श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 397


ਹਰਿ ਰੂਪ ਨਿਹਾਰਿ ਮਨੇ ਸੁਖ ਪਾਇ ਕੈ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਕੀ ਸੇਵ ਸੁ ਕੀਨੀ ॥
हरि रूप निहारि मने सुख पाइ कै स्री जदुबीर की सेव सु कीनी ॥

अक्रूरः कृष्णस्य मुखं दृष्ट्वा अतीव प्रसन्नः अभवत्, सः कृष्णस्य निःस्वार्थसेवायां लीनः अभवत्

ਪਾਇ ਪਰੋ ਤਾਹਿ ਕੇ ਬਹੁਰੇ ਉਠਿ ਦੇਵਕੀ ਲਾਲਿ ਪਰਿਕ੍ਰਮਾ ਦੀਨੀ ॥
पाइ परो ताहि के बहुरे उठि देवकी लालि परिक्रमा दीनी ॥

कृष्णस्य पादौ स्पृष्ट्वा परितः प्रदक्षिणं कृतवान्

ਭੋਜਨ ਅੰਨ ਜਿਤੋ ਗ੍ਰਿਹ ਥੋ ਸੋਊ ਆਨਿ ਧਰੋ ਹਿਤ ਬਾਤ ਲਖੀਨੀ ॥
भोजन अंन जितो ग्रिह थो सोऊ आनि धरो हित बात लखीनी ॥

महता स्नेहेन लीनः सन् यत्किमपि अन्नं भोजनादिकं च गृहे आसीत्, तत् सर्वं कृष्णस्य पुरतः आनयत्

ਥੋ ਮਨ ਮੋ ਸੋਊ ਬਾਛਤ ਇਛ ਵਹੈ ਜਸੁਧਾ ਸੁਤ ਪੂਰਨ ਕੀਤੀ ॥੯੯੭॥
थो मन मो सोऊ बाछत इछ वहै जसुधा सुत पूरन कीती ॥९९७॥

अक्रूरस्य मनसि यत्कामा आसीत् तत् श्रीकृष्णः यशोदासुतः।९९७।

ਪੂਰਨ ਕੈ ਮਨਸਾ ਤਿਹ ਕੀ ਸੰਗਿ ਊਧਵ ਲੈ ਫਿਰਿ ਧਾਮਿ ਅਯੋ ॥
पूरन कै मनसा तिह की संगि ऊधव लै फिरि धामि अयो ॥

अक्रूरस्य कामं पूरयन् उधवं च सह गृहीत्वा कृष्णः स्वगृहं प्रत्यागतवान्

ਗ੍ਰਿਹ ਆਇ ਕੈ ਮੰਗਨ ਲੋਗ ਬੁਲਾਇ ਗਵਾਵਤ ਭਯੋ ਤਿਹ ਰਾਗ ਗਯੋ ॥
ग्रिह आइ कै मंगन लोग बुलाइ गवावत भयो तिह राग गयो ॥

गृहम् आगत्य वैषकाः आहूय प्रसन्नाः भूत्वा तेभ्यः दानरूपेण विविधाः भिक्षाः दत्ताः

ਤਿਨ ਊਪਰ ਰੀਝਿ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਘਨੋ ਗ੍ਰਿਹ ਤੇ ਕਢਿ ਦਾਨ ਦਯੋ ॥
तिन ऊपर रीझि कहै कबि स्याम घनो ग्रिह ते कढि दान दयो ॥

कविः श्यामः कथयति यत् सः तान् प्रति ईर्ष्याम् अनुभवन् तान् गृहात् बहिः निष्कास्य बहु दानं कृतवान्।

ਮਨੋ ਤਾ ਜਸ ਤੇ ਮ੍ਰਿਤ ਮੰਡਲ ਮੈ ਅਬ ਕੇ ਦਿਨ ਲਉ ਦਿਨ ਸੇਤ ਭਯੋ ॥੯੯੮॥
मनो ता जस ते म्रित मंडल मै अब के दिन लउ दिन सेत भयो ॥९९८॥

अनेन कर्मणा कृष्णस्य एतावत् अनुमोदनं जातम् इति कविः श्यामः कथयति यत् एतेन स्तुत्या अद्यपर्यन्तं दिवा मृत्युमण्डले श्वेतवर्णः दृश्यते।९९८।

ਅਕ੍ਰੂਰ ਸਿਆਮ ਕੇ ਧਾਮਹਿ ਆਇ ਕੈ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਕੇ ਪਾਇਨ ਲਾਗਿਓ ॥
अक्रूर सिआम के धामहि आइ कै स्री जदुबीर के पाइन लागिओ ॥

