श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 969


ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਕੀ ਬਾਤ ਸਭੈ ਕਹਿ ਕੈ ਮੁਖ ਤੇ ਸਭ ਹੀ ਸਮੁਝਾਈ ॥
भेद अभेद की बात सभै कहि कै मुख ते सभ ही समुझाई ॥

सा स्वकर्मणां जनानां समक्षं प्रकटितवती यत्,

ਪਾਨ ਚਬਾਇ ਚਲੀ ਤਿਤ ਕੋ ਮਨ ਦੇਵ ਅਦੇਵਨ ਕੋ ਬਿਰਮਾਈ ॥
पान चबाइ चली तित को मन देव अदेवन को बिरमाई ॥

भृङ्गं चर्वन्ती सा पिशाचानां देवानां च शान्तिं कर्तुं गता आसीत्।

ਅਨੰਦ ਲੋਕ ਭਏ ਤਜਿ ਸੋਕ ਸੁ ਸੋਕ ਕੀ ਬਾਤ ਸਭੈ ਬਿਸਰਾਈ ॥੮॥
अनंद लोक भए तजि सोक सु सोक की बात सभै बिसराई ॥८॥

तां गच्छन्तीं दृष्ट्वा (अधुना प्रासादं प्रति) जनाः आनन्देन परिपूर्णाः अभवन्।(8)

ਕਾ ਬਪੁਰੋ ਮੁਨਿ ਹੈ ਸੁਨਿ ਹੇ ਨ੍ਰਿਪ ਨੈਕ ਜੋ ਨੈਨ ਨਿਹਾਰਨ ਪੈਹੌ ॥
का बपुरो मुनि है सुनि हे न्रिप नैक जो नैन निहारन पैहौ ॥

'शृणु मम सार्वभौमराजः, मुनिः मम कृते अल्पं वस्तु एव, सः मम नेत्रयोः अपि पश्यितुं न साहसं करिष्यति स्म।'

ਰੂਪ ਦਿਖਾਇ ਤਿਸੈ ਉਰਝਾਇ ਸੁ ਬਾਤਨ ਸੌ ਅਪਨੇ ਬਸਿ ਕੈਹੌ ॥
रूप दिखाइ तिसै उरझाइ सु बातन सौ अपने बसि कैहौ ॥

'अहं तस्मै मम आकर्षणं प्रदर्शयिष्यामि, मम वार्तालापद्वारा तं मुग्धं करिष्यामि।'

ਪਾਗ ਬੰਧਾਇ ਜਟਾਨ ਮੁੰਡਾਇ ਸੁ ਤਾ ਨ੍ਰਿਪ ਜਾਇ ਤਵਾਲਯ ਲ੍ਯੈਹੌ ॥
पाग बंधाइ जटान मुंडाइ सु ता न्रिप जाइ तवालय ल्यैहौ ॥

'अहं तस्य केशकुण्डलानि मुण्डयित्वा पगडीधारिणं भवतः प्रासादं प्रति आनयिष्यामि।'

ਕੇਤਿਕ ਬਾਤ ਸੁਨੋ ਇਹ ਨਾਥ ਤਵਾਨਨ ਤੇ ਟੁਕ ਆਇਸੁ ਪੈਹੌ ॥੯॥
केतिक बात सुनो इह नाथ तवानन ते टुक आइसु पैहौ ॥९॥

'मम चमत्कारिकं आकर्षणं अवलोकय; सः, स्वयं आगत्य त्वां भोजनं सेविष्यति।(9)

ਕੇਤਿਕ ਬਾਤ ਸੁਨੋ ਮੁਹਿ ਹੇ ਨ੍ਰਿਪ ਤਾਰਨ ਤੋਰਿ ਅਕਾਸ ਤੇ ਲ੍ਯੈਹੌ ॥
केतिक बात सुनो मुहि हे न्रिप तारन तोरि अकास ते ल्यैहौ ॥

'शृणु वदामि राजे नक्षत्राणाम् आनेतुं समर्थोऽस्मि ।'

ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਕਹਾ ਨਰ ਹੈ ਬਰ ਦੇਵਨ ਕੋ ਛਿਨ ਮੈ ਬਸਿ ਕੈਹੌ ॥
देव अदेव कहा नर है बर देवन को छिन मै बसि कैहौ ॥

