श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 332

ਕੁਪ ਕੈ ਤਿਨਿ ਮੇਘ ਬਿਦਾਰ ਦਏ ਜਿਨਿ ਰਾਖ ਲਯੋ ਜਲ ਭੀਤਰ ਹਾਥੀ ॥

कुप कै तिनि मेघ बिदार दए जिनि राख लयो जल भीतर हाथी ॥

जले गजं रक्षन् भगवान् स एव क्रोधेन मेघनाशं कृतवान्

ਜਾਹਿ ਸਿਲਾ ਲਗਿ ਪਾਇ ਤਰੀ ਜਿਹ ਰਾਖਿ ਲਈ ਦ੍ਰੁਪਤੀ ਸੁ ਅਨਾਥੀ ॥

जाहि सिला लगि पाइ तरी जिह राखि लई द्रुपती सु अनाथी ॥

यः पादस्पर्शेन दुर्गारूपं अहल्यां पारं कृत्वा दारोपतिं रक्षति स्म

ਬੈਰ ਕਰੈ ਜੋਊ ਪੈ ਇਹ ਸੋ ਸਭ ਗੋਪ ਕਹੈ ਇਹ ਤਾਹਿ ਅਸਾਥੀ ॥

बैर करै जोऊ पै इह सो सभ गोप कहै इह ताहि असाथी ॥

सर्वे ग्वालाः वदन्ति, यश्च तेन वैरं भवति, तस्य शत्रुः ('असति') भवति।

ਜੋ ਹਿਤ ਸੋ ਚਿਤ ਕੈ ਇਹ ਕੀ ਫੁਨਿ ਸੇਵ ਕਰੈ ਤਿਹ ਕੋ ਇਹ ਸਾਥੀ ॥੩੮੬॥

जो हित सो चित कै इह की फुनि सेव करै तिह को इह साथी ॥३८६॥

यः कश्चित् तस्य कृष्णस्य प्रति शत्रुः भविष्यति, गोपाः अवदन् यत् सः तेषां सह न भविष्यामि, यः प्रेम्णा पूर्णचित्ततया च तं सेवयिष्यति, सः तस्य पक्षे भविष्यति।३८६।

ਮੇਘਨ ਕੋ ਤਬ ਹੀ ਕ੍ਰਿਸਨੰ ਦਲ ਖਾਤਿਰ ਊਪਰਿ ਨ ਕਛੂ ਆਂਦਾ ॥

मेघन को तब ही क्रिसनं दल खातिर ऊपरि न कछू आंदा ॥

मेघाः कृष्णसैन्यस्य हानिं कर्तुं न शक्तवन्तः

ਕੋਪ ਕਰਿਯੋ ਅਤਿ ਹੀ ਮਘਵਾ ਨ ਚਲਿਯੋ ਤਿਹ ਸੋ ਕਛੁ ਤਾਹਿ ਬਸਾਦਾ ॥

कोप करियो अति ही मघवा न चलियो तिह सो कछु ताहि बसादा ॥

यद्यपि इन्द्रः अतीव क्रुद्धः आसीत्, परन्तु यत् किमपि तस्य वशं आसीत्, तथापि सः किमपि प्रभावं कर्तुं न शक्तवान्

ਜੋਰ ਚਲੈ ਕਿਹ ਕੋ ਤਿਹ ਸੋ ਕਹਿ ਹੈ ਸਭ ਹੀ ਜਿਸ ਕੋ ਜਗੁ ਬਾਦਾ ॥

जोर चलै किह को तिह सो कहि है सभ ही जिस को जगु बादा ॥

यस्य सेवायां सर्वं जगत् अस्ति तस्य उपरि कस्य तदा शक्तिः (बलस्य वा प्रयोगः) भवितुम् अर्हति

