श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 796


ਯਾ ਮੈ ਭੇਦ ਰਤੀਕੁ ਨ ਜਾਨੋ ॥੧੧੮੨॥
या मै भेद रतीकु न जानो ॥११८२॥

“नीरअलायनी” इति शब्दं वदन् “नासिक-अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि अविवेकेन ज्ञातव्यानि।११८२।

ਆਦਿ ਜਲਾਲਯਣੀ ਪਦ ਦਿਜੈ ॥
आदि जलालयणी पद दिजै ॥

प्रथमं 'जलल्याणी' (पृथिवी) पदं धारयन्तु।

ਪਤਿ ਅਰਿਣੀ ਪਦ ਬਹੁਰਿ ਭਣਿਜੈ ॥
पति अरिणी पद बहुरि भणिजै ॥

अथ 'पति अरिणी' इति वचनम् ।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨਹੁ ॥
सकल तुपक के नाम पछानहु ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਸਕਲ ਸੁਜਨ ਜਨ ਸੁਨਤ ਬਖਾਨਹੁ ॥੧੧੮੩॥
सकल सुजन जन सुनत बखानहु ॥११८३॥

प्रथमं जलायनीशब्दं वदन् पटियारिणी इति शब्दमुच्चारय तुपकस्य सर्वाणि नामानि परिचिनोतु।1183।

ਬਾਰਿਧਣੀ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਰੀਐ ॥
बारिधणी सबदादि उचरीऐ ॥

प्रथमं 'बरिधानी' (पृथिवी) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਪਤਿ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਕੋ ਧਰੀਐ ॥
पति अरि अंति सबद को धरीऐ ॥

अन्ते 'पति अरि' इति शब्दान् योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਕਹੀਜੈ ॥
सकल तुपक के नाम कहीजै ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) आह्वयतु।

ਸਕਲ ਗੁਨਿਜਨਨ ਸੁਨਤ ਭਨੀਜੈ ॥੧੧੮੪॥
सकल गुनिजनन सुनत भनीजै ॥११८४॥

प्रथमं “वरिधिनि” इति शब्दं वदन् “पति अरि” इति शब्दं योजयित्वा प्रतिभाशालिनां कृते तुपकनामानि वदन्तु।1184.

ਧਰਾਏਸਣੀ ਆਦਿ ਸਬਦ ਕਹਿ ॥
धराएसणी आदि सबद कहि ॥

प्रथमं 'धारासनी' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਮਥਣੀ ਅੰਤਿ ਤਵਨ ਕੇ ਪਦ ਗਹਿ ॥
मथणी अंति तवन के पद गहि ॥

तस्य अन्ते 'मथनी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਲਹਿਜੈ ॥
सकल तुपक के नाम लहिजै ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਸੰਕ ਛੋਰਿ ਬਿਨ ਸੰਕ ਭਣਿਜੈ ॥੧੧੮੫॥
संक छोरि बिन संक भणिजै ॥११८५॥

धरेशनीशब्दं वदन् अन्ते मथनीशब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि निःसंदेहं ज्ञातव्यानि।११८५।

ਲੋਰਭਰੇਸਣੀ ਆਦਿ ਉਚਰੀਐ ॥
लोरभरेसणी आदि उचरीऐ ॥

प्रथमं 'उराब्रेस्नी' (राजसेना) पठन्तु।

ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਮਥਣੀ ਕਹੁ ਧਰੀਐ ॥
अंति सबद मथणी कहु धरीऐ ॥

अन्ते 'मथनी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨਹੁ ॥
सकल तुपक के नाम पछानहु ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਸੰਕ ਛੋਰਿ ਬਿਨੁ ਸੰਕ ਬਖਾਨਹੁ ॥੧੧੮੬॥
संक छोरि बिनु संक बखानहु ॥११८६॥

“लोरभरेशनी” इति शब्दं वदन् “मथनी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि परिचिनोतु।1186।

ਗੋਰਾ ਆਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੈ ॥
गोरा आदि उचारन कीजै ॥

प्रथम उच्चारण 'गोरा' (पृथ्वी) (शब्द)।

ਏਸ ਅੰਤਕਣੀ ਅੰਤਿ ਭਣੀਜੈ ॥
एस अंतकणी अंति भणीजै ॥

(ततः) अन्ते 'एस अन्तकानि' इति शब्दान् योजयन्तु।

ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਕਲ ਪਛਾਨੋ ॥
नाम तुपक के सकल पछानो ॥

सर्वे तुपकस्य नाम मन्यन्ते (तत्) ।

ਜਹਾ ਰੁਚੈ ਤਿਹ ਠਵਰ ਪ੍ਰਮਾਨੋ ॥੧੧੮੭॥
जहा रुचै तिह ठवर प्रमानो ॥११८७॥

गोराशब्दमुच्चारयन् अन्ते “ईश-अन्तक्नि” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि परिचिनुवन्तु।1187।

ਅਵਨੇਸਣੀ ਪਦਾਦਿ ਕਹੀਜੈ ॥
अवनेसणी पदादि कहीजै ॥

प्रथमं 'अवनेसनी' (राजसेना) इति शब्दं वदन्तु।

ਮਥਣੀ ਸਬਦ ਅੰਤਿ ਤਿਹ ਦੀਜੈ ॥
मथणी सबद अंति तिह दीजै ॥

(ततः) अन्ते 'मथनी' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਭ ਸ੍ਰੀ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਲਹੀਐ ॥
सभ स्री नाम तुपक के लहीऐ ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਭੈ ਨਿਵਾਰਿ ਨਿਰਭੈ ਹੁਇ ਕਹੀਐ ॥੧੧੮੮॥
भै निवारि निरभै हुइ कहीऐ ॥११८८॥

