श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 504


ਠਾਈਸ ਦਿਵਸ ਲਉ ਸੇਵ ਕਰੀ ਤਿਹ ਕੀ ਤਿਹ ਕੋ ਅਤਿ ਹੀ ਰਿਝਵਾਯੋ ॥
ठाईस दिवस लउ सेव करी तिह की तिह को अति ही रिझवायो ॥

एवं स्नुषाम् उपदिश्य चण्डिकां पूजयित्वा अष्टाविंशतिदिनानि यावत् निरन्तरं सेवन्ते स्म, ते तां प्रीणयन्ति स्म

ਰੀਝਿ ਸਿਵਾ ਤਿਨ ਪੈ ਤਬ ਹੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਇਹੀ ਬਰੁਦਾਨ ਦਿਵਾਯੋ ॥
रीझि सिवा तिन पै तब ही कबि स्याम इही बरुदान दिवायो ॥

कविः श्याम (आह) दुर्गा तदा प्रसन्नः सन् तस्मै वरम् अयच्छत्

ਆਇ ਹੈ ਸ੍ਯਾਮ ਨ ਸੋਕ ਕਰੋ ਤਬ ਲਉ ਹਰਿ ਲੀਨੇ ਤ੍ਰੀਆ ਮਨਿ ਆਯੋ ॥੨੦੬੦॥
आइ है स्याम न सोक करो तब लउ हरि लीने त्रीआ मनि आयो ॥२०६०॥

चण्डिका प्रसन्ना भूत्वा अशोकमिदं वरं दत्तवती यतः कृष्णः पुनः आगमिष्यति।२०६०।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੋ ਹੇਰਿ ਤ੍ਰੀਆ ਮਨਿ ਕੇ ਜੁਤ ਸੋਕ ਕੀ ਬਾਤ ਸਭੈ ਬਿਸਰਾਈ ॥
कान्रह को हेरि त्रीआ मनि के जुत सोक की बात सभै बिसराई ॥

भार्यामणिसहितं कृष्णं दृष्ट्वा सर्वे शोकं विस्मृतवन्तः |

ਡਾਰਿ ਕਮੰਡਲ ਮੈ ਜਲੁ ਸੀਤਲ ਮਾਇ ਪੀਯੋ ਪੁਨਿ ਵਾਰ ਕੈ ਆਈ ॥
डारि कमंडल मै जलु सीतल माइ पीयो पुनि वार कै आई ॥

मणिसहितं कृष्णं दृष्ट्वा रुक्मणी अन्यानि सर्वाणि विस्मृत्य चण्डिकायार्पणार्थं जलं आनय्य (मन्दिरं) प्राप्तवती।

ਜਾਦਵ ਅਉਰ ਸਭੈ ਹਰਖੈ ਅਰੁ ਬਾਜਤ ਭੀ ਪੁਰ ਬੀਚ ਬਧਾਈ ॥
जादव अउर सभै हरखै अरु बाजत भी पुर बीच बधाई ॥

सर्वे यादवाः प्रसन्नाः भवन्ति, पुरे अभिनन्दनानि च आसन्

ਅਉਰ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਸਿਵਾ ਸੁ ਸਭੋ ਜਗਮਾਇ ਸਹੀ ਠਹਰਾਈ ॥੨੦੬੧॥
अउर कहै कबि स्याम सिवा सु सभो जगमाइ सही ठहराई ॥२०६१॥

एवं प्रकारेण सर्वे लोकमातरं सम्यक् मन्यन्ते स्म इति कविः।२०६१।

ਇਤਿ ਜਾਮਵੰਤ ਕੋ ਜੀਤ ਕੈ ਦੁਹਿਤਾ ਤਿਸ ਕੀ ਮਨਿ ਸਹਿਤ ਲਿਆਵਤ ਭਏ ॥
इति जामवंत को जीत कै दुहिता तिस की मनि सहित लिआवत भए ॥

