न कश्चित् राज्ञा सह युद्धाय अग्रे गतः
सर्वेषां चित् इत्यत्र एवम् चिन्तितम्
ते सर्वे मन्यन्ते स्म यत् अयं राजा केनापि न हनिष्यते इति।१५४९।
अथ ब्रह्मा सर्वान् कृष्णसैन्यं मृतं दृष्ट्वा।
मृतं कृष्णं प्राह कृष्णं प्राह ।
“कालपर्यन्तं तस्य हस्ते मुग्धताबीजः अस्ति,
वज्रं शूलं च तस्य पुरतः तुच्छम् ॥१५५०॥
अतः इदानीं अपि तथैव कुरुत
“अतः इदानीं याचकः भूत्वा तस्मात् एतत् याचस्व
रामात् यं मुकुटं लब्धवान् ।
रामात् प्राप्तं मुकुटं, तत् इन्द्रादिना लब्धं न शक्तवान् १५५१।
यदा त्वं तस्य हस्तात् 'तेता' गृह्णासि, ।
“यदा त्वं तस्य हस्तात् ताबीजं हरिष्यसि तदा त्वं तं क्षणमात्रेण हन्तुं शक्नोषि
येन (तस्य) हस्तात् ('तेता') अपसारणीयम्,
यदि केनापि विधिना हस्तात् त्यजति तदा कदापि वधः कर्तुं शक्यते” १५५२ ।
इति श्रुत्वा श्रीकृष्णः ब्राह्मणवेषं कृतवान् |
तच्छ्रुत्वा कृष्णब्रह्मा ब्राह्मणस्य वेषं परिधाय तस्मात् ताबीजं याचयितुम् अगच्छत्
ततः कृष्णं ब्रह्माणं च ज्ञातवान् |
अथ भिक्षाटनेन कृष्णब्रह्मं च ज्ञात्वा कविमते उक्तवान्,१५५३
खड़गसिंहस्य भाषणम् : १.
स्वय्या
हे कृष्ण ! (भवता) ब्राह्मणवेषं यथा (विष्णुः) बावनवेषं कृतवान् (राज्ञः वञ्चनाय)।
“हे कृष्ण (विष्णु) ! त्वं ब्राह्मणवेषं धारयित्वा बलिराज इव मां वञ्चयितुं आगतः
“यथा वह्निः धूमेन निगूढः न भवति, तथैव त्वां दृष्ट्वा मया तव वञ्चनकर्म ज्ञातम्
यदा यूयं जनाः याचकवेषेण आगताः, तदा हृदयकामं मयि याचयन्तु।१५५४।
दोहरा
एवं वदन् राजा (तदा) ब्रह्मा उवाच (राज! लोके दानेन) यश खातो।
यदा राजा ब्रह्माम् एवम् उक्तवान् तदा ब्रह्मा उवाच – हे राजन्! स्तुतव्यं भूत्वा यज्ञग्निनिर्गतं मुकुटं देहि मे” १५५५ ।
यदा ब्रह्मणा एवमुवाच तदा श्रीकृष्णः अवदत्
ब्रह्मणा याचिते तदा कृष्णः उक्तवान् – “चण्डी देव्या दत्तं ताबीजं मे देहि” १५५६ ।
चौपाई
तदा राजा (खरगसिंहः) मनसि एवं चिन्तितवान्।
अथ राजा मनसि चिन्तयति स्म यत् चतुर्युगं न जीवितव्यं अतः अस्मिन् धर्मकार्ये विलम्बं न कर्तव्यम् इति च
अतः सुकृतेषु न शिथिलं कुर्यात्
यानि याचन्ते बृह्मकृष्णौ तानि दद्यात् ।।1557।।
स्वय्या
'हे मनः ! किमर्थं शरीरे संशयः, न त्वया संसारे स्थिरः स्थातव्यः
किं पुण्यं कर्म कर्तुं शक्नोषि । अतः युद्धे एतत् प्रशंसनीयं कार्यं कुरु यतः अन्ते एकवारं शरीरं त्यक्तव्यम्
'हे मनः ! मा विलम्बं कुरु यतः भवन्तः पश्चात्तापं विना किमपि लाभं न प्राप्नुयुः, यदा अवसरः नष्टः भवति
अतः चिन्ताम् परित्यज्य याचिताः वस्तूनि अविचलितं ददातु, यतः भवन्तः पुनः कदापि भगवता इव तादृशं याचकं न प्राप्नुयुः
'यत्कृष्णः याचते मनः! विना संकोचं ददातु
यस्मात् सर्वं जगत् याचते, सः भवतः पुरतः याचकत्वेन तिष्ठति, अतः अधिकं विलम्बं मा कुरुत
'अन्ये सर्वे विचाराः त्यजन्तु, भवतः आरामस्य अभावः न तिष्ठति।'
दाने गर्वः विचारणीयः च न भवेत् अतः सर्वं समर्प्य अनुमोदनलाभं प्राप्नुयात्” १५५९ ।
कृष्णेन ब्राह्मणवेषेण याचितं यत्किमपि तस्यैव राज्ञः
तेन सह यत् ब्रह्मणः मनसि आसीत् तत् राजापि तत्करोत्
यद् याचितं तद् राजा स्नेहेन समर्पयत्
एवं दानेन खड्गेन च उभयविधशूरतायां राजा महतीं स्तुतिं अर्जितवान् ॥१५६०॥