श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 348


ਜਿਹ ਕੋ ਪਿਖ ਕੈ ਮਨਿ ਮੋਹਿ ਰਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਦੁਤਿ ਸੀਸ ਰਜੈ ॥
जिह को पिख कै मनि मोहि रहै कबि स्याम कहै दुति सीस रजै ॥

तां दृष्ट्वा सर्वेषां मनः मुग्धं भवति, तस्याः ललाटे च तस्याः आकर्षणं प्रकटितं भवति

ਜਿਨ ਅੰਗ ਪ੍ਰਭਾ ਕਬਿ ਦੇਤ ਸਭੈ ਸੋਊ ਅੰਗ ਧਰੇ ਤ੍ਰਿਯ ਰਾਜ ਛਜੈ ॥
जिन अंग प्रभा कबि देत सभै सोऊ अंग धरे त्रिय राज छजै ॥

तस्याः अङ्गैः स्त्रीसार्वभौमत्वेन दृश्यते

ਜਿਹ ਕੋ ਪਿਖਿ ਕੰਦ੍ਰਪ ਰੀਝ ਰਹੈ ਜਿਹ ਕੋ ਦਿਖਿ ਚਾਦਨੀ ਚੰਦ ਲਜੈ ॥੫੪੨॥
जिह को पिखि कंद्रप रीझ रहै जिह को दिखि चादनी चंद लजै ॥५४२॥

प्रेमदेवोऽपि तां दृष्ट्वा प्रलोभ्यते चन्द्रमा च लज्जाभावः ॥५४२॥

ਸਿਤ ਸੁੰਦਰੁ ਸਾਜ ਸਭੈ ਸਜਿ ਕੈ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨ ਸੁਤਾ ਇਹ ਭਾਤਿ ਬਨੀ ॥
सित सुंदरु साज सभै सजि कै ब्रिखभान सुता इह भाति बनी ॥

राधा एवम् अलङ्कृता सर्वासु शुक्लभूषणैः ।

ਮੁਖ ਰਾਜਤ ਸੁਧ ਨਿਸਾਪਤਿ ਸੋ ਜਿਹ ਮੈ ਅਤਿ ਚਾਦਨੀ ਰੂਪ ਘਨੀ ॥
मुख राजत सुध निसापति सो जिह मै अति चादनी रूप घनी ॥

स्थूलचन्द्रप्रकाशं कृत्वा चन्द्रमुखेन राधा स्वस्य भव्यालङ्कारे दृश्यते

ਰਸ ਕੋ ਕਰਿ ਰਾਧਿਕਾ ਕੋਪ ਚਲੀ ਮਨੋ ਸਾਜ ਸੋ ਸਾਜ ਕੈ ਮੈਨ ਅਨੀ ॥
रस को करि राधिका कोप चली मनो साज सो साज कै मैन अनी ॥

यथा कामदेवस्य सेना सर्वशक्त्या रसस्य (प्रेमस्य) क्रोधं प्रज्वलितवती।

ਤਿਹ ਪੇਖਿ ਭਏ ਭਗਵਾਨ ਖੁਸੀ ਸੋਊ ਤ੍ਰੀਯਨ ਤੇ ਤ੍ਰਿਯ ਰਾਜ ਗਨੀ ॥੫੪੩॥
तिह पेखि भए भगवान खुसी सोऊ त्रीयन ते त्रिय राज गनी ॥५४३॥

अधीरः भूत्वा कामबाणान् विसृज्य प्रेमामृतं गतवान् तां दृष्ट्वा भगवान् श्रीकृष्णः प्रसन्नः भूत्वा तां स्त्रीसार्वभौमवत् कल्पितवान्।५४३।

ਰਾਧੇ ਬਾਚ ਗੋਪਿਨ ਸੋ ॥
राधे बाच गोपिन सो ॥

गोपीभ्यः सम्बोधिता राधावाचः- १.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਹਰਿ ਪੇਖਿ ਹਸੀ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਸੰਗ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੈ ॥
ब्रिखभानु सुता हरि पेखि हसी इह भाति कहियो संग ग्वारिन कै ॥

कृष्णं दृष्ट्वा राधा हसन् (ततः) गोपीभ्यः एवम् उक्तवान्

ਸਮ ਦਾਰਿਮ ਦਾਤ ਨਿਕਾਸ ਕਿਧੋ ਸਮ ਚੰਦ ਮੁਖੀ ਬ੍ਰਿਜ ਬਾਰਨ ਕੈ ॥
सम दारिम दात निकास किधो सम चंद मुखी ब्रिज बारन कै ॥

कृष्णं दृष्ट्वा राधा गोपीन् स्मितं शुक्लं स्मितं दन्तं दाडिमवत् मुखं चन्द्रसदृशं च अवदत्

ਹਮ ਅਉ ਹਰਿ ਜੀ ਅਤਿ ਹੋਡ ਪਰੀ ਰਸ ਹੀ ਕੇ ਸੁ ਬੀਚ ਮਹਾ ਰਨ ਕੈ ॥
हम अउ हरि जी अति होड परी रस ही के सु बीच महा रन कै ॥

मया श्रीकृष्णेन सह (पराजयस्य) पणः कृतः, (मनो प्रेम) रसस्य कृते अस्माकं मध्ये उग्रं युद्धं प्रवृत्तम् अस्ति।

