸੌ ਲੀਨੀ ॥੭॥
हम सौ जात न ता सौ लीनी ॥७॥

अहं तस्मात् पुनः ग्रहीतुं न शक्नोमि।7.

ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਨ ਕਛੁ ਜੜ ਪਾਯੋ ॥
भेद अभेद न कछु जड़ पायो ॥

स मूर्खः कानिचन रहस्यानि न अवगच्छति स्म।

ਇਹ ਛਲ ਅਪਨਾ ਮੂੰਡ ਮੁੰਡਾਯੋ ॥
इह छल अपना मूंड मुंडायो ॥

अनेन युक्त्या शिरः मुण्डितवान् (वञ्चितः इति अर्थः)।

ਜਗੰਨਾਥ ਕੋ ਬਚਨ ਪਛਾਨਾ ॥
जगंनाथ को बचन पछाना ॥

(राजा तं स्वीकृतवान्) जगन्नाथस्य वचनम्।

ਰਾਜ ਸੁਤਾ ਲੈ ਮੀਤ ਸਿਧਾਨਾ ॥੮॥
राज सुता लै मीत सिधाना ॥८॥

मित्र (सुघर सेन) राज कुमारी सह गतः।8.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਤੀਨ ਸੌ ਸਾਠ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੩੬੦॥੬੫੮੦॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे तीन सौ साठ चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥३६०॥६५८०॥अफजूं॥

अत्र श्रीचरितोपख्यानस्य त्रिचरित्रस्य मन्त्री भूप साम्बदस्य ३६०तमं चरित्रं समाप्तं सर्वं शुभम्।३६०।६५८०। गच्छति

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਸੁਨੁ ਰਾਜਾ ਇਕ ਕਥਾ ਪੁਰਾਤਨ ॥
सुनु राजा इक कथा पुरातन ॥

हे राजन ! प्राचीनकथां कथयतु, .

ਜਿਹ ਬਿਧਿ ਪੰਡਿਤ ਕਹਤ ਮਹਾ ਮੁਨਿ ॥
जिह बिधि पंडित कहत महा मुनि ॥

यथा पण्डितैः महामुनिभिः उक्तम्।

ਏਕ ਮਹੇਸ੍ਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾਨਾ ॥
एक महेस्र सिंघ राजाना ॥

तत्र महेश्वरसिंहः नाम राजा आसीत्

ਡੰਡ ਦੇਤ ਜਾ ਕੋ ਨ੍ਰਿਪ ਨਾਨਾ ॥੧॥
डंड देत जा को न्रिप नाना ॥१॥

यस्मात् पूर्वं बहवः राजानः करं ददति स्म। १.

ਨਗਰ ਮਹੇਸ੍ਰਾਵਤਿ ਤਹ ਰਾਜਤ ॥
नगर महेस्रावति तह राजत ॥

तत्र महेश्वरावती इति नगरम् आसीत् ।

ਅਮਰਾਵਤਿ ਜਹ ਦੁਤਿਯ ਬਿਰਾਜਤ ॥
अमरावति जह दुतिय बिराजत ॥

(तत् पुरी एवं दृश्यते स्म) द्वितीया अमरावती इव शोभते।

ਤਾ ਕੀ ਜਾਤ ਨ ਉਪਮਾ ਕਹੀ ॥
ता की जात न उपमा कही ॥

तस्य उपमा वर्णयितुं न शक्यते।

ਅਲਕਾ ਨਿਰਖਿ ਥਕਿਤ ਤਿਹ ਰਹੀ ॥੨॥
अलका निरखि थकित तिह रही ॥२॥

अलका (कुबेरस्य पुरी) अपि (तस्य) दर्शनेन श्रान्तः भवति स्म। २.

ਗਜ ਗਾਮਿਨਿ ਦੇ ਸੁਤਾ ਭਨਿਜੈ ॥
गज गामिनि दे सुता भनिजै ॥

तस्य पुत्री गजगामिन्याः (देई) इति उच्यते स्म ।

ਚੰਦ੍ਰ ਸੂਰ ਪਟਤਰ ਮੁਖ ਦਿਜੈ ॥
चंद्र सूर पटतर मुख दिजै ॥

यस्य मुखं चन्द्रसूर्योपमितम् |

ਤਾ ਕੀ ਜਾਤ ਨ ਪ੍ਰਭਾ ਬਖਾਨੀ ॥
ता की जात न प्रभा बखानी ॥

तस्याः सौन्दर्यं अतिशयोक्तिं कर्तुं न शक्यते।

ਥਕਿਤ ਰਹਤ ਰਾਜਾ ਅਰੁ ਰਾਨੀ ॥੩॥
थकित रहत राजा अरु रानी ॥३॥

राजा राज्ञी च श्रान्तौ (तस्य रूपं दृष्ट्वा) (अर्थात् तस्मात् निवर्तन्ते स्म)।3.

