श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 821


ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਤ੍ਰਿਯਾਨ ਕੇ ਭੇਵ ਪਛਾਨਤ ਨਾਹਿ ॥੧੩॥
देव अदेव त्रियान के भेव पछानत नाहि ॥१३॥

ततः किं साधयितुं शक्नुवन्ति स्म दरिद्राः मानवाः।(13)(l)

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਦਸਮੋ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੧੦॥੧੮੪॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्रे पख्याने त्रिया चरित्रे मंत्री भूप संबादे दसमो चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥१०॥१८४॥अफजूं॥

राजा मन्त्री च शुभचृतारसंवादस्य दशमः दृष्टान्तः, आशीर्वादेन समाप्तः। (१०)(१८४) ९.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਬਹੁਰਿ ਮੰਤ੍ਰਿ ਬਰ ਰਾਇ ਸੌ ਭੇਦ ਕਹਿਯੋ ਸਮਝਾਇ ॥
बहुरि मंत्रि बर राइ सौ भेद कहियो समझाइ ॥

अथ मन्त्री रहस्यं महाराजं व्याख्यातवान् |

ਸਭਾ ਬਿਖੈ ਭਾਖਤ ਭਯੋ ਦਸਮੀ ਕਥਾ ਸੁਨਾਇ ॥੧॥
सभा बिखै भाखत भयो दसमी कथा सुनाइ ॥१॥

अथ मन्त्री इमां दशमं छृतं प्रवर्त्य कथयामास।(१)

ਬਨਿਯਾ ਏਕ ਪਿਸੌਰ ਮੈ ਤਾਹਿ ਕੁਕ੍ਰਿਆ ਨਾਰਿ ॥
बनिया एक पिसौर मै ताहि कुक्रिआ नारि ॥

पेशावरनगरे एकः दुकानदारः पूर्वं निवसति स्म, यस्य पत्नी दुष्टचरित्रैः आक्रान्तवती आसीत् ।

ਤਾਹਿ ਮਾਰਿ ਤਾ ਸੌ ਜਰੀ ਸੋ ਮੈ ਕਹੋ ਸੁਧਾਰਿ ॥੨॥
ताहि मारि ता सौ जरी सो मै कहो सुधारि ॥२॥

सा दुकानदारं हत्वा तस्य मृतशरीरेण आत्मनः दहनं कृतवती आसीत् । इदानीं तेषां कथां पठामि:(2)

ਬਨਿਕ ਬਨਿਜ ਕੇ ਹਿਤ ਗਯੋ ਤਾ ਤੇ ਰਹਿਯੋ ਨ ਜਾਇ ॥
बनिक बनिज के हित गयो ता ते रहियो न जाइ ॥

दुकानदारः व्यापारयात्रायै दूरं गतः।

ਏਕ ਪੁਰਖ ਰਾਖਤ ਭਈ ਅਪੁਨੇ ਧਾਮ ਬੁਲਾਇ ॥੩॥
एक पुरख राखत भई अपुने धाम बुलाइ ॥३॥

तस्य अभावे सा स्वरागं नियन्त्रयितुं न शक्नोति स्म, गृहे स्वेन सह निवासार्थं जनं आमन्त्रयति स्म ।(३) ।

ਰੈਨਿ ਦਿਵਸ ਤਾ ਸੌ ਰਮੈ ਜਬ ਸੁਤ ਭੂਖੋ ਹੋਇ ॥
रैनि दिवस ता सौ रमै जब सुत भूखो होइ ॥

यदा यदा क्षुधार्तः आसीत् तदा तदा तस्याः शिशुः क्षीरार्थं रोदिति स्म, परन्तु दिने दिने वा दिने वा ।

ਪ੍ਰੀਤ ਮਾਤ ਲਖਿ ਦੁਗਧ ਹਿਤ ਦੇਤ ਉਚ ਸੁਰ ਰੋਇ ॥੪॥
प्रीत मात लखि दुगध हित देत उच सुर रोइ ॥४॥