अक्रूरः कृष्णस्य प्रासादम् आगत्य तस्य पादयोः पतितः |

ਕੰਸ ਬਿਦਾਰਿ ਬਕੀ ਉਰਿ ਫਾਰਿ ਕਹਿਯੋ ਕਰਤਾਰ ਸਰਾਹਨ ਲਾਗਿਓ ॥
कंस बिदारि बकी उरि फारि कहियो करतार सराहन लागिओ ॥

कृष्णं कंसबकासुरहन्तारं प्रशंसितुं प्रवृत्तः |

ਅਉਰ ਗਈ ਸੁਧਿ ਭੂਲ ਸਭੈ ਹਰਿ ਕੀ ਉਪਮਾ ਰਸ ਭੀਤਰ ਪਾਗਿਓ ॥
अउर गई सुधि भूल सभै हरि की उपमा रस भीतर पागिओ ॥

(सः) अन्ये सर्वे इन्द्रियाणि विस्मृतवान्, (मात्रं) श्रीकृष्णस्य सादृश्ये लीनः अभवत्।

ਆਨੰਦ ਬੀਚ ਬਢਿਯੋ ਮਨ ਕੇ ਮਨ ਕੋ ਦੁਖ ਥੋ ਜਿਤਨੋ ਸਭ ਭਾਗਿਓ ॥੯੯੯॥
आनंद बीच बढियो मन के मन को दुख थो जितनो सभ भागिओ ॥९९९॥

तादृशं स्तुतिमग्नः स्वचैतन्यं विस्मृत्वा सर्वदुःखाः समाप्ताः, मनसि सुखं वर्धितम्।९९९।

ਦੇਵਕੀ ਲਾਲ ਗੁਪਾਲ ਅਹੋ ਨੰਦ ਲਾਲ ਦਿਆਲ ਇਹੈ ਜੀਯ ਧਾਰਿਓ ॥
देवकी लाल गुपाल अहो नंद लाल दिआल इहै जीय धारिओ ॥

एषः कृष्णः देवकीपुत्रः यः अपि अनुग्रहेण नन्दपुत्रः अभवत्

ਕੰਸ ਬਿਦਾਰਿ ਬਕੀ ਉਰ ਫਾਰਿ ਕਹਿਯੋ ਕਰਤਾ ਜਦੁਬੀਰ ਉਚਾਰਿਓ ॥
कंस बिदारि बकी उर फारि कहियो करता जदुबीर उचारिओ ॥

कंसं हत्वा बकासुरहृदयं च विदीर्णं यादवनायकः इति ख्यातः

ਹੇ ਅਘ ਕੇ ਰਿਪੁ ਹੇ ਰਿਪੁ ਕੇਸੀ ਕੇ ਹੇ ਕੁਪਿ ਜਾਹਿ ਤ੍ਰਿਨਾਵ੍ਰਤਿ ਮਾਰਿਓ ॥
हे अघ के रिपु हे रिपु केसी के हे कुपि जाहि त्रिनाव्रति मारिओ ॥

हे कृष्ण ! केशीहन्ता सर्वपापनाशनं त्रिनाव्रतस्य च हन्ता |

ਤਾ ਅਬ ਰੂਪ ਦਿਖਾਇ ਹਮੈ ਹਮਰੋ ਸਭ ਪਾਪ ਬਿਦਾ ਕਰਿ ਡਾਰਿਓ ॥੧੦੦੦॥
ता अब रूप दिखाइ हमै हमरो सभ पाप बिदा करि डारिओ ॥१०००॥

मुखं दर्शयन् मम सर्वाणि पापानि नाशितानि 1000.

ਚੋਰ ਹੈ ਸਾਧਨ ਕੇ ਦੁਖ ਕੋ ਸੁਖ ਕੋ ਬਰੁ ਦਾਇਕ ਸ੍ਯਾਮ ਉਚਾਰਿਓ ॥
चोर है साधन के दुख को सुख को बरु दाइक स्याम उचारिओ ॥

हे श्याम ! त्वं चोरः (किन्तु) साधुनां दुःखानि (हरसि) सुखदा इति उच्यते।

ਹੈ ਠਗ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਚੀਰਨ ਕੋ ਭਟ ਹੈ ਜਿਨਿ ਕੰਸ ਸੋ ਬੀਰ ਪਛਾਰਿਓ ॥
है ठग ग्वारनि चीरन को भट है जिनि कंस सो बीर पछारिओ ॥

कृष्णः पराक्रमी शक्तिमान् सन्तदुःखनाशकः शान्तिसुखदः ठुगः गोपीनां वस्त्रहृतः कंसस्य योद्धानां निपातकः इति उच्यते

