श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 376


ਤਾਹੀ ਕੇ ਬੀਚ ਰਹਿਯੋ ਗਡ ਕੈ ਤਿਹ ਤੇ ਨਹੀ ਛੂਟਨ ਨੈਕੁ ਗਯੋ ਹੈ ॥
ताही के बीच रहियो गड कै तिह ते नही छूटन नैकु गयो है ॥

हे मित्राणि ! येन सह वयं यमुनातटे प्रेम्णः लीनः अस्मः, सः अधुना अस्माकं मनसि दृढः स्थितः अस्ति, तस्मात् बहिः न गच्छति

ਤਾ ਚਲਬੇ ਕੀ ਸੁਨੀ ਬਤੀਯਾ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਭੀਤਰ ਸੋਕ ਛਯੋ ਹੈ ॥
ता चलबे की सुनी बतीया अति ही मन भीतर सोक छयो है ॥

तस्य प्रस्थानस्य चर्चां श्रुत्वा अस्माकं मनसि अत्यन्तं दुःखं व्याप्तं भवति

ਸੋ ਸੁਨੀਯੈ ਸਜਨੀ ਹਮ ਕਉ ਤਜਿ ਕੈ ਬ੍ਰਿਜ ਕਉ ਮਥਰਾ ਕੋ ਗਯੋ ਹੈ ॥੭੯੯॥
सो सुनीयै सजनी हम कउ तजि कै ब्रिज कउ मथरा को गयो है ॥७९९॥

हे मित्र ! शृणु स एव कृष्णोऽस्मान् त्यक्त्वा मथुरां प्रति गच्छति ॥७९९॥

ਅਤਿ ਹੀ ਹਿਤ ਸਿਉ ਸੰਗ ਖੇਲਤ ਜਾ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਕਾਮਨਿ ॥
अति ही हित सिउ संग खेलत जा कबि स्याम कहै अति सुंदर कामनि ॥

कविः कथयति यत् येन सह सर्वाः सुन्दराः स्त्रियः अत्यन्तं प्रेम्णा क्रीडन्ति स्म

ਰਾਸ ਕੀ ਭੀਤਰ ਯੌ ਲਸਕੈ ਰੁਤਿ ਸਾਵਨ ਕੀ ਚਮਕੈ ਜਿਮ ਦਾਮਨਿ ॥
रास की भीतर यौ लसकै रुति सावन की चमकै जिम दामनि ॥

सः सावनस्य मेघेषु विद्युत्प्रकाशः इव कामक्रीडाक्षेत्रे स्फुरति स्म

ਚੰਦ ਮੁਖੀ ਤਨ ਕੰਚਨ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਕੰਜ ਪ੍ਰਭਾ ਜੁ ਚਲੈ ਗਜਿ ਗਾਮਨਿ ॥
चंद मुखी तन कंचन से द्रिग कंज प्रभा जु चलै गजि गामनि ॥

(यस्य) मुखं चन्द्रसदृशं काञ्चनशरीरं पद्मसदृशं सौन्दर्यं गजसदृशं गमनम्।

ਤ੍ਯਾਗਿ ਤਿਨੈ ਮਥੁਰਾ ਕੋ ਚਲਿਯੋ ਜਦੁਰਾਇ ਸੁਨੋ ਸਜਨੀ ਅਬ ਧਾਮਨਿ ॥੮੦੦॥
त्यागि तिनै मथुरा को चलियो जदुराइ सुनो सजनी अब धामनि ॥८००॥

त्यक्त्वा चन्द्रवदनानि, सुवर्णदेहानि, गजसदृशानि गमनं च सखी! अधुना पश्यन्तु, कृष्णः मथुरां गच्छति।८००।

ਕੰਜ ਮੁਖੀ ਤਨ ਕੰਚਨ ਸੇ ਬਿਰਲਾਪ ਕਰੈ ਹਰਿ ਸੋ ਹਿਤ ਲਾਈ ॥
कंज मुखी तन कंचन से बिरलाप करै हरि सो हित लाई ॥

