श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 649


ਇਤਿ ਮਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੂਸਰ ਠਹਰਾਇਆ ਸਮਾਪਤੰ ॥੨॥
इति मन नूं गुरू दूसर ठहराइआ समापतं ॥२॥

पुरुषस्य (मनस्य) द्वितीयगुरुत्वेन स्वीकारस्य समाप्तिः।

ਅਥ ਤ੍ਰਿਤੀ ਗੁਰੂ ਮਕਰਕਾ ਕਥਨੰ ॥
अथ त्रिती गुरू मकरका कथनं ॥

अधुना मकरेण तृतीयगुरुत्वेन स्वीकारस्य वर्णनं आरभ्यते

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਚਉਬੀਸ ਗੁਰੂ ਕੀਨ ਜਿਹਾ ਭਾਤਾ ॥
चउबीस गुरू कीन जिहा भाता ॥

मार्गः (दत्तः) चतुर्विंशति गुरुं गृहीतवान्,

ਅਬ ਸੁਨ ਲੇਹੁ ਕਹੋ ਇਹ ਬਾਤਾ ॥
अब सुन लेहु कहो इह बाता ॥

दत्तेन यथा चतुर्विंशतिगुरुः स्वीकरोति स्म तत् न शृणुत

ਏਕ ਮਕਰਕਾ ਦਤ ਨਿਹਾਰੀ ॥
एक मकरका दत निहारी ॥

दत्तः एकं मकरकं ('मकरका') दृष्टवान् ।

ਐਸ ਹ੍ਰਿਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਬਿਚਾਰੀ ॥੧੭੬॥
ऐस ह्रिदे अनुमान बिचारी ॥१७६॥

मकरकं दृष्ट्वा मनसि प्रतिबिम्बितवान्।176।

ਆਪਨ ਹੀਐ ਐਸ ਅਨੁਮਾਨਾ ॥
आपन हीऐ ऐस अनुमाना ॥

मनसि एतादृशं विचारं कृतवान्

ਤੀਸਰ ਗੁਰੁ ਯਾਹਿ ਹਮ ਮਾਨਾ ॥
तीसर गुरु याहि हम माना ॥

मनसा चिन्तयन् एवम् उक्तवान् – “अहं मम तृतीयगुरुं मन्ये

ਪ੍ਰੇਮ ਸੂਤ ਕੀ ਡੋਰਿ ਬਢਾਵੈ ॥
प्रेम सूत की डोरि बढावै ॥

(यथाऽयं मकरकः यदा) प्रेमसूत्रसूत्रं प्रसारयेत्

ਤਬ ਹੀ ਨਾਥ ਨਿਰੰਜਨ ਪਾਵੈ ॥੧੭੭॥
तब ही नाथ निरंजन पावै ॥१७७॥

यदा प्रेमसूत्रं प्रसृतं भविष्यति तदा केवलं भगवान् (नाथनिरंजन-अव्यक्तब्रह्म) एव साक्षात्कृतः भविष्यति”177.

ਆਪਨ ਆਪੁ ਆਪ ਮੋ ਦਰਸੈ ॥
आपन आपु आप मो दरसै ॥

(अङ्कुरः जाले आत्मानं पश्यति) यथा (जिग्यासुः) आत्मानं (अन्तर्गतं) पश्यति।

ਅੰਤਰਿ ਗੁਰੂ ਆਤਮਾ ਪਰਸੈ ॥
अंतरि गुरू आतमा परसै ॥

अथ गुरोः आध्यात्मिकरूपं अन्तःतः दृश्यते।

ਏਕ ਛਾਡਿ ਕੈ ਅਨਤ ਨ ਧਾਵੈ ॥
एक छाडि कै अनत न धावै ॥

(यदा) एकं त्यक्त्वा (मनः) अन्यत्र न धाविष्यति,

ਤਬ ਹੀ ਪਰਮ ਤਤੁ ਕੋ ਪਾਵੈ ॥੧੭੮॥
तब ही परम ततु को पावै ॥१७८॥

यदा आत्मनः कल्पितः भविष्यति आत्मनः अन्तः आत्मा-गुरुः स्पृष्टः भविष्यति, मनः च एकं त्यक्त्वा अन्यत्र न गमिष्यति, तदा केवलं परमतत्त्वं साक्षात्कृतं भविष्यति।178।

ਏਕ ਸਰੂਪ ਏਕ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ॥
एक सरूप एक करि देखै ॥