ਕਾਇਰ ਹੈ ਬਹੁ ਪਾਪਨ ਤੇ ਅਰੁ ਬੈਦ ਹੈ ਜਾ ਸਭ ਲੋਗ ਜੀਯਾਰਿਓ ॥
काइर है बहु पापन ते अरु बैद है जा सभ लोग जीयारिओ ॥

पापेभ्यः दूरं तिष्ठति सर्वव्याधिभ्यः प्रजानां त्राता

ਪੰਡਿਤ ਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜਿਨਿ ਚਾਰੋ ਈ ਬੇਦੁ ਕੋ ਭੇਦ ਸਵਾਰਿਓ ॥੧੦੦੧॥
पंडित है कबि स्याम कहै जिनि चारो ई बेदु को भेद सवारिओ ॥१००१॥

कविः श्यामः कथयति यत् स एव कृष्णः परमपण्डितः चतुर्वेदानां रहस्यवर्णनं करोति १००१ ।

ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਜਦੁਬੀਰ ਕੇ ਸੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਉਠਿ ਪਾਇ ਪਰਿਯੋ ॥
यौ कहि कै जदुबीर के सो कबि स्याम कहै उठि पाइ परियो ॥

एवमुक्त्वा अक्रूरः कृष्णपादयोः पतितः |

ਹਰਿ ਕੀ ਬਹੁ ਬਾਰ ਸਰਾਹ ਕਰੀ ਦੁਖ ਥੋ ਜਿਤਨੋ ਛਿਨ ਬੀਚ ਹਰਿਯੋ ॥
हरि की बहु बार सराह करी दुख थो जितनो छिन बीच हरियो ॥

सः तं बहुवारं प्रशंसितवान्, तस्य सर्वाणि दुःखानि क्षणमात्रेण समाप्ताः

ਅਰੁ ਤਾ ਛਬਿ ਕੇ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਕਬਿ ਨੇ ਬਿਧਿ ਯਾ ਮੁਖ ਤੇ ਉਚਰਿਯੋ ॥
अरु ता छबि के जसु उच महा कबि ने बिधि या मुख ते उचरियो ॥

(अथ) तस्य दृश्यस्य उच्चं महान् यशः कविः स्वमुखात् एवम् उक्तः।

ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੰਜੋਅ ਕਉ ਪੈਨ੍ਰਹਿ ਤਨੈ ਸਭ ਪਾਪਨ ਸੰਗਿ ਲਰਿਯੋ ਨ ਟਰਿਯੋ ॥੧੦੦੨॥
हरि नामु संजोअ कउ पैन्रहि तनै सभ पापन संगि लरियो न टरियो ॥१००२॥

अस्य दृश्यस्य सौन्दर्यं कविना एवं वर्णितं यत् अक्रूरः दुष्टानां विरुद्धं निर्भयेन युद्धं कर्तुं भगवतः नामकवचं धारयित्वा सूक्ष्मः अभवत्।1002।

ਫਿਰਿ ਯੌ ਕਰਿ ਕਾਨਰ ਕੀ ਉਪਮਾ ਹਰਿ ਜੀ ਤੁਮ ਹੀ ਮੁਰ ਸਤ੍ਰ ਪਛਾਰਿਯੋ ॥
फिरि यौ करि कानर की उपमा हरि जी तुम ही मुर सत्र पछारियो ॥

ततः श्रीकृष्णस्य अनुकरणं कृत्वा एवं हरिजी! त्वमेव 'मुर' (नाम) शत्रुं जितसि।

ਤੈ ਹੀ ਮਰੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾਰਿ ਕਮਧ ਸੁ ਰਾਵਨ ਮਾਰਿ ਘਨੋ ਰਨ ਪਾਰਿਯੋ ॥
तै ही मरे त्रिपुरारि कमध सु रावन मारि घनो रन पारियो ॥

ततः कृष्णं प्रशंसन् अवदत्, हे भगवन् (कृष्ण)! त्वया मुर राक्षसं हत्वा कबन्ध रावण इत्यादीनि घोरयुद्धे हतानि आसन्

ਲੰਕ ਦਈ ਅਰਿ ਭ੍ਰਾਤਰ ਕਉ ਸੀਅ ਕੋ ਸੰਗਿ ਲੈ ਫਿਰਿ ਅਉਧਿ ਸਿਧਾਰਿਯੋ ॥
लंक दई अरि भ्रातर कउ सीअ को संगि लै फिरि अउधि सिधारियो ॥

