श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 818


ਰੋਗ ਹੇਤ ਅਨੁਸਰੌ ਬੁਰੈ ਮਤਿ ਮਾਨਿਯੋ ॥
रोग हेत अनुसरौ बुरै मति मानियो ॥

'न निवर्तयेत् चिकित्सां रोगेन सह सङ्गतिं कर्तव्यं न च निवर्तयेत्।'

ਬੈਦ ਧਾਇ ਗੁਰ ਮਿਤ ਤੇ ਭੇਦ ਦੁਰਾਇਯੈ ॥
बैद धाइ गुर मित ते भेद दुराइयै ॥

'वैदं धात्रीं गुरुं मित्रं च न गुप्तं व्याधिं धारयेत्।'

ਹੋ ਕਹੌ ਕਵਨ ਕੇ ਆਗੇ ਬ੍ਰਿਥਾ ਜਨਾਇਯੈ ॥੭॥
हो कहौ कवन के आगे ब्रिथा जनाइयै ॥७॥

'न कश्चित् अन्यः अस्ति यस्य कृते वयं मनः उद्घाटयितुं शक्नुमः।'(7)

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबित्

ਦਾਦੁਰੀ ਚਬਾਈ ਤਾ ਕੇ ਮੂਰਿਯੋ ਧਸਾਈ ਘਨੀ ਧੇਰਿਨ ਚੁਗਾਈ ਵਾਹਿ ਜੂਤਿਨ ਕੀ ਮਾਰਿ ਕੈ ॥
दादुरी चबाई ता के मूरियो धसाई घनी धेरिन चुगाई वाहि जूतिन की मारि कै ॥

मण्डूकानां सन्तानं भक्षयितुं सा तं कृतवती। मूलीरोपणार्थं क्षेत्रे कार्यं कर्तुं कृतवान्। चप्पलैः शिरः ताडयित्वा मेषं चरितुं बहिः प्रेषितवान्।

ਰਾਖ ਸਿਰ ਪਾਈ ਤਾ ਕੀ ਮੂੰਛੈ ਭੀ ਮੁੰਡਾਈ ਦੋਊ ਐਸੀ ਲੀਕੈ ਲਾਈ ਕੋਊ ਸਕੈ ਨ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ॥
राख सिर पाई ता की मूंछै भी मुंडाई दोऊ ऐसी लीकै लाई कोऊ सकै न उचारि कै ॥

रजसा विकीर्णं शिरः मुण्डितं श्मश्रुं च तस्य स्थितिः अवर्णनीया अभवत् ।

ਗੋਦਰੀ ਡਰਾਈ ਤਾ ਤੇ ਭੀਖ ਭੀ ਮੰਗਾਈ ਤਿਹ ਐਸੋ ਕੈ ਚਰਿਤ੍ਰ ਤਾਹਿ ਗ੍ਰਿਹ ਤੇ ਨਿਕਾਰਿ ਕੈ ॥
गोदरी डराई ता ते भीख भी मंगाई तिह ऐसो कै चरित्र ताहि ग्रिह ते निकारि कै ॥

सः पट्टिकायुक्तं कोटं धारयन् याचयितुम् गृहात् बहिः क्षिप्तः।

ਤ੍ਰਿਯ ਕੋ ਐਸੋ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਾਹਿ ਕੋ ਦਿਖਾਇ ਜਾਰ ਆਪੁ ਟਰਿ ਗਯੋ ਮਹਾ ਮੂਰਖ ਕੋ ਟਾਰਿ ਕੈ ॥੮॥
त्रिय को ऐसो चरित्र वाहि को दिखाइ जार आपु टरि गयो महा मूरख को टारि कै ॥८॥

स्त्री युक्तिं प्रदर्शितवती, कान्ती तं मूर्खं कृत्वा बहिः कृतवान्1।(8)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਭੀਖ ਮਾਗ ਬਹੁਰੋ ਘਰ ਆਯੋ ॥
भीख माग बहुरो घर आयो ॥

यदा सः भिक्षाटनं कृत्वा प्रत्यागतवान् तदा सः तं (युसफखानः) तत्र न प्राप्नोत् ।

ਤਹਾ ਤਵਨ ਕੋ ਦਰਸ ਨ ਪਾਯੋ ॥
तहा तवन को दरस न पायो ॥

सः पृष्टवान्-'येन मम चिकित्सा कृता, .

ਕਹ ਗਯੋ ਜਿਨ ਮੁਰ ਰੋਗ ਘਟਾਇਸ ॥
कह गयो जिन मुर रोग घटाइस ॥

यः मम रोगं संकुचितवान्, सः कुत्र गतः?'