एकं रूपं एकत्वेन स्वीकुरुत

ਆਨ ਭਾਵ ਕੋ ਭਾਵ ਨੇ ਪੇਖੈ ॥
आन भाव को भाव ने पेखै ॥

द्वैतप्रेमं च मा पश्यतु।

ਏਕ ਆਸ ਤਜਿ ਅਨਤ ਨ ਧਾਵੈ ॥
एक आस तजि अनत न धावै ॥

एकस्य कामं त्यक्त्वा अन्यस्य धावनं मा कुरु,

ਤਬ ਹੀ ਨਾਥ ਨਿਰੰਜਨ ਪਾਵੈ ॥੧੭੯॥
तब ही नाथ निरंजन पावै ॥१७९॥

यदा एकस्य रूपं एकत्वेन मन्तव्यं दृष्टं च भविष्यति न च अन्यः विचारः मनसि आगत्य एकं उद्देश्यं स्वस्य पुरतः स्थापयति तदा मनः अन्यत्र न धावति, तदा भगवान् (नाथ निरंजन---अव्यक्तं ब्रह्म)। १७९.

ਕੇਵਲ ਅੰਗ ਰੰਗ ਤਿਹ ਰਾਚੈ ॥
केवल अंग रंग तिह राचै ॥

स्वरूपे (शरीरे) एव स्वरूपं अवशोषयतु।

ਏਕ ਛਾਡਿ ਰਸ ਨੇਕ ਨ ਮਾਚੈ ॥
एक छाडि रस नेक न माचै ॥

एकं रसं त्यक्त्वा अन्येषु (रसेषु) न लीनः।

ਪਰਮ ਤਤੁ ਕੋ ਧਿਆਨ ਲਗਾਵੈ ॥
परम ततु को धिआन लगावै ॥

(सः) परमात्मनि (सः) ध्यानं स्थापयेत्, २.

ਤਬ ਹੀ ਨਾਥ ਨਿਰੰਜਨ ਪਾਵੈ ॥੧੮੦॥
तब ही नाथ निरंजन पावै ॥१८०॥

यदा विलयः एकस्मिन् एव भविष्यति तथा च मनः अन्यस्मिन् कस्मिन् अपि न व्याकुलं भविष्यति एकं स्वीकृत्य केवलं परमतत्त्वं ध्यायति तदा प्रभुं ( नाथ निरंजन-अव्यक्तब्राह्मणम्) १८० साक्षात्करोति

ਤੀਸਰ ਗੁਰੂ ਮਕਰਿਕਾ ਠਾਨੀ ॥
तीसर गुरू मकरिका ठानी ॥

(एवं) तृतीयः गुरुः मकरकं स्वीकृतवान्

ਆਗੇ ਚਲਾ ਦਤ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥
आगे चला दत अभिमानी ॥

मकरकं तृतीयगुरुं स्वीकृत्य गौरवशालिनः दत्तः अग्रे गतः

ਤਾ ਕਰ ਭਾਵ ਹ੍ਰਿਦੇ ਮਹਿ ਲੀਨਾ ॥
ता कर भाव ह्रिदे महि लीना ॥

तस्यार्थः एवं हृदये कल्पितः,

ਹਰਖਵੰਤ ਤਬ ਚਲਾ ਪ੍ਰਬੀਨਾ ॥੧੮੧॥
हरखवंत तब चला प्रबीना ॥१८१॥

अतीव प्रसन्नः सन् तेषां अभिप्रायं हृदये गृहीत्वा अग्रे गतः।१८१।

ਇਤਿ ਤ੍ਰਿਤੀ ਗੁਰੂ ਮਕਰਕਾ ਸਮਾਪਤੰ ॥੩॥
इति त्रिती गुरू मकरका समापतं ॥३॥

तृतीयगुरुत्वेन स्पाइडरस्य स्वीकारस्य समाप्तिः।

ਅਥ ਬਕ ਚਤਰਥ ਗੁਰੂ ਕਥਨੰ ॥
अथ बक चतरथ गुरू कथनं ॥

अधुना चतुर्थगुरुक्रेनस्य वर्णनं आरभ्यते।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬੈ ਦਤ ਗੁਰੁ ਅਗੈ ਸਿਧਾਰਾ ॥
जबै दत गुरु अगै सिधारा ॥

