श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 592


ਦੇਖਤ ਹੈ ਦਿਵ ਦੇਵ ਧਨੈ ਧਨਿ ਜੰਪਤ ਹੈ ॥
देखत है दिव देव धनै धनि जंपत है ॥

(तत् युद्धम्) ज्योतिः ('दिव') रूपाणि देवैः दृश्यन्ते धन्याः च।

ਭੂਮ ਅਕਾਸ ਪਤਾਲ ਚਵੋ ਚਕ ਕੰਪਤ ਹੈ ॥
भूम अकास पताल चवो चक कंपत है ॥

देवासुराश्च उभौ ब्रवो वदन्तौ !" युद्धं पश्यन् पृथिवी आकाशं न-लोकं चतुः सर्वा दिक् कम्पमानाः

ਭਾਜਤ ਨਾਹਿਨ ਬੀਰ ਮਹਾ ਰਣਿ ਗਾਜਤ ਹੈ ॥
भाजत नाहिन बीर महा रणि गाजत है ॥

योद्धा युद्धात् न पलायन्ते, अपितु उद्घोषयन्ति ('ताडित-ताडनम्' इति रोदन्ति)।

ਜਛ ਭੁਜੰਗਨ ਨਾਰਿ ਲਖੇ ਛਬਿ ਲਾਜਤ ਹੈ ॥੪੦੬॥
जछ भुजंगन नारि लखे छबि लाजत है ॥४०६॥

योद्धा न पलायन्ते, अपितु युद्धक्षेत्रे गर्जन्ति, तेषां योद्धानां महिमाम् दृष्ट्वा यक्षनागस्त्रीः लज्जन्ते।406।

ਧਾਵਤ ਹੈ ਕਰਿ ਕੋਪ ਮਹਾ ਸੁਰ ਸੂਰ ਤਹਾ ॥
धावत है करि कोप महा सुर सूर तहा ॥

(वदन्) उच्चैः क्रोधः, तत्र योधाः त्वरयन्ति,

ਮਾਡਤ ਹੈ ਬਿਕਰਾਰ ਭਯੰਕਰ ਜੁਧ ਜਹਾ ॥
माडत है बिकरार भयंकर जुध जहा ॥

महायोद्धाः क्रुद्धाः आक्रमणं कृत्वा घोरं भयङ्करं युद्धं कुर्वन्ति

ਪਾਵਤ ਹੈ ਸੁਰ ਨਾਰਿ ਸੁ ਸਾਮੁਹਿ ਜੁਝਤ ਹੈ ॥
पावत है सुर नारि सु सामुहि जुझत है ॥

पुरतः युध्यति योद्धा, देवीपत्न्यः (अपछाराः) गृह्णन्ति (करुं धावन्ति)।

ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਗੰਧ੍ਰਬ ਸਬੈ ਕ੍ਰਿਤ ਸੁਝਤ ਹੈ ॥੪੦੭॥
देव अदेव गंध्रब सबै क्रित सुझत है ॥४०७॥

कर्णे शहादतं आलिंग्य स्वर्गकन्यान् मिलन्ति अयं युद्धः सर्वेषां देवानां राक्षसानां यक्षाणां च महायुद्धरूपेण दृश्यते।४०७।

ਚੰਚਲਾ ਛੰਦ ॥
चंचला छंद ॥

चञ्चला स्तन्जा

ਮਾਰਬੇ ਕੋ ਤਾਹਿ ਤਾਕਿ ਧਾਏ ਬੀਰ ਸਾਵਧਾਨ ॥
मारबे को ताहि ताकि धाए बीर सावधान ॥

सुरवीरः तं मारयितुं सावधानीपूर्वकं लक्ष्यं कृत्वा आक्रमणं कुर्वन् अस्ति।

ਹੋਨ ਲਾਗੇ ਜੁਧ ਕੇ ਜਹਾ ਤਹਾ ਸਬੈ ਬਿਧਾਨ ॥
होन लागे जुध के जहा तहा सबै बिधान ॥

कल्कीं वधार्थं योद्धवः सावधानतया अग्रे गत्वा अत्र तत्र सर्वत्र युद्धं कर्तुं प्रवृत्ताः