सा प्रेम-मक्मगं व्यस्तं कृतवती।( ४)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬ ਸੁਤ ਭੂਖੋ ਹੋਇ ਪੁਕਾਰੈ ॥
जब सुत भूखो होइ पुकारै ॥

यदा पुत्रः क्षुधार्तः आहूतः (मातरम्)।

ਤਬ ਮੁਖ ਸੌ ਯੌ ਜਾਰ ਉਚਾਰੈ ॥
तब मुख सौ यौ जार उचारै ॥

एकदा शिशुः भोजनं अन्विष्य कठिनतया रोदिति स्म तदा तस्याः कान्ती तां पृष्टवती यत्

ਤ੍ਰਿਯ ਯਾ ਕੋ ਤੁਮ ਚੁਪਨ ਕਰਾਵੋ ॥
त्रिय या को तुम चुपन करावो ॥

हे नारी ! त्वं तत् निरुद्धं करोषि

ਹਮਰੇ ਚਿਤ ਕੋ ਸੋਕ ਮਿਟਾਵੋ ॥੫॥
हमरे चित को सोक मिटावो ॥५॥

'गच्छ, बालं मौनं कुरु, ततः मम कामपीडां निवारयतु।'(5)

ਉਠਿ ਅਸਥਨ ਤਾ ਕੋ ਤਿਨ ਦਯੋ ॥
उठि असथन ता को तिन दयो ॥

(सः) उत्थाय तां चुम्बितवान्।

ਲੈ ਅਸਥਨ ਚੁਪ ਬਾਲ ਨ ਭਯੋ ॥
लै असथन चुप बाल न भयो ॥

सा गत्वा तं स्तनपानं कर्तुं प्रयत्नं कृतवती परन्तु बालकः शान्तः न भवति स्म।

ਨਿਜ ਸੁਤ ਕੋ ਨਿਜੁ ਕਰਨ ਸੰਘਾਰਿਯੋ ॥
निज सुत को निजु करन संघारियो ॥

स्वहस्तेन (सः) पुत्रं हतवान्

ਆਨਿ ਮਿਤ੍ਰ ਕੋ ਸੋਕ ਨਿਵਾਰਿਯੋ ॥੬॥
आनि मित्र को सोक निवारियो ॥६॥

(तस्य शान्तीकरणाय) सा स्वहस्तेन शिशुं निरुद्ध्य ततः तस्य पुरुषस्य कामुकदुःखात् बहिः निष्कासितवती ।(६)

ਬਾਲ ਰਹਤ ਚੁਪ ਜਾਰ ਉਚਾਰੋ ॥
बाल रहत चुप जार उचारो ॥

यदा बालकः तूष्णीम् अभवत् तदा मित्रम् अवदत्।

ਅਬ ਕ੍ਯੋ ਨ ਰੋਵਤ ਬਾਲ ਤਿਹਾਰੋ ॥
अब क्यो न रोवत बाल तिहारो ॥

शिशुस्य आकस्मिकं रोदनविरामं दृष्ट्वा सः पुरुषः अपृच्छत् ।

ਤਬ ਤਿਨ ਬਚਨ ਤਰੁਨਿ ਯੌ ਭਾਖਿਯੋ ॥
तब तिन बचन तरुनि यौ भाखियो ॥

'किमर्थं भवतः बालकः इदानीं न रोदिति।'

ਤਵ ਹਿਤ ਮਾਰਿ ਪੂਤ ਮੈ ਰਾਖਿਯੋ ॥੭॥
तव हित मारि पूत मै राखियो ॥७॥

सा प्रकटितवती यत् भवतः प्रीत्या मम पुत्रः हतः इति।(7)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਜਾਰ ਬਚਨ ਸੁਨਿ ਕੈ ਡਰਿਯੋ ਅਧਿਕ ਤ੍ਰਾਸ ਮਨ ਠਾਨਿ ॥
जार बचन सुनि कै डरियो अधिक त्रास मन ठानि ॥