गोपीः सुवर्णशरीराः पद्मवक्त्राः, कृष्णप्रेमेण शोचन्ति

ਸੋਕ ਭਯੋ ਤਿਨ ਕੇ ਮਨ ਬੀਚ ਅਸੋਕ ਗਯੋ ਤਿਨ ਹੂੰ ਤੇ ਨਸਾਈ ॥
सोक भयो तिन के मन बीच असोक गयो तिन हूं ते नसाई ॥

तेषां मनः शोकेन लीनः अस्ति, तेषां आरामः शीघ्रं गतः

ਭਾਖਤ ਹੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸੁਨੋ ਸਜਨੀ ਹਮ ਤ੍ਯਾਗਿ ਗਯੋ ਹੈ ਕਨ੍ਰਹਾਈ ॥
भाखत है इह भाति सुनो सजनी हम त्यागि गयो है कन्रहाई ॥

ते सर्वे वदन्ति, हे सखे! पश्य कृष्णः अस्मान् सर्वान् त्यक्त्वा गतः

ਆਪ ਗਏ ਮਥੁਰਾ ਪੁਰ ਮੈ ਜਦੁਰਾਇ ਨ ਜਾਨਤ ਪੀਰ ਪਰਾਈ ॥੮੦੧॥
आप गए मथुरा पुर मै जदुराइ न जानत पीर पराई ॥८०१॥

यादवराजः स्वयं मथुरां गतः अस्माकं दुःखं अर्थात् अन्यस्य दुःखं न अनुभवति।८०१।

ਅੰਗ ਬਿਖੈ ਸਜ ਕੈ ਭਗਵੇ ਪਟ ਹਾਥਨ ਮੈ ਚਿਪੀਆ ਹਮ ਲੈ ਹੈਂ ॥
अंग बिखै सज कै भगवे पट हाथन मै चिपीआ हम लै हैं ॥

ओचरवर्णानि वस्त्राणि धारयिष्यामः, भिक्षापात्रं च हस्ते वहेम

ਸੀਸ ਧਰੈ ਗੀ ਜਟਾ ਅਪੁਨੇ ਹਰਿ ਮੂਰਤਿ ਭਿਛ ਕਉ ਮਾਗ ਅਘੈ ਹੈਂ ॥
सीस धरै गी जटा अपुने हरि मूरति भिछ कउ माग अघै हैं ॥

शिरसि जटाकुण्डलाः स्युः, कृष्णं याचने प्रीतिमनुभवेम

ਸ੍ਯਾਮ ਚਲੈ ਜਿਹ ਠਉਰ ਬਿਖੈ ਹਮਹੂੰ ਤਿਹ ਠਉਰ ਬਿਖੈ ਚਲਿ ਜੈ ਹੈ ॥
स्याम चलै जिह ठउर बिखै हमहूं तिह ठउर बिखै चलि जै है ॥

यद् कृष्णं गतं तत्र गमिष्यामः

ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਿਯੋ ਹਮ ਧਾਮਿਨ ਕੋ ਸਭ ਹੀ ਮਿਲ ਕੈ ਹਮ ਜੋਗਿਨ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ॥੮੦੨॥
त्याग करियो हम धामिन को सभ ही मिल कै हम जोगिन ह्वै है ॥८०२॥

योगिनः भूत्वा गृहं त्यक्त्वा गमिष्याम इति उक्तम् ॥८०२॥

ਬੋਲਤ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਆਪਸਿ ਮੈ ਸੁਨੀਯੈ ਸਜਨੀ ਹਮ ਕਾਮ ਕਰੈਂਗੀ ॥
बोलत ग्वारनि आपसि मै सुनीयै सजनी हम काम करैंगी ॥