'क्षणमात्रेण बहूनां महादेवानां पिशाचानां च वशं मया प्राप्तम्।'

ਦ੍ਯੋਸ ਕੇ ਬੀਚ ਚੜੈ ਹੌ ਨਿਸਾਕਰ ਰੈਨਿ ਸਮੈ ਰਵਿ ਕੋ ਪ੍ਰਗਟੈ ਹੌ ॥
द्योस के बीच चड़ै हौ निसाकर रैनि समै रवि को प्रगटै हौ ॥

'मया दिवा चन्द्रं, अन्धकारे च सूर्यम्।'

ਗ੍ਯਾਰਹ ਰੁਦ੍ਰਨ ਕੋ ਹਰਿ ਕੌ ਬਿਧਿ ਕੀ ਬੁਧਿ ਕੌ ਬਿਧਿ ਸੌ ਬਿਸਰੈਹੌ ॥੧੦॥
ग्यारह रुद्रन को हरि कौ बिधि की बुधि कौ बिधि सौ बिसरैहौ ॥१०॥

'एकादशरुदेराणां (रोदनशिशवानां) बुद्धिमसिद्धिं करिष्यामि।'(१०)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਐਸੇ ਬਚਨ ਉਚਾਰਿ ਤ੍ਰਿਯ ਤਹ ਤੇ ਕਿਯੋ ਪਯਾਨ ॥
ऐसे बचन उचारि त्रिय तह ते कियो पयान ॥

तादृशप्रतिबद्धतां कृत्वा सा स्थानात् प्रस्थिता ।

ਪਲਕ ਏਕ ਬੀਤੀ ਨਹੀ ਤਹਾ ਪਹੂੰਚੀ ਆਨਿ ॥੧੧॥
पलक एक बीती नही तहा पहूंची आनि ॥११॥

नेत्रनिमिषे च, तत्स्थानं प्राप्तवान्।(11)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਦੇਖਿ ਤਪੋਧਨ ਕੌ ਬਨ ਮਾਨਨਿ ਮੋਹਿ ਰਹੀ ਮਨ ਮੈ ਸੁਖੁ ਪਾਯੋ ॥
देखि तपोधन कौ बन माननि मोहि रही मन मै सुखु पायो ॥

बाणमुनिं दृष्ट्वा सा मोहिता, निश्चिन्ततां च अनुभवति स्म ।

ਖਾਤ ਬਿਭਾਡਵ ਜੂ ਫਲ ਥੋ ਤਿਨ ਡਾਰਿਨ ਸੋ ਪਕਵਾਨ ਲਗਾਯੋ ॥
खात बिभाडव जू फल थो तिन डारिन सो पकवान लगायो ॥

वृक्षशाखाभ्यः फलानां स्थाने सा बिभण्डवपुत्राय विविधानि स्वादिष्टानि विन्यस्यति स्म ।

ਭੂਖ ਲਗੀ ਜਬ ਹੀ ਮੁਨਿ ਕੌ ਤਬ ਹੀ ਤਹ ਠੌਰ ਛੁਧਾਤਰ ਆਯੋ ॥
भूख लगी जब ही मुनि कौ तब ही तह ठौर छुधातर आयो ॥

यदा मुनिः क्षुधां अनुभवति स्म तदा सः तत्स्थानम् आगतवान् ।

ਤੇ ਫਲ ਖਾਇ ਰਹਿਯੋ ਬਿਸਮਾਇ ਮਹਾ ਮਨ ਭੀਤਰ ਮੋਦ ਬਢਾਯੋ ॥੧੨॥
ते फल खाइ रहियो बिसमाइ महा मन भीतर मोद बढायो ॥१२॥

तानि वियाण्डानि खादित्वा मनसि महतीं तृप्तिम् अनुभवति स्म।(12)

ਸੋਚ ਬਿਚਾਰ ਕੀਯੋ ਚਿਤ ਮੋ ਮੁਨਿ ਏ ਫਲ ਦੈਵ ਕਹਾ ਉਪਜਾਯੋ ॥
सोच बिचार कीयो चित मो मुनि ए फल दैव कहा उपजायो ॥