ਯਹ ਜੜ ਭੇਵ ਨੈਕ ਨ ਪਾਇਸ ॥੯॥
यह जड़ भेव नैक न पाइस ॥९॥

दयां, मूर्खः वास्तविकं प्रेरणाम् अवगन्तुं न शक्तवान्।(9)

ਤਬ ਅਬਲਾ ਯੌ ਬਚਨ ਉਚਾਰੇ ॥
तब अबला यौ बचन उचारे ॥

अथ (सा) स्त्री एवं वचनं प्राह।

ਕਹੋ ਬਾਤ ਸੁਨੁ ਮੀਤ ਹਮਾਰੇ ॥
कहो बात सुनु मीत हमारे ॥

हे मित्र ! (अहं) वदामि, शृणुत।

ਸਿਧਿ ਔਖਧ ਜਾ ਕੇ ਕਰ ਆਯੋ ॥
सिधि औखध जा के कर आयो ॥

यस्य हस्ते सिद्धं औषधं आगच्छति, .

ਦੈ ਤਿਨ ਬਹੁਰਿ ਨ ਦਰਸ ਦਿਖਾਯੋ ॥੧੦॥
दै तिन बहुरि न दरस दिखायो ॥१०॥

दत्त्वा आकारं न दर्शयति। १०.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਮੰਤ੍ਰੀ ਔਰ ਰਸਾਇਨੀ ਜੌ ਭਾਗਨਿ ਮਿਲਿ ਜਾਤ ॥
मंत्री और रसाइनी जौ भागनि मिलि जात ॥

(सा अवदत्,) 'शुभमात्रेण सरीसृपमोहकौषधपुरुषाश्च लभ्यन्ते च

ਦੈ ਔਖਧ ਤਬ ਹੀ ਭਜੈ ਬਹੁਰਿ ਨ ਦਰਸ ਦਿਖਾਤ ॥੧੧॥
दै औखध तब ही भजै बहुरि न दरस दिखात ॥११॥

ते चिकित्सां सूचयित्वा पलायन्ते। 'पश्चात् ते न अनुसन्धानं भवन्ति।' (११) ९.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਤਾ ਕੋ ਕਹਿਯੋ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨ੍ਯੋ ॥
ता को कहियो सति करि मान्यो ॥

सः मूर्खः तां विश्वसनीयं मन्यते स्म

ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਜੜ ਕਛੂ ਨ ਜਾਨ੍ਯੋ ॥
भेद अभेद जड़ कछू न जान्यो ॥

तथा वास्तविकं प्रयोजनं अवगन्तुं न प्रयतितवान्।

ਤਾ ਸੋ ਅਧਿਕ ਸੁ ਨੇਹ ਸੁ ਧਾਰਿਯੋ ॥
ता सो अधिक सु नेह सु धारियो ॥

तस्य महतीं दुर्बलतां निवारयितुं सा साहाय्यं कृतवती इति मत्वा ।

ਮੇਰੋ ਬਡੋ ਰੋਗ ਤ੍ਰਿਯ ਟਾਰਿਯੋ ॥੧੨॥
मेरो बडो रोग त्रिय टारियो ॥१२॥

सः तां अधिकं प्रेम कर्तुं आरब्धवान् । (१२) ९.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਸਪਤਮੋ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੭॥੧੪੫॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे सपतमो चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥७॥१४५॥अफजूं॥

राजा मन्त्री च शुभचृतारसंवादस्य सप्तमः दृष्टान्तः, आशीर्वादेन समाप्तः। (7)(145) इति ।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਸਹਰ ਅਕਬਰਾਬਾਦ ਮੈ ਤ੍ਰਿਯਾ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕੀ ਹੀਨ ॥
सहर अकबराबाद मै त्रिया क्रिया की हीन ॥

अकबराबाद-नगरे एकः स्त्रियः सत्कर्म-विहीनः आसीत् ।

ਮੰਤ੍ਰ ਜੰਤ੍ਰ ਅਰੁ ਤੰਤ੍ਰ ਸਭ ਤਿਨ ਮੈ ਅਧਿਕ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੧॥
मंत्र जंत्र अरु तंत्र सभ तिन मै अधिक प्रबीन ॥१॥

मायाविमोहेषु च सुविज्ञता च ॥(I)

ਸ੍ਰੀ ਅਨੁਰਾਗ ਮਤੀ ਕੁਅਰਿ ਲੋਗ ਬਖਾਨਹਿ ਤਾਹਿ ॥
स्री अनुराग मती कुअरि लोग बखानहि ताहि ॥

सा कुँवर अनुराग मति इति नाम्ना प्रसिद्धा आसीत् तथा च तस्य पत्नयः अपि

ਸੁਰੀ ਆਸੁਰੀ ਕਿੰਨ੍ਰਨੀ ਰੀਝਿ ਰਹਤ ਲਖਿ ਵਾਹਿ ॥੨॥
सुरी आसुरी किंन्रनी रीझि रहत लखि वाहि ॥२॥