गोपीः परस्परं वार्तालापं कुर्वन्ति हे सखी! शृणुत, वयं (तत्) करिष्यामः।

ਤ੍ਯਾਗ ਕਹਿਯੋ ਹਮ ਧਾਮਨ ਕਉ ਚਿਪੀਆ ਗਹਿ ਸੀਸ ਜਟਾਨ ਧਰੈਂਗੀ ॥
त्याग कहियो हम धामन कउ चिपीआ गहि सीस जटान धरैंगी ॥

गोपीः परस्परं वदन्ति सखे ! गृहं त्यक्त्वा शिरसि जटाः, हस्तेषु भिक्षापात्राणि च कृत्वा एतत् कार्यं करिष्यामः

ਕੈ ਬਿਖ ਖਾਇ ਮਰੈਗੀ ਕਹਿਯੋ ਨਹਿ ਬੂਡ ਮਰੈ ਨਹੀ ਜਾਇ ਜਰੈਂਗੀ ॥
कै बिख खाइ मरैगी कहियो नहि बूड मरै नही जाइ जरैंगी ॥

विषं खादित्वा म्रियिष्यामः, मग्नाः भवेम वा आत्मानं दहिष्यामः

ਮਾਨ ਬਯੋਗ ਕਹੈ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੇ ਸਾਥ ਤੇ ਪੈ ਨ ਟਰੇਗੀ ॥੮੦੩॥
मान बयोग कहै सभ ग्वारनि कान्रह के साथ ते पै न टरेगी ॥८०३॥

विरहं विचार्य सर्वे कृष्णसङ्गं कदापि न त्यक्ष्यामः इति अवदन्।८०३।

ਜਿਨ ਹੂੰ ਹਮਰੇ ਸੰਗਿ ਕੇਲ ਕਰੇ ਬਨ ਬੀਚ ਦਏ ਹਮ ਕਉ ਸੁਖ ਭਾਰੇ ॥
जिन हूं हमरे संगि केल करे बन बीच दए हम कउ सुख भारे ॥

योऽस्मभ्यं रागप्रणयमग्नः, वने महतीं प्रीतिं दत्तवान्

ਜਾ ਹਮਰੇ ਹਿਤ ਹਾਸ ਸਹਯੈ ਹਮਰੇ ਹਿਤ ਕੈ ਜਿਨਿ ਦੈਤ ਪਛਾਰੇ ॥
जा हमरे हित हास सहयै हमरे हित कै जिनि दैत पछारे ॥

योऽस्माकं कृते उपहासं सोढ्य राक्षसान् निपातयति स्म |

ਰਾਸ ਬਿਖੈ ਜਿਨਿ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਕੇ ਮਨ ਕੇ ਸਭ ਸੋਕ ਬਿਦਾ ਕਰਿ ਡਾਰੇ ॥
रास बिखै जिनि ग्वारनि के मन के सभ सोक बिदा करि डारे ॥

रसस्थं गोपीनां मनसः सर्वदुःखं केन अपहृतम् |

ਸੋ ਸੁਨੀਯੈ ਹਮਰੇ ਹਿਤ ਕੋ ਤਜਿ ਕੈ ਸੁ ਅਬੈ ਮਥੁਰਾ ਕੋ ਪਧਾਰੇ ॥੮੦੪॥
सो सुनीयै हमरे हित को तजि कै सु अबै मथुरा को पधारे ॥८०४॥

यः सर्वदुःखान् गोपीनां कामक्रीडाक्षेत्रे अपहृतवान्, स एव कृष्णः अधुना अस्माकं प्रेम्णः त्यक्त्वा मथुरां गतः।८०४।

ਮੁੰਦ੍ਰਿਕਕਾ ਪਹਰੈ ਹਮ ਕਾਨਨ ਅੰਗ ਬਿਖੈ ਭਗਵੇ ਪਟ ਕੈ ਹੈਂ ॥
मुंद्रिकका पहरै हम कानन अंग बिखै भगवे पट कै हैं ॥