ਤਾ ਕੀ ਲਗਨ ਏਕ ਸੋ ਲਾਗੀ ॥
ता की लगन एक सो लागी ॥

सः एकस्य (व्यक्तिस्य) प्रेम्णा पतितः,

ਨੀਂਦ ਭੂਖਿ ਜਾ ਤੇ ਸਭ ਭਾਗੀ ॥
नींद भूखि जा ते सभ भागी ॥

तत्कृत्वा तस्य अनिद्रा क्षुधा च समाप्ता ।

ਗਾਜੀ ਰਾਇ ਤਵਨ ਕੋ ਨਾਮਾ ॥
गाजी राइ तवन को नामा ॥

तस्य (व्यक्तिः) नाम गाजी रायः आसीत्

ਥਕਿਤ ਰਹਤ ਜਾ ਕੌ ਲਿਖ ਬਾਮਾ ॥੪॥
थकित रहत जा कौ लिख बामा ॥४॥

काः स्त्रियः पूर्वं श्रान्ताः भवन्ति इति दृष्ट्वा। ४.

ਔਰ ਘਾਤ ਜਬ ਹਾਥ ਨ ਆਈ ॥
और घात जब हाथ न आई ॥

यदा अन्ये पणाः न कृताः, तदा ।

ਏਕ ਨਾਵ ਤਵ ਨਿਕਟ ਮੰਗਾਈ ॥
एक नाव तव निकट मंगाई ॥

अतः (गाजी राय) तस्मात् नौकाम् आज्ञापयत् ।

ਰਾਜ ਕੁਅਰਿ ਤਿਹ ਰਾਖਾ ਨਾਮਾ ॥
राज कुअरि तिह राखा नामा ॥

तस्य (नौका) नाम 'राज कुमारी'।

ਜਾਨਤ ਸਕਲ ਪੁਰਖ ਅਰੁ ਬਾਮਾ ॥੫॥
जानत सकल पुरख अरु बामा ॥५॥

(एतत्प्रकरणम्) सर्वे स्त्रियः पुरुषाः च ज्ञातव्याः। ५.

ਗਾਜੀ ਰਾਇ ਬੈਠਿ ਤਿਹ ਊਪਰ ॥
गाजी राइ बैठि तिह ऊपर ॥

तस्मिन् (नौके) गाजी रायः उपविष्टवान् ।

ਨਿਕਸਾ ਆਇ ਭੂਪ ਮਹਲਨ ਤਰ ॥
निकसा आइ भूप महलन तर ॥

आगत्य च राज्ञः प्रासादानाम् अधः (संवृत्य)।

ਲੈਨੀ ਹੋਇ ਨਾਵ ਤੌ ਲੀਜੈ ॥
लैनी होइ नाव तौ लीजै ॥

(सः आगत्य तत् उक्तवान्) यदि त्वं नौकाम् आदातुम् इच्छसि तर्हि तां गृहाण

ਨਾਤਰੁ ਮੋਹਿ ਉਤਰ ਕਛੁ ਦੀਜੈ ॥੬॥
नातरु मोहि उतर कछु दीजै ॥६॥

अन्यथा किञ्चित् उत्तरं ददातु। ६.

ਮੈ ਲੈ ਰਾਜ ਕੁਅਰਿ ਕੌ ਜਾਊ ॥
मै लै राज कुअरि कौ जाऊ ॥

राज कुमारी (नाव अर्थ) ले जाएगा।

ਬੇਚੌ ਜਾਇ ਔਰ ਹੀ ਗਾਊ ॥
बेचौ जाइ और ही गाऊ ॥

अन्यस्मिन् ग्रामे च विक्रीणीत।

ਲੈਨੀ ਹੋਇ ਨਾਵ ਤਬ ਲੀਜੈ ॥
लैनी होइ नाव तब लीजै ॥

यदि भवन्तः नौकायानं ग्रहीतुं इच्छन्ति तर्हि तत् गृह्यताम्।

ਨਾਤਰ ਹਮੈ ਬਿਦਾ ਕਰਿ ਦੀਜੈ ॥੭॥
नातर हमै बिदा करि दीजै ॥७॥

अन्यथा मां प्रेषयतु।7.

ਮੂਰਖ ਭੂਪ ਬਾਤ ਨਹਿ ਪਾਈ ॥
मूरख भूप बात नहि पाई ॥

मूर्खः राजा न अवगच्छत्।

ਬੀਤਾ ਦਿਨ ਰਜਨੀ ਹ੍ਵੈ ਆਈ ॥
बीता दिन रजनी ह्वै आई ॥

दिवसः व्यतीतः रात्रौ च आगतः।

ਰਾਜ ਸੁਤਾ ਤਬ ਦੇਗ ਮੰਗਾਇ ॥
राज सुता तब देग मंगाइ ॥

ततः राज कुमारी अग्निम् आहूतवान्

ਬੈਠੀ ਬੀਚ ਤਵਨ ਕੇ ਜਾਇ ॥੮॥
बैठी बीच तवन के जाइ ॥८॥

तस्मिन् च उपविष्टवान्। ८.