ਤਜਿ ਕੇ ਸਭ ਸੰਕਿ ਨਿਸੰਕ ਭਿਰੋ ਸੰਗ ਐਸੇ ਕਹਿਯੋ ਹਸਿ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੈ ॥੫੪੪॥
तजि के सभ संकि निसंक भिरो संग ऐसे कहियो हसि ग्वारिन कै ॥५४४॥

मम कृष्णस्य च (प्रेमविषये) पणः अस्ति, अतः भवन्तः कृष्णेन सह निर्भयेन कलहं कुर्वन्तु।५४४।

ਹਸਿ ਬਾਤ ਕਹੀ ਸੰਗ ਗੋਪਿਨ ਕੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਜਈ ॥
हसि बात कही संग गोपिन के कबि स्याम कहै ब्रिखभानु जई ॥

इति राधा गोपीभ्यः स्मितं कृत्वा कृष्णं दृष्ट्वा सर्वे गोपीः प्रसन्नाः

ਮਨੋ ਆਪ ਹੀ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸੁ ਰਚੀ ਰੁਚਿ ਸੋ ਇਹ ਰੂਪ ਅਨੂਪ ਮਈ ॥
मनो आप ही ते ब्रहमा सु रची रुचि सो इह रूप अनूप मई ॥

ते सर्वे ब्रह्मणा एव निर्मिताः इव भासन्ते स्म

ਹਰਿ ਕੋ ਪਿਖਿ ਕੈ ਨਿਹੁਰਾਇ ਗਈ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਕਬਿ ਭਾਖ ਦਈ ॥
हरि को पिखि कै निहुराइ गई उपमा तिह की कबि भाख दई ॥

कृष्णं दृष्ट्वा सर्वे प्रणम्य प्रणम्य |

ਮਨੋ ਜੋਬਨ ਭਾਰ ਸਹਿਯੋ ਨ ਗਯੋ ਤਿਹ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਮਿਨਿ ਨੀਚਿ ਭਈ ॥੫੪੫॥
मनो जोबन भार सहियो न गयो तिह ते ब्रिज भामिनि नीचि भई ॥५४५॥

यौवनस्य भारं सहितुं असमर्थाः इव कृष्णाश्रय इव तद् दृश्यं कविः प्रशंसति स्म।५४५।

ਸਭ ਹੀ ਮਿਲਿ ਰਾਸ ਕੋ ਖੇਲ ਕਰੈ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਨਿਯਾ ਅਤਿ ਹੀ ਹਿਤ ਤੇ ॥
सभ ही मिलि रास को खेल करै सभ ग्वारनिया अति ही हित ते ॥

सर्वे गोपीः प्रेम्णा उत्साहेन च प्रेम्णः क्रीडने भागं गृह्णन्ति स्म

ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਸੁਭ ਸਾਜ ਸਜੇ ਸੁ ਬਿਰਾਜਤ ਸਾਜ ਸਭੈ ਸਿਤ ਤੇ ॥
ब्रिखभानु सुता सुभ साज सजे सु बिराजत साज सभै सित ते ॥

राधा शुक्लवस्त्रेण सुन्दरं अलङ्कृतवती आसीत्, एतत् दृश्यं च दृष्ट्वा

ਫੁਨਿ ਊਚ ਪ੍ਰਭਾ ਅਤਿ ਹੀ ਤਿਨ ਕੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਚਾਰ ਕਹੀ ਚਿਤ ਤੇ ॥
फुनि ऊच प्रभा अति ही तिन की कबि स्याम बिचार कही चित ते ॥

तदा कविः श्यामः विचारपूर्वकं वदति यत् तस्याः सौन्दर्यम् अतीव उत्तमम् अस्ति।

ਉਤ ਤੇ ਘਨਸ੍ਯਾਮ ਬਿਰਾਜਤ ਹੈ ਹਰਿ ਰਾਧਿਕਾ ਬਿਦੁਲਤਾ ਇਤ ਤੇ ॥੫੪੬॥
उत ते घनस्याम बिराजत है हरि राधिका बिदुलता इत ते ॥५४६॥

तस्मिन् पार्श्वे कृष्णः मेघवत् उपविष्टः अस्मिन् पार्श्वे राधिका विद्युत् इव दृश्यते इति विचारपूर्वकम् उक्तम्।५४६।

ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਤਹਿ ਖੇਲਤ ਰਾਸਿ ਸੁ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸਖੀਯਾ ਸੰਗ ਲੈ ॥
ब्रिखभानु सुता तहि खेलत रासि सु स्याम कहै सखीया संग लै ॥

(कविः) श्यामः वदति, राधा सखीभिः सह रसं क्रीडति।

ਉਤ ਚੰਦ੍ਰ ਭਗਾ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੋ ਤਨ ਚੰਦਨ ਕੇ ਸੰਗ ਲੇਪਹਿ ਕੈ ॥
उत चंद्र भगा सभ ग्वारिन को तन चंदन के संग लेपहि कै ॥

अस्मिन् पार्श्वे कृष्णः राधा सह स्वस्य प्रेमक्रीडायां लीनः अस्ति तथा च तस्मिन् पार्श्वे चन्दर्भागः नाम गोपी गोपीनां शरीरेषु चप्पलं लपयति

ਜਿਨ ਕੇ ਮ੍ਰਿਗ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਸੁੰਦਰ ਰਾਜਤ ਛਾਜਤ ਗਾਮਨਿ ਪੈ ਜਿਨ ਗੈ ॥
जिन के म्रिग से द्रिग सुंदर राजत छाजत गामनि पै जिन गै ॥

एतेषां गोपीनां चक्षुः करोति इव गजलाभ इव चरन्ति च