जमवन्तं जित्वा पुत्र्या सह रत्नम् आनयनस्य वर्णनान्तः।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਹੇਰ ਕੈ ਸ੍ਯਾਮ ਸਤ੍ਰਾਜਿਤ ਕਉ ਮਨਿ ਲੈ ਕਰ ਮੈ ਫੁਨਿ ਤਾ ਸਿਰ ਮਾਰੀ ॥
हेर कै स्याम सत्राजित कउ मनि लै कर मै फुनि ता सिर मारी ॥

श्रीकृष्णः सत्रजितं दृष्ट्वा तस्य हस्ते मणिमादाय शिरसि प्रहारं कृतवान्

ਜਾ ਹਿਤ ਦੋਸ ਦਯੋ ਸੋਈ ਲੈ ਜੜ ਕੋਪ ਭਰੇ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰੀ ॥
जा हित दोस दयो सोई लै जड़ कोप भरे इह भाति उचारी ॥

सत्रजित् ज्ञात्वा कृष्णः हस्ते रत्नम् आदाय तस्य पुरतः क्षिप्य अवदत्, “हे मूर्ख! यदर्थं त्वया मां निन्दितं तव रत्नम् अपहरतु” इति ।

ਚਉਕਿ ਕਹੈ ਸਭ ਜਾਦਵ ਯੌ ਸੁ ਪਿਖੋ ਰਿਸਿ ਕੈਸੀ ਕਰੀ ਗਿਰਧਾਰੀ ॥
चउकि कहै सभ जादव यौ सु पिखो रिसि कैसी करी गिरधारी ॥

सर्वे यादवाः स्तब्धाः अवदन् पश्य कृष्णेन कीदृशः क्रोधः कृतः।

ਸੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਬਿਤਨ ਬੀਚ ਕਥਾ ਜਗ ਮੈ ਕਬ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਥਾਰੀ ॥੨੦੬੨॥
सो इह भाति कबितन बीच कथा जग मै कब स्याम बिथारी ॥२०६२॥

कृष्णस्य एतत् क्रोधं दृष्ट्वा सर्वे यादवाः आश्चर्यचकिताः अभवन् तथा च एषा एव कथा कविः श्याम इत्यनेन स्वस्य स्तम्भेषु कथिता अस्ति।२०६२।

ਹਾਥਿ ਰਹਿਓ ਮਨਿ ਕੋ ਧਰਿ ਕੈ ਤਿਨਿ ਨੈਕੁ ਨ ਕਾਹੂੰ ਕੀ ਓਰਿ ਨਿਹਾਰਿਓ ॥
हाथि रहिओ मनि को धरि कै तिनि नैकु न काहूं की ओरि निहारिओ ॥

मणिं हस्ते धारयन् स्थितः (रक्षितः) कञ्चित् सर्वथा न पश्यति स्म।

ਲਜਿਤ ਹ੍ਵੈ ਖਿਸਿਯਾਨੋ ਘਨੋ ਦੁਬਿਧਾ ਕਰਿ ਧਾਮ ਕੀ ਓਰਿ ਸਿਧਾਰਿਓ ॥
लजित ह्वै खिसियानो घनो दुबिधा करि धाम की ओरि सिधारिओ ॥

सः रत्नं हस्ते गृहीत्वा कस्यचित् प्रति न दृष्ट्वा लज्जितः सन् लज्जितः सन् स्वगृहं प्रति प्रस्थितवान्

ਬੈਰ ਪਰਿਯੋ ਹਮਰੋ ਹਰਿ ਸੋ ਰੁ ਕਲੰਕ ਚੜਿਯੋ ਗਯੋ ਭ੍ਰਾਤ੍ਰ ਮਾਰਿਓ ॥
बैर परियो हमरो हरि सो रु कलंक चड़ियो गयो भ्रात्र मारिओ ॥