कर्णयोः वलयानि स्थापयिष्यामः शरीरे च कुङ्कुमवस्त्रं स्थापयिष्यामः।

ਹਾਥਨ ਮੈ ਚਿਪੀਆ ਧਰਿ ਕੈ ਅਪਨੇ ਤਨ ਬੀਚ ਬਿਭੂਤ ਲਗੈ ਹੈਂ ॥
हाथन मै चिपीआ धरि कै अपने तन बीच बिभूत लगै हैं ॥

कर्णेषु वलयानि धारयिष्यामः, ओचरवर्णानि च धारयिष्यामः। वयं भिक्षुकुम्भं हस्तेषु वहन्तः भस्मं शरीरे मर्दयिष्यामः

ਪੈ ਕਸਿ ਕੈ ਸਿੰਙੀਆ ਕਟਿ ਮੈ ਹਰਿ ਕੋ ਸੰਗਿ ਗੋਰਖ ਨਾਥ ਜਗੈ ਹੈਂ ॥
पै कसि कै सिंङीआ कटि मै हरि को संगि गोरख नाथ जगै हैं ॥

वयं कटिभ्यां लम्बयित्वा गोरखनाथस्य नाम दक्षिणाय उद्घोषयिष्यामः

ਗ੍ਵਾਰਨੀਆ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹੈਂ ਤਜਿ ਕੈ ਹਮ ਧਾਮਨ ਜੋਗਿਨ ਹ੍ਵੈ ਹੈਂ ॥੮੦੫॥
ग्वारनीआ इह भाति कहैं तजि कै हम धामन जोगिन ह्वै हैं ॥८०५॥

एवं प्रकारेण योगिनः भविष्यन्ति इति गोपीः ॥८०५॥

ਕੈ ਬਿਖ ਖਾਇ ਮਰੈਂਗੀ ਕਹਿਯੋ ਅਪੁਨੇ ਤਨ ਕੋ ਨਹਿ ਘਾਤ ਕਰੈ ਹੈ ॥
कै बिख खाइ मरैंगी कहियो अपुने तन को नहि घात करै है ॥

विषं खादिष्यामोऽन्येन विधिना आत्महत्यां करिष्यामः वा

ਮਾਰਿ ਛੁਰੀ ਅਪੁਨੇ ਤਨ ਮੈ ਹਰਿ ਕੇ ਹਮ ਊਪਰ ਪਾਪ ਚੜੈ ਹੈ ॥
मारि छुरी अपुने तन मै हरि के हम ऊपर पाप चड़ै है ॥

वयं शरीरे छूरीप्रहारैः म्रियमाणाः भविष्यामः, कृष्णे च पापस्य समं आरोपं कुर्मः,

ਨਾਤੁਰ ਬ੍ਰਹਮ ਕੇ ਜਾ ਪੁਰ ਮੈ ਬਿਰਥਾ ਇਹ ਕੀ ਸੁ ਪੁਕਾਰਿ ਕਰੈ ਹੈ ॥
नातुर ब्रहम के जा पुर मै बिरथा इह की सु पुकारि करै है ॥

अन्यथा ब्रह्माम् उद्दीपयिष्यामः येन नो अन्यायः न भवति

ਗ੍ਵਾਰਨੀਯਾ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹੈਂ ਬ੍ਰਿਜ ਤੇ ਹਰਿ ਕੋ ਹਮ ਜਾਨਿ ਨ ਦੈ ਹੈ ॥੮੦੬॥
ग्वारनीया इह भाति कहैं ब्रिज ते हरि को हम जानि न दै है ॥८०६॥

गोपीः इदम् उक्तवन्तः यत् ते कृष्णं न गमिष्यामः कथञ्चन।८०६।

ਸੇਲੀ ਡਰੈਂਗੀ ਗਰੈ ਅਪੁਨੇ ਬਟੂਆ ਅਪੁਨੇ ਕਟਿ ਸਾਥ ਕਸੈ ਹੈ ॥
सेली डरैंगी गरै अपुने बटूआ अपुने कटि साथ कसै है ॥