ਮੂੰਡ ਨਿਵਾਇ ਮਨੈ ਦੁਖ ਪਾਇ ਗਯੋ ਮਘਵਾ ਉਠਿ ਧਾਮਿ ਖਿਸਾਦਾ ॥੩੮੭॥

मूंड निवाइ मनै दुख पाइ गयो मघवा उठि धामि खिसादा ॥३८७॥

अतः प्रणतशिरसा शोकचित्तः सुलज्जितः शक्रः स्वगृहं जगाम।३८७।

ਸਕ੍ਰ ਗਯੋ ਪਛੁਤਾਹਿ ਗ੍ਰਿਹੰ ਕਹੁ ਫੋਰ ਦਈ ਜਬ ਕਾਨ੍ਰਹਿ ਅਨੀ ॥

सक्र गयो पछुताहि ग्रिहं कहु फोर दई जब कान्रहि अनी ॥

यदा कृष्णः इन्द्रस्य दर्पं भग्नवान् तदा सः पश्चात्तापं कृत्वा स्वगृहं जगाम

ਬਰਖਾ ਕਰਿ ਕੋਪ ਕਰੀ ਬ੍ਰਿਜ ਪੈ ਸੁ ਕਛੂ ਹਰਿ ਕੈ ਨਹਿ ਏਕ ਗਨੀ ॥

बरखा करि कोप करी ब्रिज पै सु कछू हरि कै नहि एक गनी ॥

सः अतीव क्रुद्धः ब्रजस्य उपरि प्रचण्डवृष्टिं कृतवान्, परन्तु कृष्णः तस्य महत्त्वं न मन्यते स्म

ਫੁਨਿ ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਿਧੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਭਨੀ ॥

फुनि ता छबि की अति ही उपमा कबि स्याम किधो इह भाति भनी ॥

अथ कविः श्यामेण तस्य दृश्यस्य अतीव सुन्दरं उपमा इन्द्रः पश्चात्तापः इति वर्णितः अस्ति

ਪਛਤਾਇ ਗਯੋ ਪਤਿ ਲੋਕਨ ਕੋ ਜਿਮ ਲੂਟ ਲਯੋ ਅਹਿ ਸੀਸ ਮਨੀ ॥੩੮੮॥

पछताइ गयो पति लोकन को जिम लूट लयो अहि सीस मनी ॥३८८॥

कविः श्यामः स्वस्य गमनविषये उक्तवान् यत् सः पश्चात्तापं कुर्वन् गतः, यथा नागः स्वस्य मणिं (मणिम्) लुण्ठितं कृत्वा महिमा नष्टं करोति।३८८।

ਜਾਹਿ ਨ ਜਾਨਤ ਭੇਦ ਮੁਨੀ ਮਨਿ ਭਾ ਇਹ ਜਾਪਨ ਕੋ ਇਹ ਜਾਪੀ ॥

जाहि न जानत भेद मुनी मनि भा इह जापन को इह जापी ॥

यस्य रहस्यं न ज्ञायते मुनिभिः अपि, सः सर्वैः जप्यते जपः अपि तथैव।

ਰਾਜ ਦਯੋ ਇਨ ਹੀ ਬਲਿ ਕੋ ਇਨ ਹੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਧਰਾ ਸਭ ਥਾਪੀ ॥

राज दयो इन ही बलि को इन ही कबि स्याम धरा सभ थापी ॥

यस्य रहस्यं मुनिभिः न ज्ञायते, यस्य रहस्यं सर्वविधमन्त्रपुनरुक्त्या न साक्षात्कर्तुं शक्यते, स एव कृष्णः बलिं राज्यं दत्त्वा पृथिवीं स्थापयति स्म

