गुरुपुत्रं स्वेन सह आनयन् कृष्णः गुरुचरणयोः शिरः नत्वा विदां कृत्वा स्वनगरं पुनः आगतः।८९१।
दोहरा
सः स्वपरिवारेण सह मिलितुं आगतः, सर्वेषां सुखस्य वृद्धिः अभवत्
सर्वे सान्त्विताः अभवन्, th अनिश्चितता च नष्टा अभवत्।892।
धनुर्विद्यां शिक्षित्वा गुरुस्य मृतपुत्रं यमलोकात् पुनः आनीय धार्मिकदानरूपेण पित्रे पुनः दत्तम् इति शीर्षकस्य वर्णनस्य अन्तः
अधुना उधवं ब्रजं प्रति प्रेषणवर्णनम् आरभ्यते
स्वय्या
निद्रागमनसमये कृष्णः ब्रजवासिनां कृते किमपि कर्तव्यमिति चिन्तितवान्
उधवः प्रात: आहूय ब्रजं प्रेषयेत्,
यथा देवमातरं गोपीं गोपं च सान्त्वनवचनं प्रसारयेत्
अथ च प्रेमज्ञानविग्रहनिराकरणाय अन्यः उपायः नास्ति।८९३।
प्रदोषे कृष्णः उधवम् आहूय ब्रजं प्रति प्रेषितवान् |
नन्दस्य गृहं समासाद्य सर्वेषां शोकं निवृत्तम् |
नन्दः उधवं पृष्टवान् यत् कृष्णः कदापि तं स्मृतवान् वा इति
एवमुक्त्वा कृष्णं स्मृत्वा मूर्च्छितः भूमौ पतितः ॥८९४॥
यदा नन्दः पृथिव्यां पतितः तदा उधवः अवदत् यत् यादवनायकः आगतः इति
इति वचनं श्रुत्वा दुःखं त्यक्त्वा ।
(यदा) उत्थाय सावधानः सन् (नन्दः कृष्णं न दृष्टवान्,) एवम् उक्तवान्, अहं जानामि यत् उधवः वञ्चितः।
नन्दः उत्थाय उवाच हे उदव! अहं जानामि यत् त्वया कृष्णेन च अस्मान् वञ्चितौ यतः ब्रजं त्यक्त्वा नगरं गत्वा कृष्णः कदापि न प्रत्यागतवान् आसीत्।८९५।
कृष्णेन ब्रजं त्यक्त्वा सर्वजनानाम् अत्यन्तं दुःखं दत्तम्
हे उधव ! तेन विना ब्रजः दरिद्रः अभवत्
अस्माकं गृहस्य पतिना अस्मान् बालकं दत्त्वा, पापं विना, अपहृतं च।
भगवता-ईश्वरः अस्माकं गृहे पुत्रं दत्तवान्, परन्तु वयं न जानीमः, अस्माकं कस्य पापस्य कृते सः अस्मात् तं हरितवान्?इदं वदन् नन्दः शिरः नत्वा रोदितुम् आरब्धवान्।८९६।
इत्युक्त्वा (नन्दः) भूमौ पतितः (चैतन्यप्राप्ते च) ततः उत्थाय उधवम् एवम् उक्तवान्।
इत्युक्त्वा भूमौ पतित्वा पुनः उत्थाय उधवम् उधव! यस्मात् कृष्णः ब्रजं त्यक्त्वा मतुरा गतः इति कारणं ब्रूहि?
अहं तव पादयोः पतामि, भवता मे सर्वं विवरणं दातव्यम्
कस्मात् पापं हि मे कृष्णो न संसर्गं करोति ८९७।
एवं वदन्तं श्रुत्वा एवमुवाच स (नन्दः) | स बासुदेवस्य पुत्रः, २.
एतत् वचनं श्रुत्वा उधवः अवदत्, सः वस्तुतः वासुदेवस्य पुत्रः आसीत्, भगवता-ईश्वरः तं भवतः कृते न अपहृतवान्,
इति श्रुत्वा नन्दः शीतं निःश्वासं कृत्वा धैर्यं नष्टवान्
उधवं च प्रति दृष्ट्वा रोदितुम् आरब्धवान्।८९८।
उधवः निरन्तरमाह ब्रजेश्वर! मा दुःखी भव
कृष्णेन यत्प्रार्थितं तत् सर्वं शृण्वन्तु मां
यस्य वाक्यं हेरिन् मनः प्रसन्नं दृष्ट्वा यस्य मुखं सर्वे प्राणं लभन्ते।
स कृष्णेन त्वां सर्वचिन्तां त्यक्तुं प्रार्थितम्, भवतः किमपि नष्टं न स्यात्।८९९।
एवं उधवस्य वार्तालापं श्रुत्वा नन्दः उधवं कृष्णकथां श्रुत्वा अग्रे प्रश्नं कृतवान्
तस्य सर्वं शोकं निवृत्तं सुखं च मनसि वर्धितम्
अन्यानि सर्वाणि वार्तालापं त्यक्त्वा कृष्णविषये ज्ञाने लीनः
यथा योगिनः ध्यायन्ति, तथैव सः केवलं कृष्णं समाहितवान्।९००।
इत्युक्त्वा उधवः गोपीनां स्थितिं ज्ञापयितुं ग्रामं गतः
सर्वे ब्रजाः तस्मै शोकनिवासं प्रादुर्भूतवन्तः, तत्र वृक्षाः वनस्पतयः च शोकेन शुष्काः आसन्
स्त्रियः स्वगृहेषु मौनम् उपविष्टाः आसन्
ते महता अनिश्चिततायां फसन्ति इव भासन्ते स्म, कृष्णस्य विषये श्रुत्वा प्रसन्नाः अभवन्, परन्तु सः न आगतः इति एतत् ज्ञात्वा दुःखं अनुभवन्ति स्म।९०१।
उधवस्य भाषणम् : १.
स्वय्या
उधवः गोपीभ्यः अवदत्, लिस्टन् मम सर्वं कृष्णविषये
यस्मिन् मार्गे तेन त्वां पदाति, तस्मिन् गन्तुं, यत् किमपि कार्यं कर्तुं प्रार्थितं तत् भवन्तः तत् कर्तुं शक्नुवन्ति
अस्माकं वस्त्राणि विदार्य योगिनः भवन्तु यच्च ते कथ्यते, तत् कुरु