सस्सी क्रुद्धा अभवत्, हृदये योजनाकृता,
तां च सर्वान् सहानुभूतिमित्रान् आहूय।(18)
चौपाई
अथ सखीभिः एतत् परिमाणं कृतम्
तस्याः मित्राणि तस्याः उपायान् सूचितवन्तः, मायावत् मन्त्रैः च राजानं आहूय ।
(सः) ससिया प्रेम्णा पतितः
सस्सीं प्रेम्णा राजानं प्रथमं राणीं त्यक्तवान्।(19)
(सः) तया सह प्रेम करोति स्म
सा अविचलप्रेमभोगं कर्तुं आरब्धा, वर्षाणि च क्षणवत् व्यतीतानि ।
राजा तस्मिन् एवम् लीनः अभवत्
तस्याः प्रेम्णः मत्तः राजः सर्वान् राजकर्तव्यान् उपेक्षितवान्।(२०)
दोहिरा
प्रथमं यौवनवती, द्वितीयं चतुरा तृतीयं च सुलभतया,
राजा च तस्याः प्रेम्णः सर्वथा लीनः आसीत्, कदापि न गमिष्यति स्म।(21)
चौपाई
(ससिया अपि) तस्य सह अहर्निशं प्रेम करोति स्म
सा तस्य सह अहर्निशं रमति स्म, स्वजीवनात् अपि अधिकं तस्य मूल्याङ्कनं करोति स्म ।
(सर्वदा) वक्षसि लसन्
सा तस्य सह बन्धिता तिष्ठति स्म, यथा मक्षिकाः शर्करागुड़कन्दुकेषु अटन्ति।(22)
सवैय्य
मनसि तस्याः कान्तं, सा तृप्तिम् अनुभवति स्म।
तस्याः स्नेहं पश्यन्तः सर्वे, युवानः, वृद्धाः च तां प्रशंसन्ति स्म ।
प्रेमरागेण ओतप्रोतः सस्सी तं स्मितैः शोभयति स्म ।
तावता प्रीतिमन्मत्ता अभवत् यत् सा तृप्तिम् न अनुभवति स्म।(23)
कबित्
यौवनशक्त्या तस्याः रागः एतावत् प्रबुद्धः यत् शूरः अपि स्वस्य सत्कर्मानुष्ठानम् अवहेलयति स्म।
दिवारात्रौ तस्याः आराधनौ सिक्तः, सार्वभौमत्वं च प्रेम च पर्यायवाची जातम् इव आसीत्।
तस्याः मित्रदासीनां परिचर्या विना सः स्वयमेव तस्याः मेकअपं करिष्यति स्म,
सः तां सर्वशरीरे अधरेण आलिंगयति स्म, सा च महता स्नेहेन प्रेम्णा च प्रतिवदति स्म।(24)
दोहिरा
'प्रलोभनमुखं तस्य चक्षुः उत्तेजकम्।'
'तस्य प्रेम्णः लोभार्थं मम सर्वं बहुमूल्यं चैतन्यं व्ययिष्यामि।'(25)
सवैय्य
'सर्वः दुःखिताः स्त्रियः तस्य प्रसादं दृष्ट्वा आनन्दिताः भवन्ति।'
(कविः) सियामः वदति-'सर्वं विनयं परित्यज्य तस्य दृष्ट्या स्त्रियाः मित्राणि अटन्ति।'
'मया मनः परीक्षितुं बहु प्रयत्नः कृतः परन्तु तत् न शृणोति विक्रीतवान् च।'
स्वयं तस्य हस्ते विना मौद्रिकलाभैः।'(26)
ससिया उवाच ।
'अहो मित्र, तस्य वियोगे मम सर्वशरीरं शक्तिं दत्त्वा रागः समाप्तः।'
'न च अलङ्कारमिच्छामि न च भूखं शमयितुम् इच्छामि।'
'परित्यागं बहुप्रयत्नः अपि न निर्जनं कर्तुं शक्यते।'
'अहं तं गृहीतुम् इच्छामि स्म, किन्तु, धोखाधड़ी, अपि तु, मम हृदयं फिल्च कृतवान्।'(27)
कबित्
'अहं तस्य दृष्ट्या जीविष्यामि, तस्य गुप्तचर्या विना जलमपि न पिबामि।'
'मातापितरौ यजिष्यामि, एतत् मम जीवनस्य मापदण्डः।' 'यत् याचते तत् कर्तुं शपथं करोमि।'
'अहं तं पूर्णतया सेविष्यामि, तदेव मम इच्छा एव।' 'यदि सः मां काचम् जलं आनेतुं वदति तर्हि अहं तत् करिष्यामि।' 'शृणु मम मित्राणि; अहं तस्य वाक्पटुतायाः बलिदानः अस्मि।
'तस्य सङ्गात् आरभ्य सर्वा भूखः अपि च निद्रा नष्टा 'अहं सर्वं मम कान्तस्य मम कान्तस्य च सर्वा मम' (२८)
चौपाई
स (राज्ञी) एतत् सर्वं श्रुतवान्
एतत् सर्वं वार्तालापं तस्याः स्त्रियाः कर्णयोः प्राप्तम् यया प्रथमं कॉम (प्रथमपत्न्यारूपेण) आसीत्।
तेन प्रेमस्य वार्तालापं श्रुत्वा सः क्रोधपूर्णः अभवत्
एकदा सा तस्य मधुरभाषणानि श्रुतवती परन्तु अधुना सा कतिपयान् विश्वासपात्रान् परामर्शार्थं आहूतवती।(२९)
(तत् अवगमिष्यामि) अहं पितुः गृहे एकलः स्थितः,
'अहं गत्वा मम मातापितृणां समीपे निवसिष्यामि यत्र अहं जातः, भवतु मया निराश्रयत्वेन जीवितव्यं भविष्यति।'
भर्तारं हन्ति
'अथवा भर्तारं हत्वा पुत्रं सिंहासने स्थापयामि।(30)
अथवा गृहं त्यक्त्वा यात्रां गमिष्यामि
'कदाचित् अहं स्वगृहं त्यक्त्वा चन्दर ब्रतस्य (चन्द्र-उपवासस्य) व्रतं कृत्वा तीर्थयात्राम् कर्तुं शक्नोमि।'
(अहं) अस्मात् सुहागात् श्रेष्ठा विधवा।
'अथवा, कदाचित् अहं सम्पूर्णं जीवनं विधवा एव तिष्ठामि यथा तस्य सङ्गतिः इदानीं क्रोधजनकः अस्ति।'(31)
दोहिरा
'यदा कश्चित् मृगयायां मम पतिं हन्ति स्म ।
'ततः श्रुत्वा सस्सी कला न जीवति, आत्महत्या च करिष्यति।'(32)
चौपाई
सः उपविश्य एतत् संकल्पं सज्जीकृतवान्
सः (विश्वासपात्रः) चर्चां कर्तुं उपविष्टवान् यथा सः योजनायाः पुरस्कारं प्राप्नुयात्,
(दूतः तत् आश्वासितवान्) यदा राजा मृगयाक्रीडां करिष्यति
'यदा राजा मृगयायां व्यस्तः भविष्यति तदा मम बाणः तस्य वक्षःस्थलं भेदयिष्यति।'(33)
यदा पुन्नुः आह्वानं समीपं गतः
कालान्तरे राजा पुन्नु मृगयायै निर्गतवान् ।
यदा (सः) सघनं बन्नं प्राप्तवान्
सघनवने समीपं गत्वा शत्रुः बाणान् क्षिपत् ॥(३४)