श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 731


ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮੈ ਜਾਨੁ ॥੨੮੭॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित मै जानु ॥२८७॥

सूर्यस्य सर्वाणि नामानि उक्त्वा ततः “सूत च आस्तारम्” इति शब्दान् योजयित्वा पशस्य सर्वाणि नामानि मनसि जानन्ति बुधाः।२८७।

ਭਾਨੁ ਦਿਵਾਕਰ ਦਿਨਧ ਭਨਿ ਸੁਤ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨੁ ॥
भानु दिवाकर दिनध भनि सुत कहि असत्र बखानु ॥

प्रथमं भानुः, दिवाकरः, दिन्धः इति शब्दान् वदन्तु ततः 'सुत', 'अस्त्र' इति शब्दान् योजयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮੈ ਜਾਨੁ ॥੨੮੮॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित मै जानु ॥२८८॥

“भानु, दिवाकर, दीनाधि” इति वचनं वदन् ततः “सूत” अस्तर् इति वचनं उच्चारयन् पाशस्य सर्वाणि नामानि ज्ञातुम् आगच्छन्ति बुधाः।२८८।

ਦਿਨਮਣਿ ਦਿਵਕਰਿ ਰੈਣਹਾ ਸੁਤ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨ ॥
दिनमणि दिवकरि रैणहा सुत कहि असत्र बखान ॥

दिनमणि, दिवकरी, रैन्ह (शब्द) च वदन् ततः 'सुत' 'अस्त्र' इति शब्दान् योजयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮੈ ਜਾਨੁ ॥੨੮੯॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित मै जानु ॥२८९॥

“दीनमणि, दिवाकर, रैन्हा” इति शब्दस्य अनन्तरं सुत-शस्तर् इति वचनं वदन्तः पण्डिताः जनाः पाशनामानि मनसि जानन्ति।२८९।

ਦਿਨ ਕੋ ਨਾਮ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਮਣਿ ਪਦ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
दिन को नाम बखानि कै मणि पद बहुरि बखान ॥

दिननामानि वदन् (ततः) 'मणि' इति शब्दं पठन्तु।

ਸੁਤ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨੀਐ ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਪਹਿਚਾਨ ॥੨੯੦॥
सुत कहि असत्र बखानीऐ नाम पासि पहिचान ॥२९०॥

“दीन” इति नाम उक्त्वा ततः “मणि” “सुत अस्तार” इति शब्दान् योजयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि ज्ञायन्ते।२९०।

ਦਿਵਕਰਿ ਦਿਨਪਤਿ ਨਿਸਰਿ ਭਨਿ ਦਿਨ ਨਾਇਕ ਪੁਨਿ ਭਾਖੁ ॥
दिवकरि दिनपति निसरि भनि दिन नाइक पुनि भाखु ॥

दिवकरी, दिनपति, निसरी (निसारी) तथा दिननायक (शब्द) कहने से।

ਸੁਤ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨੀਐ ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਲਖਿ ਰਾਖੁ ॥੨੯੧॥
सुत कहि असत्र बखानीऐ नाम पासि लखि राखु ॥२९१॥

“दिवाकर, दिनपति, नियाशरी, दिन-नायक” इत्यस्य अनन्तरं “सुत अस्तार” इति योजयित्वा पाशस्य नाम ज्ञायते।291.

ਸਕਲ ਸੂਰਜ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਸੁਤ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨੁ ॥
सकल सूरज के नाम लै सुत कहि असत्र बखानु ॥

सूर्यस्य सर्वाणि नामानि गृहीत्वा (ततः) 'सूत' 'अस्त्र' इति पदानि योजयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੨੯੨॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित महि जानु ॥२९२॥

सूर्यस्य सर्वाणि नामानि उक्त्वा ततः “सुत अस्तर्” इति योजयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि ज्ञायन्ते।२९२।

ਜਮ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਸਸਤ੍ਰ ਸਬਦ ਪੁਨਿ ਦੇਹੁ ॥
जम पद प्रिथम बखानि कै ससत्र सबद पुनि देहु ॥

प्रथमं जमशब्दं वदन्तु ततः शास्त्रशब्दं वदन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚੀਨ ਚਤੁਰ ਚਿਤਿ ਲੇਹੁ ॥੨੯੩॥
सकल नाम स्री पासि के चीन चतुर चिति लेहु ॥२९३॥