इदानीं कृष्णः मम शत्रुः अभवत् अयं च मम कलङ्कः, परन्तु तेन सह मम भ्राता अपि हतः

ਭੀਰ ਪਰੀ ਤੇ ਅਧੀਰ ਭਯੋ ਦੁਹਿਤਾ ਦੇਉ ਸ੍ਯਾਮ ਇਹੀ ਚਿਤਿ ਧਾਰਿਓ ॥੨੦੬੩॥
भीर परी ते अधीर भयो दुहिता देउ स्याम इही चिति धारिओ ॥२०६३॥

दुष्स्थिते फसितोऽस्मि तस्मादधुना मम कन्यां कृष्णाय समर्पयेत्।।२०६३।।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਕੰਧੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਸਤ੍ਰਾਜਿਤ ਕੋ ਮਣਿ ਦੈਬੋ ਬਰਨਨਣ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤੰ ॥
इति स्री दसम सकंधे बचित्र नाटक क्रिसनावतारे सत्राजित को मणि दैबो बरननण धिआइ समापतं ॥

बछत्तर नाटके कृष्णावतार (दशम स्कन्ध पुराण आधारित) मे सत्रजित को रत्न प्रदान करने के बारे में वर्णन समाप्त।

ਅਥ ਸਤ੍ਰਾਜਿਤ ਕੀ ਦੁਹਿਤਾ ਕੋ ਬ੍ਯਾਹ ਕਥਨੰ ॥
अथ सत्राजित की दुहिता को ब्याह कथनं ॥

अधुना स्त्रजित्पुत्र्याः विवाहस्य कथा

ਸ੍ਵੈਯਾ ॥
स्वैया ॥

स्वय्या

ਬੋਲਿ ਦਿਜੋਤਮ ਬੇਦਨ ਕੀ ਬਿਧਿ ਜੈਸ ਕਹੀ ਤਿਸ ਬ੍ਯਾਹ ਰਚਾਯੋ ॥
बोलि दिजोतम बेदन की बिधि जैस कही तिस ब्याह रचायो ॥

ब्राह्मणान् आहूय सत्रजितः वैदिकविधिना स्वकन्यायाः विवाहस्य व्यवस्थां कृतवान्

ਸਤਿ ਭਾਮਨਿ ਕੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਜਿਹ ਕੋ ਸਭ ਲੋਗਨ ਮੈ ਜਸੁ ਛਾਯੋ ॥
सति भामनि को कबि स्याम भनै जिह को सभ लोगन मै जसु छायो ॥

तस्य कन्यायाः नाम सत्यभामा आसीत्, यस्याः स्तुतिः सर्वेषु जनानां मध्ये प्रसारिता आसीत्

ਪਾਵਤ ਹੈ ਉਪਮਾ ਲਛਮੀ ਕੀ ਨ ਤਾ ਸਮ ਯੌ ਕਹਿਬੋ ਬਨਿ ਆਯੋ ॥
पावत है उपमा लछमी की न ता सम यौ कहिबो बनि आयो ॥

लक्ष्मीः अपि तस्याः सदृशः नासीत्

ਤਾਹੀ ਕੇ ਬ੍ਯਾਹਨ ਕਾਜ ਸੁ ਦੈ ਮਨਿ ਮਾਨਿ ਭਲੈ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਬੁਲਾਯੋ ॥੨੦੬੪॥
ताही के ब्याहन काज सु दै मनि मानि भलै घनि स्याम बुलायो ॥२०६४॥

तस्याः विवाहार्थं कृष्णः आदरपूर्वकम् आमन्त्रितः आसीत्।२०६४।

ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਸੁਨੇ ਬਤੀਯਾ ਸੁਭ ਸਾਜਿ ਜਨੇਤ ਜਹਾ ਕੋ ਸਿਧਾਏ ॥
स्री ब्रिजनाथ सुने बतीया सुभ साजि जनेत जहा को सिधाए ॥

एतत् नवीनं प्राप्य कृष्णः विवाहपक्षेण सह तस्याः प्रति अगच्छत्

ਆਵਤ ਸੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਪ੍ਰਭੁ ਕੋ ਸਭ ਆਗੇ ਹੀ ਤੇ ਮਿਲਿਬੇ ਕਉ ਧਾਏ ॥
आवत सो सुनि कै प्रभु को सभ आगे ही ते मिलिबे कउ धाए ॥