यदा दत्तगुरुः अग्रे गतः, तदा

ਮਛ ਰਾਸਕਰ ਬੈਠਿ ਨਿਹਾਰਾ ॥
मछ रासकर बैठि निहारा ॥

यदा दत्तः अग्रे गतः, ततः मत्स्यसमूहं दृष्ट्वा ध्यानशीलं क्रेनं प्रति दृष्टवान्

ਉਜਲ ਅੰਗ ਅਤਿ ਧਿਆਨ ਲਗਾਵੈ ॥
उजल अंग अति धिआन लगावै ॥

सः श्वेतवर्णः, अतीव सावधानः च अस्ति ।

ਮੋਨੀ ਸਰਬ ਬਿਲੋਕਿ ਲਜਾਵੈ ॥੧੮੨॥
मोनी सरब बिलोकि लजावै ॥१८२॥

अत्यन्तशुक्लानि अङ्गानि तं दृष्ट्वा सर्वे मौनदर्शिनः लज्जाम् अनुभवन्ति स्म।१८२।

ਜੈਸਕ ਧਿਆਨ ਮਛ ਕੇ ਕਾਜਾ ॥
जैसक धिआन मछ के काजा ॥

यथा यथा मत्स्यः (बगुला ग्रहीतुं) एकाग्रः भवति,

ਲਾਵਤ ਬਕ ਨਾਵੈ ਨਿਰਲਾਜਾ ॥
लावत बक नावै निरलाजा ॥

क्रेनेन यत् ध्यानं प्रेक्ष्यते स्म, तत् मत्स्यध्यानत्वात् तस्य नाम लज्जाजनकं कृतवान्

ਭਲੀ ਭਾਤਿ ਇਹ ਧਿਆਨ ਲਗਾਵੈ ॥
भली भाति इह धिआन लगावै ॥

यथा सः सम्यक् अवलोकयति,

ਭਾਵ ਤਾਸ ਕੋ ਮੁਨਿ ਮਨ ਭਾਵੈ ॥੧੮੩॥
भाव तास को मुनि मन भावै ॥१८३॥

ध्यानं सुसुन्दरं मौनेन च मुनिप्रीचयन् ॥१८३॥

ਐਸੋ ਧਿਆਨ ਨਾਥ ਹਿਤ ਲਈਐ ॥
ऐसो धिआन नाथ हित लईऐ ॥

(यदि) एतादृशं ध्यानं ईश्वरं (प्राप्ति) प्रयुज्यते,

ਤਬ ਹੀ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਕਹੁ ਪਈਐ ॥
तब ही परम पुरख कहु पईऐ ॥

तस्य भगवतः कृते तादृशं ध्यानत्वं यदि लक्ष्यते तर्हि सः तथैव साक्षात्करोति

ਮਛਾਤਕ ਲਖਿ ਦਤ ਲੁਭਾਨਾ ॥
मछातक लखि दत लुभाना ॥

मत्स्यग्रहणं (बगुला) दृष्ट्वा दत्तस्य हृदयं ईर्ष्याम् अभवत् ।

ਚਤਰਥ ਗੁਰੂ ਤਾਸ ਅਨੁਮਾਨਾ ॥੧੮੪॥
चतरथ गुरू तास अनुमाना ॥१८४॥

क्रेनं दृष्ट्वा दत्तः तस्य प्रति मोहितः सन् तं चतुर्थगुरुत्वेन स्वीकृतवान्।१८४।

ਇਤਿ ਮਛਾਤਕ ਚਤੁਰਥ ਗੁਰੂ ਸਮਾਪਤੰ ॥੪॥
इति मछातक चतुरथ गुरू समापतं ॥४॥

क्रेनस्य चतुर्थगुरुत्वेन स्वीकारस्य वर्णनस्य समाप्तिः।

ਅਥ ਬਿੜਾਲ ਪੰਚਮ ਗੁਰੂ ਨਾਮ ॥
अथ बिड़ाल पंचम गुरू नाम ॥

अधुना पञ्चमस्य गुरुस्य टॉम बिडालस्य वर्णनं आरभ्यते

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਆਗੇ ਚਲਾ ਦਤ ਮੁਨਿ ਰਾਈ ॥
आगे चला दत मुनि राई ॥

श्रेष्ठ मुनिदत्तः अग्रे अगच्छत्

ਸੀਸ ਜਟਾ ਕਹ ਜੂਟ ਛਕਾਈ ॥
सीस जटा कह जूट छकाई ॥

दत्तो मुनिराजः शिरसि जटाकुण्डलं कृत्वा अग्रे गतः

ਦੇਖਾ ਏਕ ਬਿੜਾਲ ਜੁ ਆਗੇ ॥
देखा एक बिड़ाल जु आगे ॥

अग्रे गत्वा सः एकं विधेयकं दृष्टवान्,