कृष्णकाष्ठमाला कण्ठे धारयिष्यामः, कटिबन्धे च पर्सं हस्ते स्थापयिष्यामः

ਲੈ ਕਰਿ ਬੀਚ ਤ੍ਰਿਸੂਲ ਕਿਧੌ ਫਰੂਆ ਤਿਹ ਸਾਮੁਹੇ ਰੂਪ ਜਗੈ ਹੈ ॥
लै करि बीच त्रिसूल किधौ फरूआ तिह सामुहे रूप जगै है ॥

वयं शूलं हस्ते धारयिष्यामः सूर्यप्रकाशे मुद्रायां उपविश्य जागरिष्यामः

ਘੋਟ ਕੈ ਤਾਹੀ ਕੇ ਧ੍ਯਾਨ ਕੀ ਭਾਗ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁ ਵਾਹੀ ਚੜੈ ਹੈ ॥
घोट कै ताही के ध्यान की भाग कहै कबि स्याम सु वाही चड़ै है ॥

कृष्णध्यानशङ्खं पिबामः मत्ताः भवेम

ਗ੍ਵਾਰਨੀਯਾ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹੈ ਨ ਰਹੈ ਹਮ ਧਾਮਨ ਜੋਗਿਨ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ॥੮੦੭॥
ग्वारनीया इह भाति कहै न रहै हम धामन जोगिन ह्वै है ॥८०७॥

एवं गोपीः तत्र गृहेषु न वसिष्यामः, योगिनः भविष्यामः इति अवदन्।८०७।

ਧੂਮ ਡਰੈ ਤਿਹ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹ ਸਾਮੁਹੇ ਅਉਰ ਕਛੂ ਨਹਿ ਕਾਰਜ ਕੈ ਹੈ ॥
धूम डरै तिह के ग्रिह सामुहे अउर कछू नहि कारज कै है ॥

श्रीकृष्णस्य गृहस्य पुरतः अग्निं प्रज्वालयिष्यामः, अन्यत् किमपि न करिष्यामः

ਧ੍ਯਾਨ ਧਰੈਂਗੀ ਕਿਧੌ ਤਿਹ ਕੌ ਤਿਹ ਧ੍ਯਾਨ ਕੀ ਭਾਗਹਿ ਸੋ ਮਤਿ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ॥
ध्यान धरैंगी किधौ तिह कौ तिह ध्यान की भागहि सो मति ह्वै है ॥

ध्यायिष्यामः तस्य ध्यानस्य शङ्खेन मत्तः स्थास्यामः

ਲੈ ਤਿਹ ਕੈ ਫੁਨਿ ਪਾਇਨ ਧੂਰਿ ਕਿਧੌ ਸੁ ਬਿਭੂਤ ਕੀ ਠਉਰ ਚੜੈ ਹੈ ॥
लै तिह कै फुनि पाइन धूरि किधौ सु बिभूत की ठउर चड़ै है ॥

तस्य पादस्य रजः शरीरे भस्म इव मर्दयिष्यामः

ਕੈ ਹਿਤ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਐਸੋ ਕਹੈਂ ਤਜਿ ਕੈ ਗ੍ਰਿਹ ਕਉ ਹਮ ਜੋਗਿਨ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ॥੮੦੮॥
कै हित ग्वारनि ऐसो कहैं तजि कै ग्रिह कउ हम जोगिन ह्वै है ॥८०८॥

तस्य कृष्णस्य हेतोः गृहं त्यक्त्वा योगिनः भवेयुः इति गोपीः वदन्ति।८०८।

ਕੈ ਅਪੁਨੇ ਮਨ ਕੀ ਫੁਨਿ ਮਾਲ ਕਹੈ ਕਬਿ ਵਾਹੀ ਕੋ ਨਾਮੁ ਜਪੈ ਹੈ ॥
कै अपुने मन की फुनि माल कहै कबि वाही को नामु जपै है ॥

