श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 296


ਅਥ ਬਲਭਦ੍ਰ ਜਨਮ ॥
अथ बलभद्र जनम ॥

अधुना बालभद्रजन्मविषये वर्णनम् आरभ्यते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜੋ ਬਲਭਦ੍ਰ ਭਯੋ ਗਰਭਾਤਰ ਤੌ ਦੁਹੰ ਬੈਠਿ ਕੈ ਮੰਤ੍ਰ ਕਰਿਓ ਹੈ ॥
जो बलभद्र भयो गरभातर तौ दुहं बैठि कै मंत्र करिओ है ॥

यदा बलभद्रः गर्भं प्रविष्टवान् तदा देवकी बासुदेवौ उपविश्य परामर्शं कृतवन्तौ।

ਤਾ ਹੀ ਤੇ ਮੰਤ੍ਰ ਕੇ ਜੋਰ ਸੋ ਕਾਢਿ ਕੈ ਰੋਹਿਨੀ ਕੇ ਉਰ ਬੀਚ ਧਰਿਓ ਹੈ ॥
ता ही ते मंत्र के जोर सो काढि कै रोहिनी के उर बीच धरिओ है ॥

बलभद्रस्य गर्भधारणे देवकी वासुदेवः च परामर्शं कर्तुं उपविष्टौ, मन्त्रशक्त्या च देवकीगर्भात् रोहिणीगर्भे स्थानान्तरितः

ਕੰਸ ਕਦਾਚ ਹਨੇ ਸਿਸੁ ਕੋ ਤਿਹ ਤੇ ਮਨ ਮੈ ਬਸੁਦੇਵ ਡਰਿਓ ਹੈ ॥
कंस कदाच हने सिसु को तिह ते मन मै बसुदेव डरिओ है ॥

बासुदेवः एवं कृत्वा हृदये भीतः, कंसः (एतत्) बालकं अपि न मारयेत्।

ਸੇਖ ਮਨੋ ਜਗ ਦੇਖਨ ਕੋ ਜਗ ਭੀਤਰ ਰੂਪ ਨਵੀਨ ਕਰਿਓ ਹੈ ॥੫੫॥
सेख मनो जग देखन को जग भीतर रूप नवीन करिओ है ॥५५॥

कंसोऽपि तं हन्ति इति मत्वा वासुदेवः भीतः | शेषनागः जगत्दर्शनार्थं नूतनरूपं गृहीतवान् इव आसीत्।५५।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਕ੍ਰਿਸਨ ਕ੍ਰਿਸਨ ਕਰਿ ਸਾਧ ਦੋ ਬਿਸਨੁ ਕਿਸਨ ਪਤਿ ਜਾਸੁ ॥
क्रिसन क्रिसन करि साध दो बिसनु किसन पति जासु ॥

उभौ ऋषयः (देवकी तथा बासुदेव) माया-पति ('किसान पति') विष्णु 'कृष्ण कृष्ण' इति पूजयन्ति।

ਕ੍ਰਿਸਨ ਬਿਸ੍ਵ ਤਰਬੇ ਨਿਮਿਤ ਤਨ ਮੈ ਕਰਿਯੋ ਪ੍ਰਕਾਸ ॥੫੬॥
क्रिसन बिस्व तरबे निमित तन मै करियो प्रकास ॥५६॥

देवकी वासुदेवौ च, अत्यन्तं साधुतया लक्ष्मीपतिं विष्णुं स्मर्तुं आरब्धवन्तौ अत्र च विष्णुः प्रविश्य देवकीशरीरं बोधयत् यत् दुष्टैः अन्धकारमयं जगत् मोचयितुं।५६।

ਅਥ ਕ੍ਰਿਸਨ ਜਨਮ ॥
अथ क्रिसन जनम ॥

अधुना कृष्णजन्मविषये वर्णनं आरभ्यते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਸੰਖ ਗਦਾ ਕਰਿ ਅਉਰ ਤ੍ਰਿਸੂਲ ਧਰੇ ਤਨਿ ਕਉਚ ਬਡੇ ਬਡਭਾਗੀ ॥
संख गदा करि अउर त्रिसूल धरे तनि कउच बडे बडभागी ॥