ਮਾਰਤ ਹੈ ਦਿਨ ਥੋਰਨ ਮੈ ਰਿਪੁ ਗੋਪ ਕਹੈ ਇਹ ਕਾਨ੍ਰਹ੍ਰਹ ਪ੍ਰਤਾਪੀ ॥

मारत है दिन थोरन मै रिपु गोप कहै इह कान्रह्रह प्रतापी ॥

(सर्वे) भक्ताः वदन्ति यत् अयं श्रीमान् कृष्णः कतिपयेषु दिनेषु शत्रून् हन्ति इति।

ਕਾਰਨ ਯਾਹਿ ਧਰੀ ਇਹ ਮੂਰਤਿ ਮਾਰਨ ਕੋ ਜਗ ਕੇ ਸਭ ਪਾਪੀ ॥੩੮੯॥

कारन याहि धरी इह मूरति मारन को जग के सभ पापी ॥३८९॥

गोपाः अवदन् यत् कतिपयेषु दिनेषु अयं गौरवशाली कृष्णः सर्वान् शत्रून् नाशयिष्यति यतः सः केवलं जगतः अत्याचारिणः वधार्थं अवतारितवान्।३८९।

ਕਰਿ ਕੈ ਜਿਹ ਸੋ ਛਲ ਪੈ ਚਤੁਰਾਨਨ ਚੋਰਿ ਲਏ ਸਭ ਗੋਪ ਦਫਾ ॥

करि कै जिह सो छल पै चतुरानन चोरि लए सभ गोप दफा ॥

येन एकदा ब्रह्मणा वञ्चना सर्वं ग्वालसङ्घं अपहृतम् ।

ਤਿਨ ਕਉਤਕ ਦੇਖਨ ਕਾਰਨ ਕੋ ਫੁਨਿ ਰਾਖਿ ਰਹਿਓ ਵਹ ਬੀਚ ਖਫਾ ॥

तिन कउतक देखन कारन को फुनि राखि रहिओ वह बीच खफा ॥

यस्मात् ब्रह्मणा वञ्चनाद्वारा गोपान् गोपितवान् आसीत्, स्वस्य प्रेमक्रीडां द्रष्टुं च सः गुहायां निगूढः आसीत्

ਕਾਨ ਬਿਨਾ ਕੁਪਏ ਉਹ ਸੋ ਸੁ ਕਰੇ ਬਿਨ ਹੀ ਸਰ ਦੀਨ ਜਫਾ ॥

कान बिना कुपए उह सो सु करे बिन ही सर दीन जफा ॥

अक्रुद्धः कन्हः (कौटकं चिन्तितवान्) इदानीं न उद्धारं प्राप्नुयात्।

ਛਿਨ ਮਧਿ ਬਨਾਇ ਲਏ ਬਛਰੇ ਸਭ ਗੋਪਨ ਕੀ ਉਨ ਹੀ ਸੀ ਸਫਾ ॥੩੯੦॥

छिन मधि बनाइ लए बछरे सभ गोपन की उन ही सी सफा ॥३९०॥

कृष्णः तस्यापि अक्रुद्धः विस्मय च विस्मितः सन् तेषां गोपवत्सानां प्रतिकृतयः सृजति स्म।३९०।

ਕਾਨ ਉਪਾਰਿ ਧਰਿਓ ਕਰ ਪੈ ਗਿਰਿ ਤਾ ਤਰਿ ਗੋਪ ਨਿਕਾਰਿ ਸਬੈ ॥

कान उपारि धरिओ कर पै गिरि ता तरि गोप निकारि सबै ॥

उद्धृत्य गिरिं वहन् कृष्णः सर्वान् गोपान् समानाधः आहूय

ਬਕਈ ਬਕ ਅਉਰ ਗਡਾਸੁਰ ਤ੍ਰਿਨਾਵ੍ਰਤ ਬੀਰ ਬਧੇ ਛਿਨ ਬੀਚ ਤਬੈ ॥

बकई बक अउर गडासुर त्रिनाव्रत बीर बधे छिन बीच तबै ॥

स एव कृष्णः बकासुर-गजसुर-त्रणव्रत-आदीन् वीरासुरान् मारितवान् आसीत् ।

ਜਿਨ ਕਾਲੀ ਕੋ ਨਾਥ ਲਯੋ ਛਿਨ ਭੀਤਰ ਧਿਆਨ ਨ ਛਾਡਹੁ ਵਾਹਿ ਕਬੈ ॥

जिन काली को नाथ लयो छिन भीतर धिआन न छाडहु वाहि कबै ॥

यो नागं कलिं तारयन्, तस्य ध्यानं मनसा कदापि न विस्मरतु

ਸਭ ਸੰਤ ਸੁਨੀ ਸੁਭ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕਥਾ ਇਕ ਅਉਰ ਕਥਾ ਸੁਨਿ ਲੇਹੁ ਅਬੈ ॥੩੯੧॥