प्रथमं “यम्” इति शब्दं वदन् ततः “शस्तर्” इति शब्दं योजयित्वा पाशनामानि मनसि ज्ञायन्ते।२९३।

ਬਈਵਸਤੁ ਪਦ ਆਦਿ ਕਹਿ ਆਯੁਧ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨੁ ॥
बईवसतु पद आदि कहि आयुध अंति बखानु ॥

प्रथमं 'बैवस्तु' (सूर्यस्य पुत्रः, यम) इति शब्दं वदन्तु (ततः) अन्ते 'आयुधा' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੨੯੪॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित महि जानु ॥२९४॥

आदौ वैवस्वत इति उक्त्वा अन्ते आयुधशब्दं योजयित्वा पाशनामानि सर्वाणि मनसि गम्यन्ते।२९४।

ਕਾਲ ਸਬਦ ਕੋ ਆਦਿ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਸਬਦ ਕਹਿ ਅੰਤ ॥
काल सबद को आदि कहि असत्र सबद कहि अंत ॥

प्रथमं कालशब्दं पठन्तु, (ततः) अस्त्रशब्दं पठन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਨਿਕਸਤ ਚਲੈ ਅਨੰਤ ॥੨੯੫॥
सकल नाम स्री पासि के निकसत चलै अनंत ॥२९५॥

आदौ “काल” इति शब्दं वदन् अन्ते अस्तार्” इति शब्दं स्थापयित्वा पाशस्य असंख्यनामानि निरन्तरं विकसितानि सन्ति।२९५।

ਪਿਤਰ ਰਾਜ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਕਹਿ ਅਸਤ੍ਰ ਸਬਦ ਪੁਨਿ ਦੇਹੁ ॥
पितर राज पद प्रिथम कहि असत्र सबद पुनि देहु ॥

प्रथमं 'पितृराज' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः 'अस्त्र' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚੀਨ ਚਿਤਿ ਲੇਹੁ ॥੨੯੬॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चीन चिति लेहु ॥२९६॥

आदौ “पितृ-राज” इति शब्दं वदन् ततः “अस्तर्” इति शब्दं योजयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि ज्ञायन्ते।२९६।

ਦੰਡੀ ਪ੍ਰਿਥਮ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਅਸਤ੍ਰ ਸਬਦ ਕਹਿ ਅੰਤਿ ॥
दंडी प्रिथम बखानि कै असत्र सबद कहि अंति ॥

प्रथमं दण्डिशब्दं वदन्तु ततः अन्ते अस्त्रशब्दं वदन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਬਿਅੰਤ ॥੨੯੭॥
सकल नाम स्री पासि के चीनहु चतुर बिअंत ॥२९७॥

प्रथमं “धाण्डी” इति शब्दं उच्चारयन्, ततः अन्ते “अस्तर्” इति शब्दं स्थापयित्वा, ज्ञानिनः पाशस्य असंख्यनामानि परिचिनुवन्ति।२९७।

ਜਮੁਨਾ ਭ੍ਰਾਤ ਬਖਾਨ ਕੈ ਆਯੁਧ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨੁ ॥
जमुना भ्रात बखान कै आयुध बहुरि बखानु ॥

प्रथमं 'जमुना भारत' इति शब्दं पठित्वा ततः 'आयुध' इति शब्दं वदन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੨੯੮॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित महि जानु ॥२९८॥

“यमुना-भारत” इति उक्त्वा ततः “आयुध” इति शब्दं योजयित्वा ज्ञानिनः पाशस्य सर्वाणि नामानि हृदये जानन्ति।२९८।

ਸਭ ਜਮੁਨਾ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਭ੍ਰਾਤ ਅਸਤ੍ਰ ਪੁਨਿ ਦੇਹੁ ॥
सभ जमुना के नाम लै भ्रात असत्र पुनि देहु ॥

जमुनानामानि सर्वाणि गृहीत्वा', ततः 'भ्रात्' 'अस्त्र' इति शब्दान् योजयित्वा।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤਿ ਲਖਿ ਲੇਹੁ ॥੨੯੯॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चिति लखि लेहु ॥२९९॥

यमुनानामानि सर्वाणि वदन् “भारत अस्तर्” इति योजयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि विदुः ज्ञानिनः।२९९।