भगवतः आसन्नं आगमनं ज्ञात्वा सर्वे जनाः तस्य स्वागतं कृतवन्तः

ਆਦਰ ਸੰਗ ਲਵਾਇ ਕੈ ਜਾਇ ਬ੍ਯਾਹ ਕੀਯੋ ਦਿਜ ਦਾਨ ਦਿਵਾਏ ॥
आदर संग लवाइ कै जाइ ब्याह कीयो दिज दान दिवाए ॥

विवाहानुष्ठानानां कृते सः आदरपूर्वकं गृहीतः आसीत्

ਐਸੇ ਬਿਵਾਹ ਪ੍ਰਭੂ ਸੁਖੁ ਪਾਇ ਤ੍ਰੀਯਾ ਸੰਗ ਲੈ ਕਰਿ ਧਾਮਹਿ ਆਏ ॥੨੦੬੫॥
ऐसे बिवाह प्रभू सुखु पाइ त्रीया संग लै करि धामहि आए ॥२०६५॥

ब्राह्मणानां दानानि दत्तानि, कृष्णः विवाहानन्तरं सुखेन स्वगृहं प्रत्यागतवान्।२०६५।

ਇਤਿ ਬਿਵਾਹ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਤ ਭਯੋ ॥
इति बिवाह संपूरन होत भयो ॥

विवाहसमाप्तेः समाप्तिः ।

ਲਛੀਆ ਗ੍ਰਿਹ ਪ੍ਰਸੰਗ ॥
लछीआ ग्रिह प्रसंग ॥

अधुना मोमगृहस्य प्रकरणस्य वर्णनं आरभ्यते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਤਉ ਹੀ ਲਉ ਐਸੋ ਸੁਨੀ ਬਤੀਯਾ ਲਛੀਆ ਗ੍ਰਿਹਿ ਮੈ ਸੁਤ ਪੰਡੁ ਕੇ ਆਏ ॥
तउ ही लउ ऐसो सुनी बतीया लछीआ ग्रिहि मै सुत पंडु के आए ॥

तावद् एतानि सर्वाणि श्रुत्वा पाण्डवाः मोमगृहम् आगताः

ਗਾਇ ਸਮੇਤ ਸਭੋ ਮਿਲਿ ਕੌਰਨ ਚਿਤ ਬਿਖੈ ਕਰੁਨਾ ਨ ਬਸਾਏ ॥
गाइ समेत सभो मिलि कौरन चित बिखै करुना न बसाए ॥

ते सर्वे मिलित्वा कौरवान् प्रार्थितवन्तः, किन्तु कौरवानां किञ्चित् दयायाः तत्त्वं नासीत्

ਐਸੇ ਬਿਚਾਰ ਕੀਓ ਚਿਤ ਮੈ ਸੁ ਤਹਾ ਕੋ ਚਲੈ ਸਭ ਬਿਸਨੁ ਬੁਲਾਏ ॥
ऐसे बिचार कीओ चित मै सु तहा को चलै सभ बिसनु बुलाए ॥

इति चिन्तयन् चिते श्रीकृष्णः सर्वान् (यादवान्) आहूय तत्र गतः।

ਐਸੇ ਬਿਚਾਰ ਸੁ ਸਾਜ ਕੈ ਸ੍ਯੰਦਨ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਤਹਾ ਕੋ ਸਿਧਾਏ ॥੨੦੬੬॥
ऐसे बिचार सु साज कै स्यंदन स्री ब्रिजनाथ तहा को सिधाए ॥२०६६॥

महाविचारं कृत्वा कृष्णम् आहूय रथं अलङ्कृत्य तत्स्थानं प्रति प्रस्थितवान्।२०६६।

ਕਾਨ੍ਰਹ ਚਲੇ ਉਤ ਕਉ ਜਬ ਹੀ ਬਰਮਾਕ੍ਰਿਤ ਤੋ ਇਤ ਮੰਤ੍ਰ ਬਿਚਾਰਿਯੋ ॥
कान्रह चले उत कउ जब ही बरमाक्रित तो इत मंत्र बिचारियो ॥