सभ संत सुनी सुभ कान्रह कथा इक अउर कथा सुनि लेहु अबै ॥३९१॥

कृष्णस्य शुभं कथां सर्वे साधवः शृणुत इदानीं कथां अन्यत् ॥३९१॥

ਗੋਪ ਬਾਚ ਨੰਦ ਜੂ ਸੋ ॥

गोप बाच नंद जू सो ॥

नन्दमुद्दिश्य गोपानां भाषणम्- १.

ਸਵੈਯਾ ॥

सवैया ॥

स्वय्या

ਨੰਦ ਕੇ ਅਗ੍ਰਜ ਕਾਨ੍ਰਹ ਪਰਾਕ੍ਰਮ ਗੋਪਨ ਜਾਇ ਕਹਿਯੋ ਸੁ ਸਬੈ ॥

नंद के अग्रज कान्रह पराक्रम गोपन जाइ कहियो सु सबै ॥

नन्द एगे कान्हस्य पराक्रमं सर्वे योद्धवः कथितवन्तः।

ਦੈਤ ਅਘਾਸੁਰ ਅਉਰ ਤ੍ਰਿਨਾਵ੍ਰਤ ਯਾਹਿ ਬਧਿਯੋ ਉਡਿ ਬੀਚ ਨਭੈ ॥

दैत अघासुर अउर त्रिनाव्रत याहि बधियो उडि बीच नभै ॥

गोपाः नन्दं गत्वा कृष्णस्य बलं महिमा च कथयन्ति स्म। ते तस्मै अवदन् यत् कृष्णः आकाशे उड्डीय अघासुरं त्राणव्रतं च नाम्ना राक्षसान् हतवान्