ਪਿਤਰ ਸਬਦ ਪ੍ਰਿਥਮੈ ਉਚਰਿ ਏਸਰ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
पितर सबद प्रिथमै उचरि एसर बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'पितृ' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः 'एसर' शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੩੦੦॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित महि जानु ॥३००॥

आदौ “पितृ” (यम्) इति उक्त्वा ततः “ऐशर” इति शब्दं योजयित्वा ज्ञानिनः पाशस्य सर्वाणि नामानि मनसि जानन्ति।३००।

ਸਭ ਪਿਤਰਨ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਨਾਇਕ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
सभ पितरन के नाम लै नाइक बहुरि बखान ॥

(प्रथमम्) सर्वेषां पितृणां नामानि गृहीत्वा, ततः अन्ते 'नायक' इति उपाधिं पठन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੩੦੧॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित महि जानु ॥३०१॥

सर्वेषां मनेनां नामानि उक्त्वा ततः “नायक” इति शब्दं योजयित्वा पाशनामानि मनसि ज्ञायन्ते।३०१।

ਸਕਲ ਜਗਤ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਘਾਇਕ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨੁ ॥
सकल जगत के नाम लै घाइक असत्र बखानु ॥

(प्रथमम्) 'जगत' इत्यस्य सर्वाणि नामानि गृह्यताम् (ततः) 'घिका' 'अस्त्र' इति शब्दान् योजयतु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੩੦੨॥
सकल नाम स्री पासि के चतुर चित महि जानु ॥३०२॥

जगतः (लोकस्य) सर्वाणि नामानि उच्चारयित्वा ततः “संहारक अस्तर्” इति शब्दान् योजयित्वा पाशस्य असंख्यनामानि ज्ञानिनः जानन्ति।३०२।

ਰਿਪੁ ਖੰਡਨਿ ਦਲ ਦਾਹਨੀ ਸਤ੍ਰੁ ਤਾਪਨੀ ਸੋਇ ॥
रिपु खंडनि दल दाहनी सत्रु तापनी सोइ ॥

रिपु खण्डन' 'दल दहनी' तथा 'सत्रु तपनि' (आदि) ये नाम,

ਸਕਲ ਪਾਸਿ ਕੇ ਨਾਮ ਸਭ ਜਾ ਤੇ ਬਚ੍ਯੋ ਨ ਕੋਇ ॥੩੦੩॥
सकल पासि के नाम सभ जा ते बच्यो न कोइ ॥३०३॥

“रिपुखण्डन, दलदाहक्, शत्रुतापक इत्यादयः” इति सर्वाणि प्काशनामानि, यस्मात् कोऽपि आत्मानं तारयितुं न शक्तवान्।३०३।

ਰਿਪੁ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਗ੍ਰਸਿਤਨਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨੁ ॥
रिपु पद प्रिथम बखानि कै ग्रसितनि बहुरि बखानु ॥

प्रथमं ऋपुशब्दं वदतु, ततः 'ग्रसित्नी' इति शब्दं वदतु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਜਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਮਹਿ ਜਾਨੁ ॥੩੦੪॥
सकल नाम जम पासि के चतुर चित महि जानु ॥३०४॥

आदौ ऋपुशब्दमुच्चारयित्वा ततः ग्रास्तंशब्दं वदन् यम-पाशनामानि सर्वाणि ज्ञायन्ते।३०४।

ਖਲ ਪਦ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਖੰਡਨਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
खल पद आदि उचारि कै खंडनि अंति बखान ॥

प्रथमं खलशब्दं वदन् पश्चात् 'खण्डनि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਜਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚੀਨੀਅਹੁ ਚਤੁਰ ਸੁਜਾਨ ॥੩੦੫॥
सकल नाम जम पासि के चीनीअहु चतुर सुजान ॥३०५॥

आदौ खलशब्दं वदन् अन्ते खण्डनशब्दमुच्चारयित्वा यम-पाशनामानि ज्ञायन्ते।३०५।

ਦਲ ਦਾਹਨਿ ਰਿਪੁ ਗ੍ਰਸਿਤਨੀ ਸਤ੍ਰੁ ਤਾਪਨੀ ਸੋਇ ॥
दल दाहनि रिपु ग्रसितनी सत्रु तापनी सोइ ॥