ਭੀਮ ਭਾਤਿ ਧਾਇ ਕੈ ਨਿਸੰਕ ਘਾਇ ਕਰਤ ਆਇ ॥
भीम भाति धाइ कै निसंक घाइ करत आइ ॥

भीमवत् धावन्तः उन्मादेन क्षतिं कुर्वन्ति।

ਜੂਝਿ ਜੂਝ ਕੈ ਮਰੈ ਸੁ ਦੇਵ ਲੋਕਿ ਬਸਤ ਜਾਇ ॥੪੦੮॥
जूझि जूझ कै मरै सु देव लोकि बसत जाइ ॥४०८॥

भीमादयः वीराः शूराः अभयेन प्रहारं कुर्वन्ति, युद्धं कृत्वा शहादतमालिंग्य च देवप्रदेशे निवासं प्राप्नुवन्ति।408।

ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਬਾਨ ਕੋ ਅਜਾਨੁ ਬਾਹ ਧਾਵਹੀ ॥
तानि तानि बान को अजानु बाह धावही ॥

जानुपर्यन्तं दीर्घबाहू बाणाः परिभ्रमन्ति।

ਜੂਝਿ ਜੂਝ ਕੈ ਮਰੈ ਅਲੋਕ ਲੋਕ ਪਾਵਹੀ ॥
जूझि जूझ कै मरै अलोक लोक पावही ॥

धनुः आकृष्य बाणान् निर्वहन् भगवन्तं (कल्कि) प्रति अगच्छन् शहादतमालिंग्य परलोकं गच्छन्ति

ਰੰਗ ਜੰਗਿ ਅੰਗ ਨੰਗ ਭੰਗ ਅੰਗਿ ਹੋਇ ਪਰਤ ॥
रंग जंगि अंग नंग भंग अंगि होइ परत ॥

युद्धवर्णचित्रितानां ये भागाः उदघाटिताः सन्ति, ते भूमौ पतन्ति ।

ਟੂਕਿ ਟੂਕਿ ਹੋਇ ਗਿਰੈ ਸੁ ਦੇਵ ਸੁੰਦ੍ਰੀਨਿ ਬਰਤ ॥੪੦੯॥
टूकि टूकि होइ गिरै सु देव सुंद्रीनि बरत ॥४०९॥

युद्धे लीनाः तस्य पुरतः खण्डेषु पतन्ति, एते योद्धाः स्वर्गकन्यायाः कृते खण्डेषु पतन्ति, मृत्युं आलिंगयन्ति च।४०९।

ਤ੍ਰਿੜਕਾ ਛੰਦ ॥
त्रिड़का छंद ॥

तिरका स्तन्जा

ਤ੍ਰਿੜਰਿੜ ਤੀਰੰ ॥
त्रिड़रिड़ तीरं ॥

(टिप्पणी- अत्र 'त्रिद्रिद' इत्यादयः शब्दाः युद्ध-संगीतस्य कृते प्रयुक्ताः। तथापि तत् निरर्थकम्। तेषां प्रयोगे अपि बहवः भेदाः सन्ति। बाणाः क्रकचन्ति (चलन्ति)।

ਬ੍ਰਿੜਰਿੜ ਬੀਰੰ ॥
ब्रिड़रिड़ बीरं ॥

बीयराः गुर्गुरन्ति, ढोलः ताडयति, २.

ਦ੍ਰਿੜਰਿੜ ਢੋਲੰ ॥
द्रिड़रिड़ ढोलं ॥

वचनानि श्रूयते (दुन्दुभ्यां इत्यर्थः

ਬ੍ਰਿੜਰਿੜ ਬੋਲੰ ॥੪੧੦॥
ब्रिड़रिड़ बोलं ॥४१०॥

क्रकचन्ति योधानां बाणाः ढोलाः च आवर्तन्ते।४१०।

ਤ੍ਰਿੜੜਿੜ ਤਾਜੀ ॥
त्रिड़ड़िड़ ताजी ॥

ताजी (अरबी अश्वाः) नेइघ्, २.

ਬ੍ਰਿੜੜਿੜ ਬਾਜੀ ॥
ब्रिड़ड़िड़ बाजी ॥

अश्वाः निघ्नन्ति, २.