तथ्यं ज्ञात्वा सः बहु भीतः भूत्वा तां कृत्वा भर्त्सितवान्

ਤਾ ਤ੍ਰਿਯ ਕੀ ਨਿੰਦ੍ਯਾ ਕਰੀ ਬਾਲ ਚਰਿਤ ਮੁਖਿ ਆਨਿ ॥੮॥
ता त्रिय की निंद्या करी बाल चरित मुखि आनि ॥८॥

एवं शिशुं प्रति।(8)

ਜਾਰ ਜਬੈ ਐਸੇ ਕ੍ਯੋ ਨਿਰਖ ਤਰੁਨਿ ਕੀ ਓਰ ॥
जार जबै ऐसे क्यो निरख तरुनि की ओर ॥

तस्याः कर्म भृशं भर्त्सयित्वा सा खड्गं निष्कास्य च...

ਤਾਹਿ ਤੁਰਤ ਮਾਰਤ ਭਈ ਹ੍ਰਿਦੈ ਕਟਾਰੀ ਘੋਰ ॥੯॥
ताहि तुरत मारत भई ह्रिदै कटारी घोर ॥९॥

सद्यः तस्य शिरः छिनत्ति।(9)

ਪੁਤ੍ਰ ਔਰ ਤਿਹ ਜਾਰ ਕੋ ਇਕ ਕੋਨਾ ਮੈ ਜਾਇ ॥
पुत्र और तिह जार को इक कोना मै जाइ ॥

अन्यस्य साहाय्येन सा कोणे छिद्रं खनितवती च...

ਮਰਦ ਏਕ ਲਗਿ ਭੂਮਿ ਖਨਿ ਦੁਹੂੰਅਨ ਦਯੋ ਦਬਾਇ ॥੧੦॥
मरद एक लगि भूमि खनि दुहूंअन दयो दबाइ ॥१०॥

तस्मिन् तौ दफनम् अकरोत्।(10)

ਅਤਿਥ ਏਕ ਤਿਹ ਘਰ ਹੁਤੋ ਤਿਨ ਸਭ ਚਰਿਤ ਨਿਹਾਰਿ ॥
अतिथ एक तिह घर हुतो तिन सभ चरित निहारि ॥

(प्रसंगवशः,) तदा एकः भिक्षुकः आसीत्, यः सम्पूर्णं प्रकरणं दृष्टवान् आसीत् ।

ਬਨਿਕ ਮਿਤ੍ਰ ਤਾ ਕੋ ਹੁਤੋ ਤਾ ਸੋ ਕਹਿਯੋ ਸੁਧਾਰਿ ॥੧੧॥
बनिक मित्र ता को हुतो ता सो कहियो सुधारि ॥११॥

गत्वा च कथां सर्वं स्वमित्रं दुकानदारं प्रति कथयति स्म।(11)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਬਚਨ ਸੁਨਤ ਬਨਿਯੋ ਘਰ ਆਯੋ ॥
बचन सुनत बनियो घर आयो ॥

(अतिथिस्य) वचनं श्रुत्वा बनिया गृहम् आगतः।

ਤਾ ਤ੍ਰਿਯ ਸੋ ਯੌ ਬਚਨ ਸੁਨਾਯੋ ॥
ता त्रिय सो यौ बचन सुनायो ॥

ज्ञात्वा दुकानदारः गृहम् आगत्य स्वभार्यां एवं पृष्टवान् ।

ਜੋ ਗ੍ਰਿਹ ਕੋਨਾ ਖੋਦਿ ਦਿਖੈ ਹੈ ॥
जो ग्रिह कोना खोदि दिखै है ॥

यदि (त्वं) गृहस्य कोणं खनसि, २.

