श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 808


ਹੋ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਬਹੁ ਚੀਨ ਉਚਾਰਿਯੋ ਕੀਜੀਐ ॥੧੩੦੮॥
हो नाम तुपक बहु चीन उचारियो कीजीऐ ॥१३०८॥

“रिपुपाकर रिपु” इति वचनं वदन् “नायक” इति शब्दं त्रिवारं योजयित्वा अन्ते “रिपु” इति शब्दं उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि उच्चारयन्तु।१३०८।

ਇੰਦ੍ਰਾਤਕ ਅਰਿ ਆਦਿ ਸਬਦ ਕੋ ਭਾਖੀਐ ॥
इंद्रातक अरि आदि सबद को भाखीऐ ॥

प्रथमं 'इन्द्रान्तक (विशाल) अरि' इति शब्दं पठन्तु।

ਨਾਇਕ ਪਦ ਤ੍ਰੈ ਬਾਰ ਤਵਨ ਕੇ ਰਾਖੀਐ ॥
नाइक पद त्रै बार तवन के राखीऐ ॥

तस्मिन् 'नायक' इति शब्दं त्रिवारं योजयतु।

ਸਤ੍ਰੁ ਬਹੁਰਿ ਪੁਨਿ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤਿ ਧਰੀਜੀਐ ॥
सत्रु बहुरि पुनि ता के अंति धरीजीऐ ॥

तदनन्तरं 'सत्रु' इति शब्दं स्थापयतु।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਜਾਨ ਮਨ ਲੀਜੀਐ ॥੧੩੦੯॥
हो सकल तुपक के नाम जान मन लीजीऐ ॥१३०९॥

प्रथमं “इन्द्रान्तक अरि” इति वचनं वदन् “नायक” इति शब्दं त्रिवारं योजयित्वा ततः अन्ते “शत्रु” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य सर्वाणि नामानि मनसि ज्ञातव्यानि।१३०९।

ਦੇਵ ਸਬਦ ਕੋ ਮੁਖ ਤੇ ਆਦਿ ਬਖਾਨੀਐ ॥
देव सबद को मुख ते आदि बखानीऐ ॥

'देव' शब्दस्य उच्चारणं प्रथमं मुखात् ।

ਅਰਦਨ ਕਹਿ ਅਰਦਨ ਪਦ ਅੰਤਿ ਪ੍ਰਮਾਨੀਐ ॥
अरदन कहि अरदन पद अंति प्रमानीऐ ॥

अन्ते 'अर्दन्' इति वदन्तु ततः 'अर्दन्' इति शब्दं योजयन्तु।

ਤੀਨ ਬਾਰ ਪਤਿ ਸਬਦ ਤਵਨ ਕੇ ਭਾਖੀਐ ॥
तीन बार पति सबद तवन के भाखीऐ ॥

पतिशब्दं तेन सह त्रिवारं वदतु।

ਹੋ ਅਰਿ ਕਹਿ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਮਨ ਲਹਿ ਰਾਖੀਐ ॥੧੩੧੦॥
हो अरि कहि नाम तुपक के मन लहि राखीऐ ॥१३१०॥

मुखात् “देव” इति शब्दमुच्चारयन् अन्ते “अर्दन्” इति शब्दं योजयतु, तदनन्तरं पतिशब्दं त्रिवारं वदतु, ततः “अरी” इति शब्दं योजयित्वा मनसि तुपकस्य नामानि ज्ञातव्यम्।१३१०।

ਅਮਰਾ ਅਰਦਨ ਸਬਦ ਸੁ ਮੁਖ ਤੇ ਭਾਖੀਐ ॥
अमरा अरदन सबद सु मुख ते भाखीऐ ॥

(प्रथमम्) मुखात् 'अम्रा अर्दन्' इति शब्दं वदतु।

ਨਾਇਕ ਪਦ ਤ੍ਰੈ ਬਾਰ ਤਵਨ ਕੇ ਰਾਖੀਐ ॥
नाइक पद त्रै बार तवन के राखीऐ ॥

तस्मिन् 'नायक' इति शब्दं त्रिवारं योजयतु।

ਰਿਪੁ ਕਹਿ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸੁਘਰ ਪਛਾਨੀਐ ॥
रिपु कहि नाम तुपक के सुघर पछानीऐ ॥

अथ 'रिपु' इति वचनेन तुपकस्य नाम विज्ञातुः पण्डिताः।

ਹੋ ਭੇਦਾਭੇਦ ਕਬਿਤ ਕੇ ਮਾਹਿ ਬਖਾਨੀਐ ॥੧੩੧੧॥
हो भेदाभेद कबित के माहि बखानीऐ ॥१३११॥

प्रथमं “अम्रा अर्दन्” इति शब्दान् वदन् “नायक” इति शब्दं त्रिवारं योजयित्वा ततः “रिपु” इति शब्दं उच्चारयित्वा काव्ये तुपकस्य नानानां प्रयोगं विना विवेकं कुर्वन्तु।१३११।

ਨਿਰਜਰਾਰਿ ਅਰਦਨ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ॥
निरजरारि अरदन पद प्रिथम उचारि कै ॥