विभीषणाय लङ्काराज्यं दत्त्वा स्वयं सीतया सह अयोध्यां गतः

ਤੈ ਹੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਕੀਏ ਸਭ ਹੀ ਹਮ ਜਾਨਤ ਹੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥੧੦੦੩॥
तै ही चरित्र कीए सभ ही हम जानत है इह भाति उचारियो ॥१००३॥

एतानि सर्वाणि पराक्रमाणि त्वया स्वयमेव कृतानि इति अहं निःशङ्कं स्वीकुर्वन् अस्मि।१००३।

ਹੇ ਕਮਲਾਪਤਿ ਹੇ ਗਰੁੜਧ੍ਵਜ ਹੇ ਜਗਨਾਇਕ ਕਾਨ੍ਰਹਿ ਕਹਿਯੋ ਹੈ ॥
हे कमलापति हे गरुड़ध्वज हे जगनाइक कान्रहि कहियो है ॥

पति लचमी ! हे गरुड धुज ! हे जगत्पते ! (त्वमेव) उच्यते (नाम्ना) कन्हः।

ਹੇ ਜਦੁਬੀਰ ਕਹੋ ਬਤੀਯਾ ਸਭ ਹੀ ਤੁਮਰੀ ਭ੍ਰਿਤ ਲੋਕ ਭਯੋ ਹੈ ॥
हे जदुबीर कहो बतीया सभ ही तुमरी भ्रित लोक भयो है ॥

हे गरुडध्वज ! हे लक्ष्मीपुत्र ! तथा जगतः प्रभुः! शृणु मां, त्वं सर्वस्य जगतः आश्रयः असि,

ਮੇਰੀ ਹਰੋ ਮਮਤਾ ਹਰਿ ਜੂ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਹਰਿ ਚੀਨ ਲਯੋ ਹੈ ॥
मेरी हरो ममता हरि जू इह भाति कहियो हरि चीन लयो है ॥

अहो देव ! मम प्रेम गृहाण एतादृशं वाक्यं कृष्णेन श्रुतम्।

ਡਾਰਿ ਦਈ ਮਮਤਾ ਤਿਹ ਪੈ ਸੋਊ ਮੋਨਹਿ ਧਾਰ ਕੈ ਬੈਠਿ ਰਹਿਯੋ ਹੈ ॥੧੦੦੪॥
डारि दई ममता तिह पै सोऊ मोनहि धार कै बैठि रहियो है ॥१००४॥

कृष्णः पूर्वानुमानं कृतवान् यत् अक्रूरुः आसक्तितः, माइनस्स् च स्वस्य मोक्षस्य विषये किमपि वक्तुम् इच्छति, अतः सः अक्रूर् s माइनस्स् इत्यस्य मनसा माध्यमेन वरदानं दत्त्वा प्रभावितवान्, सः च स्वयं मौनेन उपविष्टः आसीत्।1004।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਬਾਚ ਅਕ੍ਰੂਰ ਸੋ ॥
कान्रह जू बाच अक्रूर सो ॥

अक्रूरं सम्बोधितं कृष्णस्य भाषणम्-

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਐ ਹੋ ਚਚਾ ਜਦੁਬੀਰ ਕਹਿਯੋ ਹਮ ਕਉ ਸਮਝੇ ਬਿਨੁ ਤੈ ਹਰਿ ਚੀਨੋ ॥
ऐ हो चचा जदुबीर कहियो हम कउ समझे बिनु तै हरि चीनो ॥

हे मामा ! अविज्ञाय मां त्वया दृष्टं भगवतः प्रकटीकरणम्

ਤਾ ਤੇ ਲਡਾਵਹੁ ਮੋਹਿ ਕਹਿਯੋ ਜਿਹ ਤੇ ਸੁਖ ਹੋ ਅਤਿ ਹੀ ਮੁਹਿ ਜੀ ਨੋ ॥
ता ते लडावहु मोहि कहियो जिह ते सुख हो अति ही मुहि जी नो ॥

आरामं देहि मम जीवनं सुखदं भवेत्

ਆਇਸ ਮੋ ਬਸੁਦੇਵਹ ਜੀ ਅਕ੍ਰੂਰ ਬਡੇ ਲਖ ਊ ਕਰ ਕੀਨੋ ॥
आइस मो बसुदेवह जी अक्रूर बडे लख ऊ कर कीनो ॥

वासुदेवस्य अनन्तरं भवन्तः वरिष्ठतमः इति गण्यन्ते

ਤਾ ਤੇ ਨ ਮੋ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਲਖੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਹਰਿ ਜੂ ਹਸਿ ਦੀਨੋ ॥੧੦੦੫॥
ता ते न मो घनि स्याम लखै इह भाति कहियो हरि जू हसि दीनो ॥१००५॥

