श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 499


ਆਜ ਹੁਲਾਸ ਭਯੋ ਸਜਨੀ ਉਮਗਿਓ ਨ ਰਹੈ ਕਹਿਓ ਮੋਰ ਹੀਓ ਹੈ ॥
आज हुलास भयो सजनी उमगिओ न रहै कहिओ मोर हीओ है ॥

माता इदम् अवदत्, “हे सखे! मम मनः अत्यन्तं प्रसन्नः अस्ति

ਆਜ ਕੇ ਦਿਵਸ ਹੂੰ ਪੈ ਬਲਿ ਜਾਉ ਅਰੀ ਜਬ ਮੋ ਸੁਤ ਬ੍ਯਾਹ ਕੀਓ ਹੈ ॥੨੦੧੪॥
आज के दिवस हूं पै बलि जाउ अरी जब मो सुत ब्याह कीओ है ॥२०१४॥

अहम् अद्यपर्यन्तं यज्ञः अस्मि, यदा मम पुत्रस्य विवाहः अभवत्” इति २००४ ।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਕੰਧੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਰੁਕਮਿਨੀ ਹਰਨ ਇਤ ਬ੍ਯਾਹ ਕਰਨ ਬਰਨਨੰ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤੰ ॥
इति स्री दसम सकंधे बचित्र नाटके क्रिसनावतारे रुकमिनी हरन इत ब्याह करन बरननं धिआइ समापतं ॥

बचित्तरनाटके कृष्णावतार (दशम स्कन्धाधारित) इत्यस्मिन् “रुक्मणि अपहरणस्य तस्याः विवाहस्य च वर्णनम्” इति अध्यायस्य समाप्तिः ।

ਅਥ ਪ੍ਰਦੁਮਨ ਕਾ ਜਨਮ ਕਥਨੰ ॥
अथ प्रदुमन का जनम कथनं ॥

प्रद्युम्नस्य जन्मवर्णनम्

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਪੁਰਖ ਤ੍ਰੀਆ ਆਨੰਦ ਸੋ ਬਹੁ ਦਿਨ ਭਏ ਬਿਤੀਤ ॥
पुरख त्रीआ आनंद सो बहु दिन भए बितीत ॥

(यदा) स्त्री (रुक्मणि) पुरुषस्य (श्रीकृष्णस्य) भोगे बहुदिनानि व्यतीतानि।

ਗਰਭ ਭਯੋ ਤਬ ਰੁਕਮਨੀ ਪ੍ਰਭ ਤੇ ਪਰਮ ਪੁਨੀਤ ॥੨੦੧੫॥
गरभ भयो तब रुकमनी प्रभ ते परम पुनीत ॥२०१५॥

पतिपत्नी च बहुदिनानि आरामेन व्यतीतवन्तौ ततः रुक्मणी गर्भवती अभवत्।२०१५।

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोर्था

ਉਪਜਿਯੋ ਬਾਲਕ ਬੀਰ ਨਾਮ ਧਰਿਯੋ ਤਿਹ ਪਰਦੁਮਨ ॥
उपजियो बालक बीर नाम धरियो तिह परदुमन ॥

(अतः) सुर्मात्मजः पुत्रः प्रदुमान् इति नाम्ना अभवत्

ਮਹਾਰਥੀ ਰਨ ਧੀਰ ਸਭ ਜਾਨਤ ਹੈ ਜਗਤਿ ਜਿਹ ॥੨੦੧੬॥
महारथी रन धीर सभ जानत है जगति जिह ॥२०१६॥

प्रद्युम्नः नाम वीरः बालकः जातः, यम् जगत् महान् योद्धा युद्धविजेता च इति जानाति।२०१६।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਦਸ ਦਿਉਸ ਕੋ ਬਾਲਕ ਭਯੋ ਜਬ ਹੀ ਤਬ ਸੰਬਰ ਦੈਤ ਲੈ ਤਾਹਿ ਗਯੋ ਹੈ ॥
दस दिउस को बालक भयो जब ही तब संबर दैत लै ताहि गयो है ॥

दशदिनस्य बालस्य सम्बर् (नाम) दानवः तं हृतवान् ।

ਸਿੰਧ ਕੇ ਭੀਤਰ ਡਾਰਿ ਦਯੋ ਇਕ ਮਛ ਹੁਤੋ ਤਿਹ ਲੀਲ ਲਯੋ ਹੈ ॥
सिंध के भीतर डारि दयो इक मछ हुतो तिह लील लयो है ॥

यदा बालकः केवलं तनदिनानां वयसि आसीत् तदा शम्बरः नाम राक्षसः तं अपहृत्य समुद्रे क्षिप्तवान्, यत्र सः मत्स्येन निगलितः

ਮਛ ਸੋਊ ਗਹਿ ਝੀਵਰਿ ਏਕੁ ਸੁ ਸੰਬਰ ਪੈ ਫਿਰਿ ਜਾਇ ਦਯੋ ਹੈ ॥
मछ सोऊ गहि झीवरि एकु सु संबर पै फिरि जाइ दयो है ॥