श्रीकृष्णः यदा तत्र गतः तदा बर्मकृतः (कृतवर्मा) इत्ययं उपदेशं दत्तवान्

ਲੈ ਅਕ੍ਰੂਰ ਕਉ ਆਪਨੇ ਸੰਗ ਕਹਿਯੋ ਅਰੇ ਕਾਨ੍ਹ ਕਹੂੰ ਕਉ ਪਧਾਰਿਯੋ ॥
लै अक्रूर कउ आपने संग कहियो अरे कान्ह कहूं कउ पधारियो ॥

यदा कृष्णः तत्स्थानं प्रति गन्तुम् आरब्धवान् तदा क्रात्वर्मा किमपि चिन्तयित्वा अक्रूरं स्वेन सह नीत्वा पृष्टवान् – “कृष्णः कुत्र गतः?”

ਛੀਨ ਲੈ ਯਾ ਤੇ ਅਰੇ ਮਿਲਿ ਕੈ ਮਨਿ ਐਸੇ ਬਿਚਾਰ ਕੀਯੋ ਤਿਹ ਮਾਰਿਯੋ ॥
छीन लै या ते अरे मिलि कै मनि ऐसे बिचार कीयो तिह मारियो ॥

आगच्छन्तु, सत्रजितस्य रत्नम् अपहृत्य एवं चिन्तयन्तः सत्रजितस्य वधं कृतवन्तः

ਲੈ ਬਰਮਾਕ੍ਰਿਤ ਵਾ ਬਧ ਕੈ ਮਨਿ ਆਪਨੇ ਧਾਮ ਕੀ ਓਰਿ ਸਿਧਾਰਿਯੋ ॥੨੦੬੭॥
लै बरमाक्रित वा बध कै मनि आपने धाम की ओरि सिधारियो ॥२०६७॥

तं हत्वा क्रात्वर्मा तस्य गृहं जगाम।२०६७।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਸਤਿ ਧੰਨਾ ਭੀ ਸੰਗਿ ਰਲਾਯੋ ॥
सति धंना भी संगि रलायो ॥

सत्धनः (योद्धा नाम) अपि सह अगच्छत्

ਜਬ ਸਤ੍ਰਾਜਿਤ ਕੋ ਤਿਨ ਘਾਯੋ ॥
जब सत्राजित को तिन घायो ॥

सत्रजितं हत्वा शतधन्वं तेन सह |

ਏ ਤਿਹ ਬਧ ਕੈ ਡੇਰਨ ਆਏ ॥
ए तिह बध कै डेरन आए ॥

एते त्रयः (तं) हत्वा (स्वस्य) शिबिरं आगताः

ਉਤੈ ਸੰਦੇਸ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁਨਿ ਪਾਏ ॥੨੦੬੮॥
उतै संदेस स्याम सुनि पाए ॥२०६८॥

अस्मिन् पार्श्वे त्रयः अपि स्वगृहमागताः तस्मिन् पार्श्वे कृष्णः तत् ज्ञातवान्।२०६८।

ਦੂਤ ਬਾਚ ਕਾਨ੍ਰਹ ਸੋ ॥
दूत बाच कान्रह सो ॥

कृष्णमुद्दिश्य दूतस्य वाक्यम्-

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चतुर्विंशतिः : १.

ਪ੍ਰਭੁ ਸੋ ਦੂਤਨ ਬੈਨ ਉਚਾਰੇ ॥
प्रभु सो दूतन बैन उचारे ॥

स्वर्गदूताः श्रीकृष्णं प्रति उक्तवन्तः

ਸਤ੍ਰਾਜਿਤ ਕ੍ਰਿਤਬਰਮਾ ਮਾਰੇ ॥
सत्राजित क्रितबरमा मारे ॥

दूतः भगवन्तं प्राह – “क्रत्वर्मा सत्रजित् हतः |