सः चिन्तितवान् - एतेषु वृक्षेषु एतानि फलानि वर्धयन्तु।

ਕਾਨਨ ਮੈ ਨਿਰਖੇ ਨਹਿ ਨੇਤ੍ਰਨ ਆਜੁ ਲਗੇ ਕਬਹੂੰ ਨ ਚਬਾਯੋ ॥
कानन मै निरखे नहि नेत्रन आजु लगे कबहूं न चबायो ॥

'अस्मिन् वने स्वनेत्रेण तानि पूर्वं कदापि न दृष्टानि।'

ਕੈ ਮਘਵਾ ਬਲੁ ਕੈ ਛਲੁ ਕੈ ਹਮਰੇ ਤਪ ਕੋ ਅਵਿਲੋਕਨ ਆਯੋ ॥
कै मघवा बलु कै छलु कै हमरे तप को अविलोकन आयो ॥

'मम परीक्षितुं तानि वर्धितानि इन्द्रः स्वयं भवेत् ।

ਕੈ ਜਗਦੀਸ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਮੋ ਪਰ ਮੋਰੇ ਰਿਝਾਵਨ ਕਾਜ ਬਨਾਯੋ ॥੧੩॥
कै जगदीस क्रिपा करि मो पर मोरे रिझावन काज बनायो ॥१३॥

'अथवा ईश्वरेण मम पुरस्कारार्थं एतानि दत्तानि इति वा।'(13)

ਆਨੰਦ ਯੌ ਉਪਜ੍ਯੋ ਮਨ ਮੈ ਮੁਨਿ ਚੌਕ ਰਹਿਯੋ ਬਨ ਕੇ ਫਲ ਖੈ ਕੈ ॥
आनंद यौ उपज्यो मन मै मुनि चौक रहियो बन के फल खै कै ॥

तान् आस्वादयित्वा सः विस्मितः इति अनुभवति स्म ।

ਕਾਰਨ ਹੈ ਸੁ ਕਛੂ ਇਨ ਮੈ ਕਹਿ ਐਸੇ ਰਹਿਯੋ ਚਹੂੰ ਓਰ ਚਿਤੈ ਕੈ ॥
कारन है सु कछू इन मै कहि ऐसे रहियो चहूं ओर चितै कै ॥

चतुर्णां कोणेषु परितः पश्यन् सः चिन्तितवान् यत् 'अस्य पृष्ठतः किमपि कारणं भवितुमर्हति' इति ।

ਹਾਰ ਸਿੰਗਾਰ ਧਰੇ ਇਕ ਸੁੰਦਰਿ ਠਾਢੀ ਤਹਾ ਮਨ ਮੋਦ ਬਢੈ ਕੈ ॥
हार सिंगार धरे इक सुंदरि ठाढी तहा मन मोद बढै कै ॥

सः एकां सुन्दरीं पूर्णतया अलङ्कृतां पुरतः स्थितां दृष्टवान् ।

ਸੋਭਿਤ ਹੈ ਮਹਿ ਭੂਖਨ ਪੈ ਮਹਿਭੂਖਨ ਕੌ ਮਨੋ ਭੂਖਿਤ ਕੈ ਕੈ ॥੧੪॥
सोभित है महि भूखन पै महिभूखन कौ मनो भूखित कै कै ॥१४॥

पार्थिवसौन्दर्यस्य प्रतीकमिव दृश्यते स्म।(14)

ਜੋਬਨ ਜੇਬ ਜਗੇ ਅਤਿ ਹੀ ਇਕ ਮਾਨਨਿ ਕਾਨਨ ਬੀਚ ਬਿਰਾਜੈ ॥
जोबन जेब जगे अति ही इक माननि कानन बीच बिराजै ॥

तस्य यौवनं विस्फुरन्तं विस्मयस्य सान्निधौ ।

ਨੀਲ ਨਿਚੋਲ ਸੇ ਨੈਨ ਲਸੈ ਦੁਤਿ ਦੇਖਿ ਮਨੋਜਵ ਕੋ ਮਨੁ ਲਾਜੈ ॥
नील निचोल से नैन लसै दुति देखि मनोजव को मनु लाजै ॥

स्फुरद् कमलनेत्रा कामदेवोऽपि विनयः सम्मुखीकृतः ।

ਕੋਕ ਕਪੋਤ ਕਲਾਨਿਧਿ ਕੇਹਰਿ ਕੀਰ ਕੁਰੰਗ ਕਹੀ ਕਿਹ ਕਾਜੈ ॥
कोक कपोत कलानिधि केहरि कीर कुरंग कही किह काजै ॥