एकः झिवरः तं मत्स्यं गृहीतवान् ततः सः साम्बराय (विशालकाय) (विक्रीय)।

ਭਛਨ ਕੋ ਫੁਨਿ ਤਾਹਿ ਰਸੋਇ ਮੈ ਭੇਜਿ ਦਯੋ ਸੁ ਉਲਾਸ ਕਯੋ ਹੈ ॥੨੦੧੭॥
भछन को फुनि ताहि रसोइ मै भेजि दयो सु उलास कयो है ॥२०१७॥

एकः मत्स्यजीविः तत् मत्स्यं गृहीत्वा शम्बरं प्रति आनयत्, सः प्रसन्नः सन् पाकशालायाः कृते पाकशालायाः कृते प्रेषितवान्।२०१७।

ਜਬ ਮਛ ਕੋ ਪਾਰਨ ਪੇਟ ਲਗੇ ਤਬ ਸੁੰਦਰ ਬਾਰਿਕ ਏਕ ਨਿਹਾਰਿਯੋ ॥
जब मछ को पारन पेट लगे तब सुंदर बारिक एक निहारियो ॥

मत्स्योदरं विदीर्णे तत्र सुन्दरः बालकः दृष्टः

ਹੋਇ ਦਇਆਲ ਵਤੀ ਸੁ ਤ੍ਰੀਆ ਕਰੁਨਾ ਰਸੁ ਪੈ ਚਿਤ ਮੈ ਤਿਨਿ ਧਾਰਿਯੋ ॥
होइ दइआल वती सु त्रीआ करुना रसु पै चित मै तिनि धारियो ॥

पाकशालायाः दासी करुणापूर्णा आसीत्

ਤੇਰੋ ਕਹਿਯੋ ਪਤਿ ਹੈ ਇਮ ਨਾਰਦ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥
तेरो कहियो पति है इम नारद स्याम भनै इह भाति उचारियो ॥

नारदः आगत्य तां अवदत्- “सः तव पतिः अस्ति

ਸੋ ਬਤੀਆ ਸੁਨਿ ਕੈ ਮੁਨਿ ਨਾਰਿ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਸੋ ਭਰਤਾ ਕਰਿ ਪਾਰਿਯੋ ॥੨੦੧੮॥
सो बतीआ सुनि कै मुनि नारि भली बिधि सो भरता करि पारियो ॥२०१८॥

” सा च स्त्रियः तस्य पतिं मत्वा तं पालितवन्तः।2018.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਪੋਖਨ ਬਹੁਤੁ ਦਿਵਸ ਜਬ ਕਰੀ ॥
पोखन बहुतु दिवस जब करी ॥

यदा सः बहुदिनानि (बालस्य) पालनं करोति स्म

ਤਬ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਤ੍ਰੀਆ ਕੀ ਧਰੀ ॥
तब इह द्रिसटि त्रीआ की धरी ॥

