श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 739


ਕਿੰਕਾਣੀ ਪ੍ਰਥਮੋਚਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਪਦ ਅੰਤ ਉਚਾਰਿ ॥
किंकाणी प्रथमोचरि कै रिपु पद अंत उचारि ॥

प्रथमं किङ्कनिशब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः अन्ते 'रिपु' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰਿ ॥੪੬੬॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि सु धारि ॥४६६॥

“किङ्कणी” इति मुख्यतया उक्त्वा ततः “रिपु” इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।४६६।

ਅਸੁਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰੀਐ ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਅਰਿ ਦੀਨ ॥
असुनी आदि उचारीऐ अंति सबद अरि दीन ॥

प्रथमं 'असुनि' (अश्वसेना) इति वदन्तु अन्ते 'अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਤ੍ਰੁ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੪੬੭॥
सत्रु तुपक के नाम है लीजहु समझ प्रबीन ॥४६७॥

आदौ “आशिवाणी” इति शब्दं वदन् अन्ते च “अरि” इति शब्दं योजयित्वा हे कुशलाः जनाः! तुपकस्य नामानि गम्यन्ते।४६७।

ਸੁਆਸਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨੀਐ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
सुआसनि आदि बखानीऐ रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'सुआसानी' (अश्वसेना) शब्दं वदन् (ततः) 'रिपु अरि' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸੁਘਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੪੬੮॥
नाम तुपक के होत है सुघर लीजीअहु चीन ॥४६८॥

आदौ “शवनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नाम ज्ञायते।४६८।

ਆਧਿਨਿ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਪਦ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
आधिनि आदि उचारि कै रिपु पद अंति बखान ॥

प्रथमं 'अधिनि' (राजसेना) इति शब्दं वदन् अन्ते 'रिपु' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੬੯॥
नाम तुपक के होत है चीन लेहु मतिवान ॥४६९॥

आदौ “आधानी” इति शब्दं वदन् “रिपु अरि” इति शब्दान् योजयित्वा हे ज्ञानिनः! तुपकनामानि निर्मीयन्ते।४६९।

ਪ੍ਰਭੁਣੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਪਦ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
प्रभुणी आदि उचारि कै रिपु पद अंति बखान ॥

प्रथमं 'प्रभुनी' (राजसेना) शब्दस्य उच्चारणं कुरुत, (ततः) अन्ते 'रिपु' शब्दं स्थापयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੭੦॥
नाम तुपक के होत है चीन लेहु मतिवान ॥४७०॥

आदौ “प्रभुनी” इति शब्दं वदन् अन्ते च “रिपु” इति शब्दं योजयित्वा हे ज्ञानिनः! तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।४७०।

ਆਦਿ ਭੂਪਣੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
आदि भूपणी सबद कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

आदौ 'भूपानी' (राजसेना) शब्दं वदन् अन्ते 'रिपु अरि' इति उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰਿ ॥੪੭੧॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि सु धारि ॥४७१॥

आदौ भूपनिशब्दमुच्चारयित्वा अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि सम्यक् ज्ञायन्ते।४७१।

ਆਦਿ ਈਸਣੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੇ ਦੀਨ ॥
आदि ईसणी सबद कहि रिपु अरि पद के दीन ॥

प्रथमं 'इसानी' (भगवानस्य सेना) इति शब्दं वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸੁਘਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੪੭੨॥
नाम तुपक के होत है सुघर लीजीअहु चीन ॥४७२॥

आदौ “ईशानि” इति शब्दमुच्चारयित्वा ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते।४७२।

ਆਦਿ ਸੰਉਡਣੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਉਚਾਰ ॥
आदि संउडणी सबद कहि रिपु अरि बहुरि उचार ॥

प्रथमं 'सौन्दनी' (गजसेना) शब्दं वदन्, ततः 'रिपु अरि' इति उच्चारयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਬਿਚਾਰ ॥੪੭੩॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर बिचार ॥४७३॥

आदौ “सौदानि” इति शब्दमुच्चारयित्वा ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! तुपकस्य नामानि अग्रे आगच्छन्ति।473.

ਪ੍ਰਥਮ ਸਤ੍ਰੁਣੀ ਉਚਰੀਐ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
प्रथम सत्रुणी उचरीऐ रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'सत्रुणी' (शत्रुसेना) इति वदन् (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति वदतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਬਿਚਾਰ ॥੪੭੪॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर बिचार ॥४७४॥

आदौ “शत्रुणी” इति शब्दमुच्चारयित्वा ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते।४७४।

ਸਕਲ ਛਤ੍ਰ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਨੀ ਕਹਿ ਰਿਪੁਹਿ ਬਖਾਨ ॥
सकल छत्र के नाम लै नी कहि रिपुहि बखान ॥

छत्रस्य सर्वाणि नामानि गृहीत्वा ततः 'नि' इति वदन् 'रिपु' इति पदं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੪੭੫॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥४७५॥

सर्वेषां वितानानां नामकरणं कृत्वा “नी” इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः “रिपुहि” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य नामानि निरन्तरं विकसितानि भवन्ति।४७५।

ਪ੍ਰਥਮ ਛਤ੍ਰਨੀ ਸਬਦ ਉਚਰਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
प्रथम छत्रनी सबद उचरि रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'छत्रानी' (Umbrella Army) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੭੬॥
नाम तुपक के होत है चीन लेहु मतिवान ॥४७६॥

आदौ “छत्राणि” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि विज्ञास्यन्ति बुधैः।४७६।

ਆਤਪਤ੍ਰਣੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
आतपत्रणी आदि कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'आतपत्राणि' (छत्रराजस्य सेना) पदं पठित्वा अन्ते 'रिपु अरि' इति जपं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਚਤੁਰ ਨਿਰਧਾਰਿ ॥੪੭੭॥
नाम तुपक के होत है चीन चतुर निरधारि ॥४७७॥