रुडी शेल्ड्रेक्स्, कपोतः, सिंहाः, शुकाः, मृगाः, गजाः ts, सर्वे तस्याः समीपे विनयशीलाः इव आसन्।

ਸੋਕ ਮਿਟੈ ਨਿਰਖੇ ਸਭ ਹੀ ਛਬਿ ਆਨੰਦ ਕੌ ਹਿਯ ਮੈ ਉਪਰਾਜੈ ॥੧੫॥
सोक मिटै निरखे सभ ही छबि आनंद कौ हिय मै उपराजै ॥१५॥

सर्वे स्वक्लेशान् त्यक्त्वा आनन्दं अनुभवन्ति स्म।(15)

ਚਿਤ ਬਿਚਾਰ ਕਿਯੋ ਅਪਨੇ ਮਨ ਕੋ ਮੁਨਿ ਹੈ ਯਹ ਤਾਹਿ ਨਿਹਾਰੌ ॥
चित बिचार कियो अपने मन को मुनि है यह ताहि निहारौ ॥

स मुनिः मनसि चिन्तयन्, चिन्तयन् च,

ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਕਿ ਜਛ ਭੁਜੰਗ ਕਿਧੌ ਨਰ ਦੇਵ ਰੁ ਦੇਵ ਬਿਚਾਰੌ ॥
देव अदेव कि जछ भुजंग किधौ नर देव रु देव बिचारौ ॥

'देवानां, पिशाचानां, भुजङ्गस्य च मध्ये प्रोम्, सा का भवितुम् अर्हति स्म?

ਰਾਜ ਕੁਮਾਰਿ ਬਿਰਾਜਤ ਹੈ ਕੋਊ ਤਾ ਪਰ ਆਜ ਸਭੈ ਤਨ ਵਾਰੌ ॥
राज कुमारि बिराजत है कोऊ ता पर आज सभै तन वारौ ॥

'सा तु राजकुमारी इव दृश्यते, अहं तस्याः बलिः अस्मि।'

ਯਾਹੀ ਕੋ ਤੀਰ ਰਹੌ ਦਿਨ ਰੈਨਿ ਕਰੌ ਤਪਸ੍ਯਾ ਬਨ ਬੀਚ ਬਿਹਾਰੌ ॥੧੬॥
याही को तीर रहौ दिन रैनि करौ तपस्या बन बीच बिहारौ ॥१६॥

'अहं तया सह नित्यं तिष्ठामि, कानने ध्यानं च करिष्यामि।'(16)

ਜਾਇ ਪ੍ਰਨਾਮ ਕਿਯੋ ਤਿਹ ਕੋ ਸੁਨਿ ਬਾਤ ਕਹੋ ਹਮ ਸੌ ਤੁਮ ਕੋ ਹੈ ॥
जाइ प्रनाम कियो तिह को सुनि बात कहो हम सौ तुम को है ॥

सः अग्रे आगत्य तां अवदत् - 'कृपया मया सह वार्तालापं कुरु, कथयतु च कोऽसि?

ਦੇਵ ਅਦੇਵਨ ਕੀ ਦੁਹਿਤ ਕਿਧੌ ਰਾਮ ਕੀ ਬਾਮ ਹੁਤੀ ਬਨ ਸੋਹੈ ॥
देव अदेवन की दुहित किधौ राम की बाम हुती बन सोहै ॥

'किं त्वं देवस्य पिशाचस्य वा कन्या असि, उत त्वं रामस्य सीता?

ਰਾਜਸਿਰੀ ਕਿਧੌ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰਿ ਤੂ ਜਛ ਭੁਜੰਗਨ ਕੇ ਮਨ ਮੋਹੈ ॥
राजसिरी किधौ राज कुमारि तू जछ भुजंगन के मन मोहै ॥

'राणी वा सार्वभौमराजकुमारी वा जच्छ् वा भुजङ्गस्य (देवानां) कन्या।

ਸਾਚ ਉਚਾਰੁ ਸਚੀ ਕਿ ਸਿਵਾ ਕਿ ਤੁਹੀ ਰਤਿ ਹੈ ਪਤਿ ਕੋ ਮਗੁ ਜੋਹੈ ॥੧੭॥
साच उचारु सची कि सिवा कि तुही रति है पति को मगु जोहै ॥१७॥