दल दहनी', 'रिपु ग्रासित्नी' तथा 'सत्रु तपनि'।

ਕਾਲ ਪਾਸਿ ਕੇ ਨਾਮ ਸਭ ਜਾ ਤੇ ਰਹਿਤ ਨ ਕੋਇ ॥੩੦੬॥
काल पासि के नाम सभ जा ते रहित न कोइ ॥३०६॥

“दलदाहन्, रिपु-ग्रस्तानी, शत्रुतापनी इत्यादयः” इति सर्वाणि कालपाशनामानि, यस्मात् कश्चन अपि उद्धारं कर्तुं न शक्नोति स्म।३०६।

ਜਾ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਮੀ ਪਦ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨੁ ॥
जा पद प्रिथम उचारि कै मी पद अंति बखानु ॥

प्रथमं जा' इति उच्चारयन्तु तदनन्तरं अन्ते 'मि' इति ।

ਜਾਮੀ ਪਦ ਏ ਹੋਤ ਹੈ ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਜਾਨੁ ॥੩੦੭॥
जामी पद ए होत है नाम पासि के जानु ॥३०७॥

आरम्भे अन्ते “जा” इति शब्दं वदन् अन्ते “मी” इति शब्दं योजयित्वा “जामी” इति शब्दः निर्मीयते, यस्य अर्थः पाशः।३०७।

ਦਿਸਾ ਬਾਰੁਣੀ ਪ੍ਰਿਥਮ ਕਹਿ ਏਸਰਾਸਤ੍ਰ ਕਹਿ ਅੰਤਿ ॥
दिसा बारुणी प्रिथम कहि एसरासत्र कहि अंति ॥

प्रथमं 'बरुणी दीसा' (वर्णस्य दिशा, पश्चिमस्य) इति वदन्, ततः अन्ते 'एस्रस्त्र' इति शब्दस्य पाठः।

ਨਾਮ ਸਕਲ ਸ੍ਰੀ ਪਾਸਿ ਕੇ ਨਿਕਸਤ ਚਲਤ ਬਿਅੰਤ ॥੩੦੮॥
नाम सकल स्री पासि के निकसत चलत बिअंत ॥३०८॥

आदौ “दिशा, वारुणी” इति वचनं वदन् अन्ते च “ऐश्र शट्टु” इति वचनं उच्चारयित्वा पाशस्य असंख्यनामानि निरन्तरं विकसितानि भवन्ति।३०८।

ਪਛਮ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਏਸਰ ਪੁਨਿ ਪਦ ਦੇਹੁ ॥
पछम आदि बखानि कै एसर पुनि पद देहु ॥

प्रथमं पछामशब्दं वदन्तु ततः 'एसर'शब्दं वदन्तु।

ਆਯੁਧ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨੀਐ ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਲਖਿ ਲੇਹੁ ॥੩੦੯॥
आयुध बहुरि बखानीऐ नाम पासि लखि लेहु ॥३०९॥

मुख्यतया “पश्चिम” इति शब्दं वदन् ततः “ऐशर” इति शब्दं तदनन्तरं “आयुध” इति शब्दं योजयित्वा पाशस्य नामानि बोध्यन्ते।३०९।

ਪ੍ਰਿਥਮ ਠਗਨ ਕੇ ਨਾਮ ਲੈ ਆਯੁਧ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
प्रिथम ठगन के नाम लै आयुध बहुरि बखान ॥

प्रथमं गुण्डानां नामानि गृह्यताम्, ततः 'आयुध' इति शब्दं योजयन्तु।

ਸਕਲ ਨਾਮ ਏ ਪਾਸਿ ਕੇ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਪਹਿਚਾਨ ॥੩੧੦॥
सकल नाम ए पासि के चतुर चित पहिचान ॥३१०॥

आदौ ठग्नामानि कृत्वा ततः “आयुध” इति शब्दं उच्चारयित्वा पाशस्य सर्वाणि नामानि मनसि ज्ञायन्ते।३१०।

ਬਾਟਿ ਆਦਿ ਪਦ ਉਚਰਿ ਕੈ ਹਾ ਪਦ ਅਸਤ੍ਰ ਬਖਾਨ ॥
बाटि आदि पद उचरि कै हा पद असत्र बखान ॥

प्रथमं बतिशब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु, ततः 'हा' 'अस्त्र' इति शब्दान् वदन्तु।