ਤਬ ਤੋ ਕੌ ਪਤਿ ਧਾਮ ਬਸੈ ਹੈ ॥੧੨॥
तब तो कौ पति धाम बसै है ॥१२॥

'तत् कोणं खनित्वा दर्शयतु अन्यथा अहम् अस्मिन् गृहे न वसिष्यामि।'(l2)

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

अरिल्

ਜਬ ਤਾ ਤ੍ਰਿਯਾ ਸੋ ਬਨਿਕ ਬਚਨ ਯੌ ਭਾਖਿਯੋ ॥
जब ता त्रिया सो बनिक बचन यौ भाखियो ॥

इत्युक्ते स पुरुषः तां स्त्रियं क्रुद्धा उड्डीयत।

ਤਮਕਿ ਤੇਗ ਕੀ ਦਈ ਮਾਰਿ ਹੀ ਰਾਖਿਯੋ ॥
तमकि तेग की दई मारि ही राखियो ॥

खड्गं बहिः निष्कास्य तं अपि हतवान्।

ਕਾਟਿ ਮੂੰਡ ਤਾ ਕੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥
काटि मूंड ता को इह भाति उचारियो ॥

तं शिरच्छेद्य सा उच्चैः रोदितुम् आरब्धा,

ਹੋ ਲੂਟਿ ਚੋਰ ਲੈ ਗਏ ਧਾਮ ਇਹ ਮਾਰਿਯੋ ॥੧੩॥
हो लूटि चोर लै गए धाम इह मारियो ॥१३॥

'चोराः गृहं आक्रम्य मम पतिं हन्ति स्म।'(13)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਪਤਿ ਮਾਰਿਯੋ ਸੁਤ ਮਾਰਿਯੋ ਧਨ ਲੈ ਗਏ ਚੁਰਾਇ ॥
पति मारियो सुत मारियो धन लै गए चुराइ ॥

'ते मम पतिं हन्ति ते मम पुत्रं हत्वा सर्वसम्पदः ।

ਤਾ ਪਾਛੈ ਮੈਹੂੰ ਜਰੌ ਢੋਲ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਬਜਾਇ ॥੧੪॥
ता पाछै मैहूं जरौ ढोल म्रिदंग बजाइ ॥१४॥

'अधुना दुन्दुभिताडनेन वदामि तेन सह आत्मनः प्रज्वलनं कृत्वा सती भविष्यामि' (14)

ਭਯੋ ਪ੍ਰਾਤ ਚੜਿ ਚਿਖਾ ਪੈ ਚਲੀ ਜਰਨ ਕੇ ਕਾਜ ॥
भयो प्रात चड़ि चिखा पै चली जरन के काज ॥

परेण दिने प्रातःकाले सा अन्त्येष्टिचिताम्, जनान् च प्रति अगच्छत्

ਲੋਗ ਤਮਾਸੇ ਕੌ ਚਲੇ ਲੈ ਲਕਰਿਨ ਕੋ ਸਾਜ ॥੧੫॥
लोग तमासे कौ चले लै लकरिन को साज ॥१५॥

अनुसृत्य च अग्निदारुहस्तेन दृश्यमालोकनार्थम्।(15)

ਸੁਨਤ ਸੋਰ ਲੋਗਨ ਕੋ ਬਾਜਤ ਢੋਲ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ॥
सुनत सोर लोगन को बाजत ढोल म्रिदंग ॥

ढोलस्य ताडनं श्रुत्वा गतिं निरीक्ष्य च

ਲਖ੍ਯੋ ਹੁਤੋ ਜੌਨੇ ਅਤਿਥ ਵਹੈ ਚਲਿਯੋ ਹੈ ਸੰਗ ॥੧੬॥
लख्यो हुतो जौने अतिथ वहै चलियो है संग ॥१६॥

जनः स भिक्षुकः सर्वघटनानि दृष्टोऽपि आगतः।(16)