सुकालं पालितः सन् मनसि स्त्रियं चिन्तयति स्म

ਕਾਮ ਭਾਵ ਚਿਤ ਭੀਤਰ ਚਹਿਯੋ ॥
काम भाव चित भीतर चहियो ॥

(सा नारी) काम भवं चिते कामयत्

ਰੁਕਮਿਨਿ ਸੁਤ ਸਿਉ ਬਚ ਇਹ ਕਹਿਯੋ ॥੨੦੧੯॥
रुकमिनि सुत सिउ बच इह कहियो ॥२०१९॥

स्त्री अपि कामना रुक्मणिपुत्रम् एवम् उक्तवती।२०१९।

ਮੈਨਵਤੀ ਤਬ ਬੈਨ ਸੁਨਾਏ ॥
मैनवती तब बैन सुनाए ॥

कम् अतुर् (स्त्री) इदम् वचनम् उक्तवान्।

ਤੁਮ ਮੋ ਪਤਿ ਰੁਕਮਿਨਿ ਕੇ ਜਾਏ ॥
तुम मो पति रुकमिनि के जाए ॥

अथ मैनवती इदमब्रवीत्- त्वं रुक्मणीपुत्रोऽसि भर्ता मम

ਤੁਮ ਕੋ ਸੰਬਰ ਦਾਨਵ ਹਰਿਯੋ ॥
तुम को संबर दानव हरियो ॥

त्वं विशालेन साम्बरेन अपहृतः

ਆਨਿ ਸਿੰਧੁ ਕੇ ਭੀਤਰ ਡਰਿਯੋ ॥੨੦੨੦॥
आनि सिंधु के भीतर डरियो ॥२०२०॥

शम्बर राक्षसः त्वां अपहृत्य समुद्रे क्षिप्तवान् आसीत्।२०२०।

ਤਬ ਇਕ ਮਛ ਲੀਲ ਤੁਹਿ ਲਯੋ ॥
तब इक मछ लील तुहि लयो ॥

तदा मत्स्यः त्वां निगलितवान्।

ਸੋ ਭੀ ਮਛ ਫਾਸਿ ਬਸਿ ਭਯੋ ॥
सो भी मछ फासि बसि भयो ॥

“तदा मत्स्यः त्वां निगलितवान् आसीत्, सः मत्स्यः अपि गृहीतः आसीत्

ਝੀਵਰ ਫਿਰਿ ਸੰਬਰ ਪੈ ਲਿਆਯੋ ॥
झीवर फिरि संबर पै लिआयो ॥

झिवरः तदा (तम्) सम्बरम् आनयत्।

ਤਿਹ ਹਮ ਪੈ ਭਛਨ ਹਿਤ ਦਿਆਯੋ ॥੨੦੨੧॥
तिह हम पै भछन हित दिआयो ॥२०२१॥

मत्स्यजीविः शम्बरम् आनयत्, तत्र मम पाकार्थं प्रेषितवान्।२०२१।

ਜਬ ਹਮ ਪੇਟ ਮਛ ਕੋ ਫਾਰਿਯੋ ॥
जब हम पेट मछ को फारियो ॥

यदा मया मत्स्यस्य उदरं विदारितम् ।

ਤਬ ਤੋਹਿ ਕਉ ਮੈ ਨੈਨਿ ਨਿਹਾਰਿਯੋ ॥
तब तोहि कउ मै नैनि निहारियो ॥

“मत्स्यस्य उदरं विदारयन् अहं त्वां तत्र दृष्टवान्

ਮੋਰੇ ਹ੍ਰਿਦੈ ਦਇਆ ਅਤਿ ਆਈ ॥
मोरे ह्रिदै दइआ अति आई ॥

(ततः) मम हृदये बहु करुणा आगता

ਅਉ ਨਾਰਦ ਇਹ ਭਾਤ ਸੁਨਾਈ ॥੨੦੨੨॥
अउ नारद इह भात सुनाई ॥२०२२॥

मम, मनः करुणम् अभवत् तत्सहकालं नारदः मां अवदत्।2022।

ਇਹ ਅਵਤਾਰ ਮਦਨ ਕੋ ਆਹੀ ॥
इह अवतार मदन को आही ॥

कामावतार इति

ਢੂੰਢਤ ਫਿਰਤ ਰੈਨ ਦਿਨ ਜਾਹੀ ॥
ढूंढत फिरत रैन दिन जाही ॥

“सः कामदेवस्य (प्रेमदेवस्य) अवतारः, यं त्वं अहोरात्रं अन्वेषसे

ਮੈ ਪਤਿ ਲਖਿ ਤੁਹਿ ਸੇਵਾ ਕਰੀ ॥
मै पति लखि तुहि सेवा करी ॥

अहं त्वां पतिरूपेण सेवितवान्।

ਅਬ ਮੈ ਮਦਨ ਕਥਾ ਚਿਤ ਧਰੀ ॥੨੦੨੩॥
अब मै मदन कथा चित धरी ॥२०२३॥

अहं त्वां सेवितवान्, त्वां पतिं मत्वा त्वां दृष्ट्वा इदानीं मैथुनस्य प्रभावे अस्मि।२०२३।

ਰੁਦ੍ਰ ਕੋਪ ਕਾਇਆ ਤੁਹਿ ਜਰੀ ॥
रुद्र कोप काइआ तुहि जरी ॥

रुद्रस्य क्रोधात् यदा तव शरीरं दग्धम् आसीत् ।

ਤਬ ਮੈ ਪੂਜਾ ਸਿਵ ਕੀ ਕਰੀ ॥
तब मै पूजा सिव की करी ॥

अथ अहं शिवं पूजितवान्।

ਬਰੁ ਸਿਵ ਦਯੋ ਹੁਲਾਸ ਬਢੈ ਹੈ ॥
बरु सिव दयो हुलास बढै है ॥

(ततः) शिवः प्रसन्नः भूत्वा आशीर्वादं दत्तवान्

ਭਰਤਾ ਵਹੀ ਮੂਰਤਿ ਤੂ ਪੈ ਹੈ ॥੨੦੨੪॥
भरता वही मूरति तू पै है ॥२०२४॥

“यदा शिवस्य क्रोधात् तव शरीरं भस्म दग्धं तदा मया शिवं ध्यायितम्, यः प्रसन्नः सन् मे स एव पतिः प्राप्स्यति इति वरं दत्तवान्” २०२४।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਤਬ ਹਉ ਸੰਬਰ ਦੈਤ ਕੀ ਭਈ ਰਸੋਇਨ ਆਇ ॥
तब हउ संबर दैत की भई रसोइन आइ ॥

“तदा अहं शम्बरस्य पाकशाला अभवम्

ਅਬ ਭਰਤਾ ਮੁਹਿ ਰੁਦ੍ਰ ਤੂ ਸੁੰਦਰ ਦਯੋ ਬਨਾਇ ॥੨੦੨੫॥
अब भरता मुहि रुद्र तू सुंदर दयो बनाइ ॥२०२५॥

इदानीं शिवेन त्वां तदेव मनोहरं कृतम्” २०२५ ।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या