आदौ “पत्राणि” इति शब्दमुच्चारयित्वा ततः “रिपुणी” इति वदन् हे पण्डिताः! तुपकस्य नामानि परिचिनोतु।४७७।

ਆਦਿ ਪਤਾਕਨਿ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
आदि पताकनि सबद कहि रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'पातकानि' (ध्वजधारी सेना) इति वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੪੭੮॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ प्रबीन ॥४७८॥

आदौ “पातकणि” शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे कुशलाः ! तुपकस्य नामानि अवगच्छन्तु।४७८।

ਛਿਤਪਤਾਢਿ ਪ੍ਰਿਥਮੋਚਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
छितपताढि प्रिथमोचरि कै रिपु अरि अंति उचार ॥

'छितपताधि' (राजा अधीन सेना) शब्द का उच्चारण करें पहले (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' शब्द का उच्चारण करें।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਬਿਚਾਰ ॥੪੭੯॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि बिचार ॥४७९॥

प्रथमं “क्षितिपतिः” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते, ये हे सुकविः! भवन्तः विचारयितुं शक्नुवन्ति।479.

ਰਉਦਨਿ ਆਦਿ ਉਚਾਰੀਐ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
रउदनि आदि उचारीऐ रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'रौदनी' (धनुर्विद्या सेना) इति शब्दं वदन् (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति पाठं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਪਛਾਨ ॥੪੮੦॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर पछान ॥४८०॥

आदौ “रवदन” इति शब्दमुच्चारयित्वा अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते, ये हे ज्ञानिनः! भवन्तः ज्ञातुं शक्नुवन्ति।480.

ਸਸਤ੍ਰਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
ससत्रनि आदि बखानि कै रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'सस्त्राणि' (कवचसेना) इति वदन्तु, (पश्चात्) 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸੁਘਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੪੮੧॥
नाम तुपक के होत है सुघर लीजीअहु चीन ॥४८१॥

आदौ “शास्तरी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।४८१।

ਸਬਦ ਸਿੰਧੁਰਣਿ ਉਚਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪਦ ਕੈ ਦੀਨ ॥
सबद सिंधुरणि उचरि कै रिपु अरि पद कै दीन ॥

प्रथमं 'सिन्धुरानी' (गजसेना) शब्दं वदन् (ततः) 'रिपु अरि' इति योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੪੮੨॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ प्रबीन ॥४८२॥

आदौ “धात्रुणी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे कुशलाः ! तुपकनामानि निर्मीयन्ते।४८२।

ਆਦਿ ਸੁਭਟਨੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
आदि सुभटनी सबद कहि रिपु अरि अंति बखान ॥

'सुभतनी' (सेना) शब्दं प्रथमं वदन्, ततः अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं वदतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੪੮੩॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥४८३॥

आदौ सुभत्नीशब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा अन्ते तुपकस्य नामानि बुधैः ज्ञास्यन्ति।४८३।

ਰਥਿਨੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਮਥਨੀ ਮਥਨ ਬਖਾਨ ॥
रथिनी आदि उचारि कै मथनी मथन बखान ॥

प्रथमं 'रथिनी' (रथसेना) शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा (ततः) 'मथनी मथन' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੪੮੪॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥४८४॥

आदौ “रथनी” इति शब्दं वदन् ततः “मथनी-मथन्” इति उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।४८४।

ਸਬਦ ਸ੍ਰਯੰਦਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
सबद स्रयंदनी आदि कहि रिपु अरि बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'स्यन्दनी' इति शब्दं वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸਮਝ ਸੁਜਾਨ ॥੪੮੫॥
नाम तुपक के होत है लीजहु समझ सुजान ॥४८५॥

आदौ “सिन्धुनि” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते।४८५।

ਆਦਿ ਸਕਟਨੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
आदि सकटनी सबद कहि रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'स्कटनी' (कठिन सेना) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸਮਝ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੮੬॥
नाम तुपक के होत है समझ लेहु मतिवान ॥४८६॥

आदौ “शकत्नी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! तुपकस्य नामानि अवगच्छन्तु।४८६।

ਪ੍ਰਥਮ ਸਤ੍ਰੁਣੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
प्रथम सत्रुणी सबद कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'सत्रुणी' (शत्रुसेना) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं पठन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੪੮੭॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि सु धार ॥४८७॥

आदौ “शत्रुणी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकस्य नामानि निर्मीयन्ते, येषु सत्कवयः सुधारं कर्तुं शक्नुवन्ति।४८७।

ਆਦਿ ਦੁਸਟਨੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
आदि दुसटनी सबद कहि रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'दुस्तानी' इति शब्दं वदतु। ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਚਤੁਰ ਪਛਾਨ ॥੪੮੮॥
नाम तुपक के होत है लीजहु चतुर पछान ॥४८८॥

आदौ “दुष्टानी” इति शब्दं वदन् अन्ते च “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! तुपकनामानि निर्मीयन्ते, यत् भवन्तः परिचिनुयुः।४८८।

ਅਸੁ ਕਵਚਨੀ ਆਦਿ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰਿ ॥
असु कवचनी आदि कहि रिपु अरि अंति उचारि ॥

प्रथमं 'आसु कवचनी' (अश्वेषु कवचयुक्ता सेना) इति वदन्तु, ततः अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਬਿਚਾਰ ॥੪੮੯॥
नाम तुपक के होत है लीजहु सुकबि बिचार ॥४८९॥

आदौ “अष्टकवाचनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा तुपकनामानि निर्मीयन्ते।४८९।