“अवनीशनी” इति शब्दं वदन् “मथनी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि निर्भयेन ज्ञातव्यानि।1188।

ਦਿਗਜਨੀ ਸਬਦਾਦਿ ਭਣਿਜੈ ॥
दिगजनी सबदादि भणिजै ॥

प्रथमं 'दिग्जनी' (पृथिवी) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਏਸਾਰਦਨੀ ਅੰਤਿ ਕਹਿਜੈ ॥
एसारदनी अंति कहिजै ॥

अन्ते 'एसरदानि' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਸੁ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਚੀਨਹੁ ॥
सकल सु नाम तुपक के चीनहु ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਜਹ ਚਾਹੋ ਤਹ ਕਹੋ ਪ੍ਰੀਬਨਹੁ ॥੧੧੮੯॥
जह चाहो तह कहो प्रीबनहु ॥११८९॥

प्रथमं “दिग्गजनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “इशरदनी” इति शब्दं वदन्तु, स्वस्य प्रवृत्त्यानुसारं प्रयोगार्थं तुपकस्य नामानि परिचिनुत।११८९।

ਕੁੰਭਿਨੇਸਨੀ ਆਦਿ ਉਚਰੀਐ ॥
कुंभिनेसनी आदि उचरीऐ ॥

प्रथमं 'कुम्भिनेसनी' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅਰਿਣੀ ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਕਹੁ ਧਰੀਐ ॥
अरिणी अंति सबद कहु धरीऐ ॥

अन्ते 'अरिणी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਭੈ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨੋ ॥
सभै तुपक के नाम पछानो ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਯਾ ਮਹਿ ਝੂਠ ਨੈਕ ਨਹੀ ਜਾਨੋ ॥੧੧੯੦॥
या महि झूठ नैक नही जानो ॥११९०॥

प्रथमं कुम्भाशिनीशब्दं वदन् अन्ते “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि परिचिनुत।११९०।

ਮਹਿਏਸਣੀ ਪਦਾਦਿ ਭਣਿਜੈ ॥
महिएसणी पदादि भणिजै ॥

प्रथमं 'मह एसानि' (राजसेना) इति शब्दस्य प्रयोगः ।

ਅਰਿਣੀ ਸਬਦ ਅੰਤਿ ਮਹਿ ਦਿਜੈ ॥
अरिणी सबद अंति महि दिजै ॥

ततः अन्ते 'अरिणी' इति शब्दं योजयतु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਕਹੀਜੈ ॥
सकल तुपक के नाम कहीजै ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਜਹ ਹੀ ਚਹੋ ਤਹੀ ਲੈ ਦੀਜੈ ॥੧੧੯੧॥
जह ही चहो तही लै दीजै ॥११९१॥

प्रथमं “महीशानी” इति शब्दं वदन् अन्ते “अरिणी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि ज्ञातव्यानि।११९१।

ਮੇਦਣੇਸਣੀ ਆਦਿ ਉਚਰੀਐ ॥
मेदणेसणी आदि उचरीऐ ॥

प्रथमं 'माएदेसानी' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਘਾਰੀ ਅੰਤਿ ਸਬਦ ਕਹੁ ਧਰੀਐ ॥
घारी अंति सबद कहु धरीऐ ॥

अन्ते 'घरी' (विनाशकारी) इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਸੁ ਜਾਨ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸਭ ਹੀ ॥
नाम सु जान तुपक के सभ ही ॥

सर्वेषां बिन्दुनाम (तत्) विचार्यताम्।

ਚਾਹੋ ਜਹਾ ਉਚਰਹੁ ਤਬ ਹੀ ॥੧੧੯੨॥
चाहो जहा उचरहु तब ही ॥११९२॥

प्रथमं “मेनीशनी” इति शब्दं स्थापयित्वा अन्ते “घायक” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि परिचिनुत।११९२।

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਬਸੁੰਧਰੇਸਣੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੀਐ ॥
बसुंधरेसणी आदि उचारन कीजीऐ ॥

प्रथमं 'बसुन्ध्रेस्नी' (पार्थिवपतिसेना) (शब्द) जप।

ਸਬਦ ਦਾਹਨੀ ਅੰਤਿ ਤਵਨ ਕੇ ਦੀਜੀਐ ॥
सबद दाहनी अंति तवन के दीजीऐ ॥

तस्य अन्ते 'सत्यम्' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਜਾਨ ਜੀਯ ਲੀਜੀਅਹਿ ॥
सकल तुपक के नाम जान जीय लीजीअहि ॥

मनसि प्रत्येकं बिन्दुनाम् (तत्) अवगच्छन्तु।

ਹੋ ਪ੍ਰਗਟ ਸਭਾ ਕੇ ਮਾਝ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੀਅਹਿ ॥੧੧੯੩॥
हो प्रगट सभा के माझ उचारन कीजीअहि ॥११९३॥

प्रथमं “वसुन्धरेशनी” इति शब्दं वदन् “दहनी” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि मनसि ज्ञातव्यम्।1193.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਸੁੰਧਰੇਸਣੀ ਆਦਿ ਉਚਰੀਐ ॥
सुंधरेसणी आदि उचरीऐ ॥

प्रथम उच्चारण 'बसुन्धरेसनी' (शब्द)।