देवाः दानवः च ताम् ईर्ष्याम् अकरोत्।(2)

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਬਹੁ ਪੁਰਖਨ ਸੋ ਬਾਲ ਸਦਾ ਰਤਿ ਮਾਨਈ ॥
बहु पुरखन सो बाल सदा रति मानई ॥

सा नित्यं प्रवृत्ता आसीत्

ਕਾਹੂ ਕੀ ਨਹਿ ਲਾਜ ਹ੍ਰਿਦੈ ਮੈ ਆਨਈ ॥
काहू की नहि लाज ह्रिदै मै आनई ॥

पश्चातापं विना भावुकं प्रेम्णः।

ਸੈਯਦ ਸੇਖ ਪਠਾਨ ਮੁਗਲ ਬਹੁ ਆਵਈ ॥
सैयद सेख पठान मुगल बहु आवई ॥

सईदः, शेखः, पठानाः, मुगलाः च बहुधा

ਹੋ ਤਾ ਸੋ ਭੋਗ ਕਮਾਇ ਬਹੁਰਿ ਘਰ ਜਾਵਈ ॥੩॥
हो ता सो भोग कमाइ बहुरि घर जावई ॥३॥

आगत्य तस्याः समीपं गत्वा मैथुनं कृत्वा तेषां गृहं गतः।(3)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਐਸੇ ਹੀ ਤਾ ਸੌ ਸਭੈ ਨਿਤਿਪ੍ਰਤਿ ਭੋਗ ਕਮਾਹਿ ॥
ऐसे ही ता सौ सभै नितिप्रति भोग कमाहि ॥

एवं ते तं नित्यं रमयन्ति स्म ।

ਬਰਿਯਾ ਅਪਨੀ ਆਪਨੀ ਇਕ ਆਵੈ ਇਕ ਜਾਹਿ ॥੪॥
बरिया अपनी आपनी इक आवै इक जाहि ॥४॥

एवं नित्यमागत्य संभोगं कृत्वा स्वगृहं गच्छन्ति स्म।(4)

ਪ੍ਰਥਮ ਪਹਰ ਸੈਯਦ ਰਮੈ ਸੇਖ ਦੂਸਰੇ ਆਨਿ ॥
प्रथम पहर सैयद रमै सेख दूसरे आनि ॥

प्रथमत्रिमासे सईदः, द्वितीये शेखः,

ਤ੍ਰਿਤਿਯ ਪਹਰ ਮੁਗਲਾਵਈ ਚੌਥੇ ਪਹਰ ਪਠਾਨ ॥੫॥
त्रितिय पहर मुगलावई चौथे पहर पठान ॥५॥

मुगलः तृतीये चतुर्थे च पठानम् आगतः, तया सह मैथुनं कर्तुं।(5)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਭੂਲ ਪਠਾਨ ਪ੍ਰਥਮ ਹੀ ਆਯੋ ॥
भूल पठान प्रथम ही आयो ॥

वारं विस्मृत्य एकस्मिन् दिने पठानः अन्येभ्यः पूर्वं प्रविष्टः ।

ਪੁਨਿ ਸੈਯਦ ਮੁਖਿ ਆਨਿ ਦਿਖਾਯੋ ॥
पुनि सैयद मुखि आनि दिखायो ॥

तस्य अनुसरणं कृत्वा सईदः अपि प्रविष्टवान् ।

ਲੈ ਸੁ ਪਠਾਨ ਖਾਟ ਤਰ ਦੀਨੋ ॥
लै सु पठान खाट तर दीनो ॥

सा पथं शय्यायाः अधः निगूढं कर्तुं अन् कृतवती

ਸੈਯਦਹਿ ਲਾਇ ਗਰੇ ਸੌ ਲੀਨੋ ॥੬॥
सैयदहि लाइ गरे सौ लीनो ॥६॥

सईदं च आलिंगनेन गृहीतवान्।( 6)

ਸੇਖ ਸੈਯਦ ਕੇ ਪਾਛੇ ਆਯੋ ॥
सेख सैयद के पाछे आयो ॥

प्रसंगवशं सईदस्य अनन्तरमेव शेखः अन्तः गतः,

ਘਾਸ ਬਿਖੈ ਸੈਯਦਹਿ ਛਪਾਯੋ ॥
घास बिखै सैयदहि छपायो ॥

सा च सईदं तृणेषु निगूढवती।