प्रथमं 'निर्जरारी (अवयसदेवानां शत्रुदानव) अर्दन' श्लोक जप।

ਤੀਨ ਬਾਰ ਨ੍ਰਿਪ ਸਬਦ ਤਵਨ ਕੇ ਡਾਰਿ ਕੈ ॥
तीन बार न्रिप सबद तवन के डारि कै ॥

तस्मिन् 'नृप' इति शब्दं त्रिवारं योजयतु।

ਅਰਿ ਕਹਿ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸੁਘਰ ਲਹੀਜੀਐ ॥
अरि कहि नाम तुपक के सुघर लहीजीऐ ॥

(ततः) अन्यपदं योजयित्वा सरलीकरणं कुरुत! तुपकस्य नाम अवगच्छ।

ਹੋ ਅੜਿਲ ਛੰਦ ਕੇ ਮਾਹਿ ਨਿਡਰ ਹੁਇ ਦੀਜੀਐ ॥੧੩੧੨॥
हो अड़िल छंद के माहि निडर हुइ दीजीऐ ॥१३१२॥

प्रथमं “निर्जरारि अर्दन्” इति शब्दान् वदन् “नृप” इति शब्दं त्रिवारं योजयित्वा ततः “अरि” इति शब्दं उच्चारयित्वा अरिल-पद्ये तेषां प्रयोगाय तुपकस्य नामानि ज्ञातव्यानि।१३१२।

ਬਿਬੁਧਾਤਕ ਅੰਤਕ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰ ਕਰ ॥
बिबुधातक अंतक सबदादि उचार कर ॥

प्रथमं 'बिबुध्दान्तकं (देवान्तं कुर्वन्तः राक्षसाः) अन्तक' इति शब्दं जपन्तु।

ਤੀਨ ਬਾਰ ਨ੍ਰਿਪ ਸਬਦ ਤਵਨ ਕੇ ਡਾਰ ਕਰ ॥
तीन बार न्रिप सबद तवन के डार कर ॥

तस्मिन् 'नृप' इति शब्दं त्रिवारं योजयतु।

ਰਿਪੁ ਕਹਿ ਨਾਮ ਤੁਪਕ ਕੇ ਸੁਘਰ ਬਿਚਾਰੀਐ ॥
रिपु कहि नाम तुपक के सुघर बिचारीऐ ॥

(ततः) 'रिपु' शब्द जोड़कर चतुर हो ! तं नामबिन्दुं मन्यताम्।

ਹੋ ਛੰਦ ਰੁਆਲਾ ਮਾਝ ਨਿਸੰਕ ਉਚਾਰੀਐ ॥੧੩੧੩॥
हो छंद रुआला माझ निसंक उचारीऐ ॥१३१३॥

प्रथमं “विबुधान्तक अन्तक” इति शब्दान् वदन्, “नृप” इति शब्दं htree times इति वदन् , ततः “रिपु” इति शब्दं उच्चारयन्, Rooala stanza.1313.1313.

ਸੁਪਰਬਾਣ ਪਰ ਅਰਿ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਭਣੀਜੀਐ ॥
सुपरबाण पर अरि पद प्रिथम भणीजीऐ ॥

प्रथमं 'सुपरबना (देव) किन्तु अरि' पदं पठन्तु।

ਤੀਨ ਬਾਰ ਪਤਿ ਸਬਦ ਤਵਨ ਪਰ ਦੀਜੀਐ ॥
तीन बार पति सबद तवन पर दीजीऐ ॥

(ततः) त्रिवारं 'पति' इति शब्दं योजयतु।

ਅਰਿ ਪਦ ਭਾਖ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨੀਅਹੁ ॥
अरि पद भाख तुपक के नाम पछानीअहु ॥

अरि' इति योजयित्वा बिन्दुस्य नाम चिनोतु।

ਹੋ ਛੰਦ ਚੰਚਰੀਆ ਮਾਝ ਨਿਡਰ ਹੁਐ ਠਾਨੀਅਹੁ ॥੧੩੧੪॥
हो छंद चंचरीआ माझ निडर हुऐ ठानीअहु ॥१३१४॥

प्रथमं “सपरबान परि अरि” इति शब्दं वदन् “पति” इति शब्दं त्रिवारं योजयित्वा ततः “अरि” इति शब्दं उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि ज्ञात्वा चञ्चेराया छन्दे निर्भयेन प्रयोगं कुर्वन्तु।१३१४।

ਪ੍ਰਿਥਮ ਸਬਦ ਤ੍ਰਿਦਵੇਸ ਉਚਾਰਨ ਕੀਜੀਐ ॥
प्रिथम सबद त्रिदवेस उचारन कीजीऐ ॥

प्रथमं 'त्रिद्वेस' (इन्द्र) शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਅਰਿ ਅਰਿ ਕਹਿ ਨ੍ਰਿਪ ਪਦ ਤ੍ਰੈ ਵਾਰ ਭਣੀਜੀਐ ॥
अरि अरि कहि न्रिप पद त्रै वार भणीजीऐ ॥