ਹ੍ਰਿੜੜਿੜ ਹਾਥੀ ॥
ह्रिड़ड़िड़ हाथी ॥

गजाः तव सहचराः सन्ति

ਸ੍ਰਿੜੜਿੜ ਸਾਥੀ ॥੪੧੧॥
स्रिड़ड़िड़ साथी ॥४११॥

अश्वाः कूजन्ति गजाः च समूहैः तुरहीनाम्।४११।

ਬ੍ਰਿੜੜਿੜ ਬਾਣੰ ॥
ब्रिड़ड़िड़ बाणं ॥

बाणान् प्रति

ਜ੍ਰਿੜੜਿੜ ਜੁਆਣੰ ॥
ज्रिड़ड़िड़ जुआणं ॥

जुआन् (योद्धा) २.

ਛ੍ਰਿੜੜਿੜ ਛੋਰੈਂ ॥
छ्रिड़ड़िड़ छोरैं ॥

पूर्ण शक्ति

ਜ੍ਰਿੜੜਿੜ ਜੋਰੈਂ ॥੪੧੨॥
ज्रिड़ड़िड़ जोरैं ॥४१२॥

बाणान् विसृजन्ति बलात् योद्धाः ॥४१२॥

ਖ੍ਰਿੜਰਿੜ ਖੇਤੰ ॥
ख्रिड़रिड़ खेतं ॥

युद्धक्षेत्रे

ਪ੍ਰਿੜਰਿੜ ਪ੍ਰੇਤੰ ॥
प्रिड़रिड़ प्रेतं ॥

(युद्धे) वर्णे

ਝ੍ਰਿੜੜਿੜ ਨਾਚੈ ॥
झ्रिड़ड़िड़ नाचै ॥

निर्मितः

ਰਿੜਝਿੜ ਰਾਚੈ ॥੪੧੩॥
रिड़झिड़ राचै ॥४१३॥

युद्धवर्णे मत्ताः भूताः, नृत्यन्ति, युद्धक्षेत्रे।४१३।

ਹ੍ਰਿੜਰਿੜ ਹੂਰੰ ॥
ह्रिड़रिड़ हूरं ॥

हुर्रा, हुर्रा, हुर्रा

ਪ੍ਰਿੜਰਿੜ ਪੂਰੰ ॥
प्रिड़रिड़ पूरं ॥

ते आकाशे चरन्ति

ਕ੍ਰਿੜਰਿੜ ਕਾਛੀ ॥
क्रिड़रिड़ काछी ॥

सुन्दरं च अलङ्कृतम्

ਨ੍ਰਿੜਰਿੜ ਨਾਚੀ ॥੪੧੪॥
न्रिड़रिड़ नाची ॥४१४॥

आकाशं स्वर्गकन्यकाभिः सर्वा नृत्यन्ति च।।4.14।।

ਤ੍ਰਿੜਰਿੜ ਤੇਗੰ ॥
त्रिड़रिड़ तेगं ॥

खड्गाः

ਬ੍ਰਿੜਰਿੜ ਬੇਗੰ ॥
ब्रिड़रिड़ बेगं ॥

पूर्णवेगेन

ਚ੍ਰਿੜਰਿੜ ਚਮਕੈ ॥
च्रिड़रिड़ चमकै ॥

प्रकाशमानः

ਝ੍ਰਿੜਰਿੜ ਝਮਕੈ ॥੪੧੫॥
झ्रिड़रिड़ झमकै ॥४१५॥

खड्गाः शीघ्रं दीप्ताः खड्गाः खड्गाः खड्गाः शब्दैः प्रहरन्ति।४१५।

ਜ੍ਰਿੜਰਿੜ ਜੋਧੰ ॥
ज्रिड़रिड़ जोधं ॥

योद्धा इति

ਕ੍ਰਿੜਰਿੜ ਕ੍ਰੋਧੰ ॥
क्रिड़रिड़ क्रोधं ॥

क्रोधेन सह

ਜ੍ਰਿੜਰਿੜ ਜੂਝੈ ॥
ज्रिड़रिड़ जूझै ॥

पूर्णाः सन्ति

ਲ੍ਰਿੜਰਿੜ ਲੂਝੈ ॥੪੧੬॥
ल्रिड़रिड़ लूझै ॥४१६॥

योधाः क्रुद्धाः युध्यन्ति म्रियन्ते च।416।

ਖ੍ਰਿੜਰਿੜ ਖੇਤੰ ॥
ख्रिड़रिड़ खेतं ॥

प्रान्तरे

ਅਰਿੜਰਿੜ ਅਚੇਤੰ ॥
अरिड़रिड़ अचेतं ॥

(कति) अचेतनाः सन्ति