'सत्यं ब्रूहि किं त्वं शिवपत्नी असि मार्गपार्श्वे प्रतीक्षसे?'(१७)

ਨਾਥ ਸਚੀ ਰਤਿ ਹੌ ਨ ਸਿਵਾ ਨਹਿ ਹੌਗੀ ਨ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਕੀ ਜਾਈ ॥
नाथ सची रति हौ न सिवा नहि हौगी न राज कुमार की जाई ॥

(उत्तरम्) 'अहो भगवन् शृणु नाहं शिवस्त्री न सार्वभौमराजकुमारी।'

ਰਾਜਸਿਰੀ ਨਹਿ ਜਛ ਭੁਜੰਗਨਿ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਨਹੀ ਉਪਜਾਈ ॥
राजसिरी नहि जछ भुजंगनि देव अदेव नही उपजाई ॥

'न अहं राणी, न अहं जच्छ्, भुजङ्गस्य, देवस्य वा पिशाचस्य वा।'

ਰਾਮ ਕੀ ਬਾਮ ਨ ਹੋ ਅਥਿਤੀਸ ਰਿਖੀਸ ਉਦਾਲਕ ਕੀ ਤ੍ਰਿਯ ਜਾਈ ॥
राम की बाम न हो अथितीस रिखीस उदालक की त्रिय जाई ॥

'न अहं रामस्य सीता नाहं दीनमुनिः।'

ਏਕੁ ਜੁਗੀਸ ਸੁਨੇ ਤੁਮਹੂੰ ਤਿਹ ਤੇ ਤੁਮਰੇ ਬਰਬੇ ਕਹ ਆਈ ॥੧੮॥
एकु जुगीस सुने तुमहूं तिह ते तुमरे बरबे कह आई ॥१८॥

'मया भवतः विषये उदारयोगी इति श्रुतम्, अहं भवतः विवाहार्थम् आगतः।'(18)

ਚੰਚਲ ਨੈਨ ਕਿ ਚੰਚਲਤਾਈ ਸੋ ਟਾਮਨ ਸੌ ਤਿਹ ਕੋ ਕਰਿ ਦੀਨੋ ॥
चंचल नैन कि चंचलताई सो टामन सौ तिह को करि दीनो ॥

तस्याः विनोदपूर्णनेत्रयोः तस्मिन् माधुर्यपूर्णः प्रभावः आसीत् ।

ਹਾਵ ਸੁ ਭਾਵ ਦਿਖਾਇ ਘਨੇ ਛਿਨਕੇਕ ਬਿਖੈ ਮੁਨਿ ਜੂ ਬਸਿ ਕੀਨੋ ॥
हाव सु भाव दिखाइ घने छिनकेक बिखै मुनि जू बसि कीनो ॥

सा तं लोभयित्वा स्ववशं नीतवती ।

ਪਾਗ ਬੰਧਾਇ ਜਟਾਨ ਮੁੰਡਾਇ ਸੁ ਭੂਖਨ ਅੰਗ ਬਨਾਇ ਨਵੀਨੋ ॥
पाग बंधाइ जटान मुंडाइ सु भूखन अंग बनाइ नवीनो ॥

तस्य केशान् मुण्डयित्वा सा तं पगडीं धारयति स्म ।

ਜੀਤਿ ਗੁਲਾਮ ਕਿਯੋ ਅਪਨੌ ਤਿਹ ਤਾਪਸ ਤੇ ਗ੍ਰਿਸਤੀ ਕਰਿ ਲੀਨੋ ॥੧੯॥
जीति गुलाम कियो अपनौ तिह तापस ते ग्रिसती करि लीनो ॥१९॥

सा तं जित्वा ऋषितः गृहस्थं परिणमयत् ।(१९) ।

ਤਾਪਸਤਾਈ ਕੋ ਤ੍ਯਾਗ ਤਪੀਸ੍ਵਰ ਤਾ ਤ੍ਰਿਯ ਪੈ ਚਿਤ ਕੈ ਉਰਝਾਯੋ ॥
तापसताई को त्याग तपीस्वर ता त्रिय पै चित कै उरझायो ॥

तपः सर्वं त्यक्त्वा ब्रह्मचारी गृहस्थः अभवत् ।