मनसः मालाकारं कृत्वा तस्य नाम पुनः पुनः वक्ष्यामः

ਕੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕੀ ਪੈ ਤਪਸਾ ਹਿਤ ਸੋ ਤਿਹ ਤੇ ਜਦੁਰਾਇ ਰਿਝੈ ਹੈ ॥
कै इह भाति की पै तपसा हित सो तिह ते जदुराइ रिझै है ॥

एवं तपः करिष्यामः एवं कृष्णं,a यादवराजं प्रीणयिष्यामः

ਮਾਗ ਸਭੈ ਤਿਹ ਤੇ ਮਿਲਿ ਕੈ ਬਰੁ ਪਾਇਨ ਪੈ ਤਹਿ ਤੇ ਹਮ ਲਯੈ ਹੈ ॥
माग सभै तिह ते मिलि कै बरु पाइन पै तहि ते हम लयै है ॥

वरं प्राप्य तं प्रार्थयिष्यामात्मानं दातुम्

ਯਾ ਤੇ ਬਿਚਾਰਿ ਕਹੈ ਗੁਪੀਯਾ ਤਜਿ ਕੈ ਹਮ ਧਾਮਨ ਜੋਗਿਨ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ॥੮੦੯॥
या ते बिचारि कहै गुपीया तजि कै हम धामन जोगिन ह्वै है ॥८०९॥

एवं चिन्तयन्तः गोपीः वदन्ति यत् ते गृहं त्यक्त्वा योगिनः भवेयुः।८०९।

ਠਾਢੀ ਹੈ ਹੋਇ ਇਕਤ੍ਰ ਤ੍ਰੀਯਾ ਜਿਮ ਘੰਟਕ ਹੇਰ ਬਜੈ ਮ੍ਰਿਗਾਇਲ ॥
ठाढी है होइ इकत्र त्रीया जिम घंटक हेर बजै म्रिगाइल ॥

ताः स्त्रियः समागत्य शृङ्गध्वनिं शृण्वन् मृगयूथ इव स्थिताः

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਬਿ ਚਿਤ ਹਰੈ ਹਰਿ ਕੋ ਹਰਿ ਊਪਰਿ ਹ੍ਵੈ ਅਤਿ ਮਾਇਲ ॥
स्याम कहै कबि चित हरै हरि को हरि ऊपरि ह्वै अति माइल ॥

गोपीसमूहस्य एतत् दर्शनं सर्वाणि चिन्तानि अपहृतवान्, एते सर्वे गोपीः कृष्णेन मुग्धाः भवन्ति

ਧ੍ਰਯਾਨ ਲਗੈ ਦ੍ਰਿਗ ਮੂੰਦ ਰਹੈ ਉਘਰੈ ਨਿਕਟੈ ਤਿਹ ਜਾਨਿ ਉਤਾਇਲ ॥
ध्रयान लगै द्रिग मूंद रहै उघरै निकटै तिह जानि उताइल ॥

यद्यपि ते नेत्रे निमीलिताः तथापि समीपे कृष्णस्य सान्निध्यं अनुभवन्तः मायायां कदाचित् अतीव शीघ्रं नेत्राणि उद्घाटयन्ति

ਯੌ ਉਪਜੀ ਉਪਮਾ ਮਨ ਮੈ ਜਿਮ ਮੀਚਤ ਆਂਖ ਉਘਾਰਤ ਘਾਇਲ ॥੮੧੦॥
यौ उपजी उपमा मन मै जिम मीचत आंख उघारत घाइल ॥८१०॥

एवं कुर्वन्ति क्षत इव, यः कदाचित् नेत्रे निमील्य कदाचित् उद्घाटयति।८१०।

ਕੰਚਨ ਕੇ ਤਨ ਜੋ ਸਮ ਥੀ ਜੁ ਹੁਤੀ ਸਮ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਚੰਦ ਕਰਾ ਸੀ ॥
कंचन के तन जो सम थी जु हुती सम ग्वारनि चंद करा सी ॥

सुवर्णशरीरा ये चन्द्रकला (वक्त्रसदृशाः) ये गोपीः,