ਫੁਨਿ ਮਾਰਿ ਡਰੀ ਬਕਈ ਸਭ ਗੋਪਨ ਦਾਨ ਦਯੋ ਇਹ ਕਾਨ੍ਰਹ ਅਭੈ ॥

फुनि मारि डरी बकई सभ गोपन दान दयो इह कान्रह अभै ॥

बकासुरं हत्वा ततः गोपान् निर्भयम् |

ਸੁਨੀਐ ਪਤਿ ਕੋਟਿ ਉਪਾਵ ਕਰੋ ਕੋਊ ਪੈ ਇਹ ਸੋ ਸੁਤ ਨਾਹਿ ਲਭੈ ॥੩੯੨॥

सुनीऐ पति कोटि उपाव करो कोऊ पै इह सो सुत नाहि लभै ॥३९२॥

हे गोपेश्वर ! यद्यपि महत्प्रयत्नः क्रियते तथापि तादृशः पुत्रः न लभ्यते।३९२।

ਗੋਪਨ ਕੀ ਬਿਨਤੀ ਸੁਨੀਐ ਪਤਿ ਧਿਆਨ ਧਰੈ ਇਹ ਕੋ ਰਣਗਾਮੀ ॥

गोपन की बिनती सुनीऐ पति धिआन धरै इह को रणगामी ॥

हे नन्द ! इदम् ब्रूमः यत् योधाः अस्य कृष्णस्य ध्यानं कुर्वन्ति

ਧਿਆਨ ਧਰੈ ਇਹ ਕੋ ਮੁਨਿ ਈਸਰ ਧਿਆਨ ਧਰੈ ਇਹ ਕਾਇਰ ਕਾਮੀ ॥

धिआन धरै इह को मुनि ईसर धिआन धरै इह काइर कामी ॥

ऋषयः शिवेः सामान्यव्यक्तिः कामिनः इत्यादयः अपि तं ध्यायन्ति

ਧਿਆਨ ਧਰੈ ਇਹ ਕੋ ਸੁ ਤ੍ਰਿਯਾ ਸਭ ਧਿਆਨ ਧਰੈ ਇਹ ਦੇਖਨ ਬਾਮੀ ॥

धिआन धरै इह को सु त्रिया सभ धिआन धरै इह देखन बामी ॥

सर्वा स्त्रियो तं ध्यायन्ति

ਸਤਿ ਲਖਿਯੋ ਹਮ ਕੈ ਕਰਤਾ ਜਗ ਸਤਿ ਕਹਿਯੋ ਮਤ ਕੈ ਨਹਿ ਖਾਮੀ ॥੩੯੩॥

सति लखियो हम कै करता जग सति कहियो मत कै नहि खामी ॥३९३॥

जगत् तं प्रजापतित्वेन स्वीकुर्वति, यत् सर्वथा सत्यम्, तस्मिन् कोऽपि दोषः नास्ति।३९३।

ਹੈ ਭਗਵਾਨ ਬਲੀ ਪ੍ਰਗਟਿਯੋ ਸਭ ਗੋਪ ਕਹੈ ਪੁਤਨਾ ਇਨ ਮਾਰੀ ॥

है भगवान बली प्रगटियो सभ गोप कहै पुतना इन मारी ॥

एतेन पूतनं महाबलेन नाशितम् |

ਰਾਜ ਬਿਭੀਛਨ ਯਾਹਿ ਦਯੋ ਇਨ ਹੀ ਕੁਪਿ ਰਾਵਨ ਦੈਤ ਸੰਘਾਰੀ ॥

राज बिभीछन याहि दयो इन ही कुपि रावन दैत संघारी ॥

रावणं हत्वा विभीषणाय राज्यं दत्तवान् |

ਰਛ ਕਰੀ ਪ੍ਰਲਾਦਹਿ ਕੀ ਇਨ ਹੀ ਹਰਨਾਖਸ ਕੀ ਉਰ ਫਾਰੀ ॥

रछ करी प्रलादहि की इन ही हरनाखस की उर फारी ॥

हिरनायकाशिपुस्य उदरं विस्फोटयित्वा प्रहलादं रक्षितवान्

ਨੰਦ ਸੁਨੋ ਪਤਿ ਲੋਕਨ ਕੈ ਇਨ ਹੀ ਹਮਰੀ ਅਬ ਦੇਹ ਉਬਾਰੀ ॥੩੯੪॥

नंद सुनो पति लोकन कै इन ही हमरी अब देह उबारी ॥३९४॥

हे नन्द प्रजापति ! शृणुत, सः अस्मान् इदानीं तारितवान् आसीत्।394.

ਹੈ ਸਭ ਲੋਗਨ ਕੋ ਕਰਤਾ ਬ੍ਰਿਜ ਭੀਤਰ ਹੈ ਕਰਤਾ ਇਹ ਲੀਲਾ ॥

है सभ लोगन को करता ब्रिज भीतर है करता इह लीला ॥

सः सर्वेषां जनानां प्रजापतिः अस्ति

ਸਿਖ੍ਯਨ ਕੋ ਬਰਤਾ ਹਰਿ ਹੈ ਇਹ ਸਾਧਨ ਕੋ ਹਰਤਾ ਤਨ ਹੀਲਾ ॥

सिख्यन को बरता हरि है इह साधन को हरता तन हीला ॥

अस्मिन् पक्षे ब्रजः समग्रः भयभीतः आसीत् सः च स्वस्य प्रेम्णः नाटके निरतः आसीत् कृष्णः शिष्याणां उपवासः अस्ति तथा च सः साधुस्य शरीरे अपि प्रयत्नः अस्ति