ਛਿਦ੍ਰ ਮੂੰਦਿ ਨੌਕਾ ਤਰ ਬਾਧੀ ॥
छिद्र मूंदि नौका तर बाधी ॥

(देगस्य) मुखं पिहितं नौकायां बद्धं च आसीत्

ਛੋਰੀ ਤਬੈ ਬਹੀ ਜਬ ਆਂਧੀ ॥
छोरी तबै बही जब आंधी ॥

तथा च (नौका) मध्यं प्राप्ते (अर्थात् - यदा वायुः प्रवहति स्म)।

ਜਬ ਨ੍ਰਿਪ ਪ੍ਰਾਤ ਦਿਵਾਨ ਲਗਾਯੋ ॥
जब न्रिप प्रात दिवान लगायो ॥

प्रभाते यदा राजा दिवानं स्थापयति स्म तदा ।

ਤਬ ਤਿਨ ਤਹ ਇਕ ਮਨੁਖ ਪਠਾਯੋ ॥੯॥
तब तिन तह इक मनुख पठायो ॥९॥

ततः सः (नौकायानचालकः) तत्र कञ्चन पुरुषं प्रेषितवान्। ९.

ਜੌ ਤੁਮ ਨਾਵ ਨ ਮੋਲ ਚੁਕਾਵਤ ॥
जौ तुम नाव न मोल चुकावत ॥

यदि भवन्तः नौकायाः मूल्यं न दास्यन्ति

ਰਾਜ ਕੁਅਰਿ ਲੈ ਬਨਿਕ ਸਿਧਾਵਤ ॥
राज कुअरि लै बनिक सिधावत ॥

अतः अहं राज कुमारी (नौका) नीत्वा बन्ने गमिष्यामि।

ਜਾਨਿ ਦੇਹੁ ਜੋ ਮੋਲ ਨ ਬਨੀ ॥
जानि देहु जो मोल न बनी ॥

(उवाच राजा) तं गच्छतु, (अस्माकं) तेन सह मूल्यं नास्ति।

ਮੇਰੇ ਘਰ ਨਵਕਾ ਹੈ ਘਨੀ ॥੧੦॥
मेरे घर नवका है घनी ॥१०॥

मम बहु नौकाः सन्ति। १०.

ਹਰੀ ਕੁਅਰਿ ਰਾਜਾ ਕੌ ਕਹਿ ਕੈ ॥
हरी कुअरि राजा कौ कहि कै ॥

विज्ञाप्य राज्ञः कन्याम् अपहृतवान् ।

ਮੂਰਖ ਸਕਾ ਭੇਦ ਨਹਿ ਲਹਿ ਕੈ ॥
मूरख सका भेद नहि लहि कै ॥

मूर्खः (राजा) रहस्यं न अवगन्तुं शक्तवान्।

ਪ੍ਰਾਤ ਸੁਤਾ ਕੀ ਜਬ ਸੁਧਿ ਪਾਈ ॥
प्रात सुता की जब सुधि पाई ॥

प्रातःकाले कन्यायाः विषये ज्ञात्वा ।

ਬੈਠਿ ਰਹਾ ਮੂੰਡੀ ਨਿਹੁਰਾਈ ॥੧੧॥
बैठि रहा मूंडी निहुराई ॥११॥

अतः सः अधः शिरः कृत्वा उपविष्टः आसीत् । ११.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਤੀਨ ਸੌ ਇਕਸਠ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੩੬੧॥੬੫੯੧॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे तीन सौ इकसठ चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥३६१॥६५९१॥अफजूं॥

अत्र श्रीचरितोपख्यानस्य त्रिचरित्रस्य मन्त्री भूप साम्बदस्य ३६१तमं चरित्रं समाप्तं सर्वं शुभम्।३६१।६५९१। गच्छति

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਸੁਨੁ ਭੂਪਤਿ ਇਕ ਕਥਾ ਬਚਿਤ੍ਰ ॥
सुनु भूपति इक कथा बचित्र ॥

हे राजन ! एकं विनोदपूर्णं कथां शृणुत,

ਜਿਹ ਬਿਧਿ ਕਿਯ ਇਕ ਨਾਰਿ ਚਰਿਤ੍ਰ ॥
जिह बिधि किय इक नारि चरित्र ॥

यथा स्त्रियाः चरित्रं कृतम्।

ਗੁਲੋ ਇਕ ਖਤ੍ਰਾਨੀ ਆਹੀ ॥
गुलो इक खत्रानी आही ॥

तत्र गुलो नाम बालिका आसीत्

ਜੇਠ ਮਲ ਛਤ੍ਰੀ ਕਹ ਬ੍ਯਾਹੀ ॥੧॥
जेठ मल छत्री कह ब्याही ॥१॥

यस्य विवाहः जेठमॉल नामकस्य छत्रीयाः सह अभवत्। १.