(ततः) 'अरि अरि' इति त्रिवारं नृपशब्दं जपन्तु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਤਾ ਕੇ ਪੁਨਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰੀਐ ॥
सत्रु सबद ता के पुनि अंति उचारीऐ ॥

ततः तस्य अन्ते शत्रुशब्दस्य उच्चारणं कुरुत।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਸੁਬੁਧਿ ਬਿਚਾਰੀਐ ॥੧੩੧੫॥
हो सकल तुपक के नाम सुबुधि बिचारीऐ ॥१३१५॥

“त्रिदेवश” इति शब्दं वदन् “अरि अरि” इति शब्दं ततः “नृप” इति शब्दं त्रिवारं योजयित्वा अन्ते “शत्रु” इति शब्देन सह संयोजयित्वा तुपकस्य नामानि ज्ञातव्यम्।१३१५।

ਬ੍ਰਿੰਦਾਰਕ ਅਰਿ ਅਰਿ ਸਬਦਾਦਿ ਉਚਾਰਜੈ ॥
ब्रिंदारक अरि अरि सबदादि उचारजै ॥

प्रथमं 'बृन्दर्क (देव) अरि अरि' इति वाक्यं पठन्तु।

ਤੀਨ ਬਾਰ ਪਤਿ ਸਬਦ ਤਵਨ ਕੇ ਡਾਰਜੈ ॥
तीन बार पति सबद तवन के डारजै ॥

तस्मिन् 'पति' इति शब्दं त्रिवारं योजयतु।

ਸਤ੍ਰੁ ਸਬਦ ਤਾ ਕੇ ਪੁਨਿ ਅੰਤਿ ਭਨੀਜੀਐ ॥
सत्रु सबद ता के पुनि अंति भनीजीऐ ॥

ततः तस्य अन्ते शत्रुशब्दस्य उच्चारणं कुरुत।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਸੁਮਤਿ ਲਹਿ ਲੀਜੀਐ ॥੧੩੧੬॥
हो सकल तुपक के नाम सुमति लहि लीजीऐ ॥१३१६॥

प्रथमं “बृन्दारक अरेइ अरि” इति वचनं वदन् त्रिवारं “अरि” इति शब्दं योजयित्वा अन्ते “शत्रु” इति शब्दं उच्चारयित्वा तुपकस्य नामानि ज्ञातव्यानि।१३१६।

ਸਭ ਬਿਵਾਨ ਕੇ ਨਾਮ ਭਾਖਿ ਗਤਿ ਭਾਖੀਐ ॥
सभ बिवान के नाम भाखि गति भाखीऐ ॥

प्रथमं 'बिवान' इत्यस्य सर्वाणि नामानि पठन्तु ततः 'गति' पदं पठन्तु।

ਅਰਿ ਅਰਿ ਕਹਿ ਨ੍ਰਿਪ ਚਾਰ ਬਾਰ ਪਦ ਰਾਖੀਐ ॥
अरि अरि कहि न्रिप चार बार पद राखीऐ ॥

(ततः) 'अरि अरि' इति चतुर्वारं वदन्तु 'नृप्' इति वदन्तु।

ਬਹੁਰ ਸਤ੍ਰੁ ਪੁਨਿ ਅੰਤਿ ਤਵਨ ਕੇ ਦੀਜੀਐ ॥
बहुर सत्रु पुनि अंति तवन के दीजीऐ ॥

ततः तस्मिन् 'सत्रु' इति शब्दं योजयतु।

ਹੋ ਸਕਲ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਸੁਮਤਿ ਲਹਿ ਲੀਜੀਐ ॥੧੩੧੭॥
हो सकल तुपक के नाम सुमति लहि लीजीऐ ॥१३१७॥

सर्वेषां वायुयानानां नामानि वदन् “गतिः” इति वचनं, ततः “अरि अरि” इति वदन्, “नृप” इति शब्दं चतुर्वारं योजयित्वा, ततः अन्ते “शत्रु” इति शब्दं योजयित्वा तुपकस्य नामानि बुद्धिपूर्वकं ज्ञातव्यानि।१३१७ .

ਆਦਿ ਅਗਨਿ ਜਿਵ ਪਦ ਕੋ ਸੁ ਪੁਨਿ ਬਖਾਨੀਐ ॥
आदि अगनि जिव पद को सु पुनि बखानीऐ ॥

प्रथमं अग्निशब्दं वदन्तु ततः जीवशब्दं वदन्तु।

ਅਰਿ ਅਰਿ ਕਹਿ ਨ੍ਰਿਪ ਚਾਰ ਬਾਰ ਪੁਨਿ ਠਾਨੀਐ ॥
अरि अरि कहि न्रिप चार बार पुनि ठानीऐ ॥

अथ 'अरि अरि' इत्यनेन चतुर्वारं निरिप् शब्दं योजयतु।

ਰਿਪੁ ਪਦ ਭਾਖਿ ਤੁਪਕ ਕੇ ਨਾਮ ਪਛਾਨੀਐ ॥
रिपु पद भाखि तुपक के नाम पछानीऐ ॥

(ततः) 'रिपु' इति वदन् बिन्दुनाम इति परिचययतु।