एवं प्रणमामि पुरतः कृष्णः स्मितं कृतवान्।1005।

ਸੋ ਸੁਨਿ ਬੀਰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਭਯੋ ਮੁਸਲੀਧਰ ਸ੍ਯਾਮ ਜੂ ਕੰਠਿ ਲਗਾਏ ॥
सो सुनि बीर प्रसंन भयो मुसलीधर स्याम जू कंठि लगाए ॥

इति वचनं श्रुत्वा अक्रूरः प्रसन्नः सन् कृष्णं बलरामं च आलिंगितवान्

ਸੋਕ ਜਿਤੇ ਮਨ ਭੀਤਰ ਥੇ ਹਰਿ ਕੋ ਤਨ ਭੇਟਿ ਸਭੈ ਬਿਸਰਾਏ ॥
सोक जिते मन भीतर थे हरि को तन भेटि सभै बिसराए ॥

सः मनसः दुःखं त्यक्तवान्, .

ਛੋਟ ਭਤੀਜ ਲਖੇ ਕਰਿ ਕੈ ਕਰਿ ਕੈ ਜਗ ਕੇ ਕਰਤਾ ਨਹੀ ਪਾਏ ॥
छोट भतीज लखे करि कै करि कै जग के करता नही पाए ॥

सः (तान्) अल्पभ्रातृत्वेन जानाति स्म, तान् जगतः कर्तृत्वेन न मन्यते स्म।

ਯਾ ਬਿਧਿ ਭੀ ਤਿਹ ਠਉਰ ਕਥਾ ਤਿਹ ਕੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮਹਿ ਮੰਗਲ ਗਾਏ ॥੧੦੦੬॥
या बिधि भी तिह ठउर कथा तिह के कबि स्यामहि मंगल गाए ॥१००६॥

लघुभ्रातृभ्रातृभ्रातृमात्रं च मन्यते न तु जगतः निर्माता। एवं प्रकारेण एषा कथा तत्र घटिता, या कृष्णस्य स्तुत्या श्यामस्य कविना बेन् गायिता अस्ति।1006।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਅਕ੍ਰੂਰ ਗ੍ਰਿਹ ਜੈਬੋ ਸੰਪੂਰਨੰ ॥
इति स्री दसम सिकंधे बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे अक्रूर ग्रिह जैबो संपूरनं ॥

बचित्तरनाटके कृष्णावतारे (दशम स्कन्धाधारित) अक्रूरस्य गृहं गमनम् इति वर्णनस्य अन्त्यम्।

ਅਥ ਅਕ੍ਰੂਰ ਕੋ ਫੁਫੀ ਪਾਸ ਭੇਜਨ ਕਥਨੰ ॥
अथ अक्रूर को फुफी पास भेजन कथनं ॥

अधुना अक्रूरं मातुलस्य समीपं प्रेषयितुं वर्णनं आरभ्यते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਕਹਿਯੋ ਹਸਿ ਕੈ ਬਰਬੀਰ ਗਜਾਪੁਰ ਮੈ ਚਲ ਜਇਯੈ ॥
स्री जदुबीर कहियो हसि कै बरबीर गजापुर मै चल जइयै ॥

श्रीकृष्णः हसन् अवदत् हे श्रेष्ठ योद्धा (अक्रूर)! हस्तानापुर ('गाजापुर') चलो।

ਮੋ ਪਿਤ ਕੀ ਭਗਨੀ ਸੁਤ ਹੈ ਤਿਨ ਕੋ ਅਬ ਜਾਇ ਕੈ ਸੋਧਹਿ ਲਇਯੈ ॥
मो पित की भगनी सुत है तिन को अब जाइ कै सोधहि लइयै ॥

कृष्णः अक्रूरं स्मितं कृत्वा अवदत्, त्वं मम पितुः भगिन्याः पुत्राणां स्थितिं जिज्ञासितुं हस्तिनापुरं गच्छसि

ਅੰਧ ਤਹਾ ਨ੍ਰਿਪ ਹੈ ਮਨ ਅੰਧ ਦ੍ਰਜੋਧਨ ਭਯੋ ਬਸਿ ਤਾ ਕੋ ਲਖਈਯੈ ॥
अंध तहा न्रिप है मन अंध द्रजोधन भयो बसि ता को लखईयै ॥

तत्र अन्धः राजा दुष्टस्य दुर्योधनस्य वशे अस्ति, तस्य नवमपि आनयतु