शङ्खगदाशूलहस्ते कवचं (धारिणं) शरीरे महातेजसः।

ਨੰਦ ਗਹੈ ਕਰਿ ਸਾਰੰਗ ਸਾਰੰਗ ਪੀਤ ਧਰੈ ਪਟ ਪੈ ਅਨੁਰਾਗੀ ॥
नंद गहै करि सारंग सारंग पीत धरै पट पै अनुरागी ॥

विष्णुः सुप्तदेवकीयाः (कृष्णरूपस्य) गर्भे पीतवेषेण शरीरे कवचधारिणं शङ्खगदाशूलं खड्गधनुषः हस्तेषु आविर्भूतः

ਸੋਈ ਹੁਤੀ ਜਨਮਿਉ ਇਹ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹ ਕੈ ਡਰਪੈ ਮਨ ਮੈ ਉਠਿ ਜਾਗੀ ॥
सोई हुती जनमिउ इह के ग्रिह कै डरपै मन मै उठि जागी ॥

सुप्तदेवकीग्रहे जन्म (एतादृशस्य महिमामयस्य) सा मनसा भयं कृत्वा जागृता उपविष्टा अस्ति।

ਦੇਵਕੀ ਪੁਤ੍ਰ ਨ ਜਾਨਿਯੋ ਲਖਿਓ ਹਰਿ ਕੈ ਕੈ ਪ੍ਰਨਾਮ ਸੁ ਪਾਇਨ ਲਾਗੀ ॥੫੭॥
देवकी पुत्र न जानियो लखिओ हरि कै कै प्रनाम सु पाइन लागी ॥५७॥

देवकी भयभीता अभवत्, सा जागरित्वा उपविष्टा सा न जानाति स्म यत् तस्याः पुत्रः जातः इति विष्णुं दृष्ट्वा प्रतीयते, सा तस्य पादयोः प्रणामम् अकरोत्।57।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਲਖਿਓ ਦੇਵਕੀ ਹਰਿ ਮਨੈ ਲਖਿਓ ਨ ਕਰਿ ਕਰਿ ਤਾਤ ॥
लखिओ देवकी हरि मनै लखिओ न करि करि तात ॥

देवकी हरिणा स्वीकृता, न पुत्रेण।

ਲਖਿਓ ਜਾਨ ਕਰਿ ਮੋਹਿ ਕੀ ਤਾਨੀ ਤਾਨਿ ਕਨਾਤ ॥੫੮॥
लखिओ जान करि मोहि की तानी तानि कनात ॥५८॥

देवकी तं पुत्रं न मन्यते स्म, किन्तु तं ईश्वररूपं दृष्टवती तथापि मातृत्वेन तस्याः आसक्तिः वर्धते स्म।५८।

ਕ੍ਰਿਸਨ ਜਨਮ ਜਬ ਹੀ ਭਇਓ ਦੇਵਨ ਭਇਓ ਹੁਲਾਸ ॥
क्रिसन जनम जब ही भइओ देवन भइओ हुलास ॥

यदा कृष्णो जाते तदा हृदि देवानामसुखम् |

ਸਤ੍ਰ ਸਬੈ ਅਬ ਨਾਸ ਹੋਹਿੰ ਹਮ ਕੋ ਹੋਇ ਬਿਲਾਸ ॥੫੯॥
सत्र सबै अब नास होहिं हम को होइ बिलास ॥५९॥

कृष्णस्य जातमात्रेण देवाः आनन्देन परिपूर्णाः अभवन्, तदा शत्रवः नश्यन्ति ते च ते आनन्दिताः भविष्यन्ति इति चिन्तयन्ति स्म।।59।

ਆਨੰਦ ਸੋ ਸਬ ਦੇਵਤਨ ਸੁਮਨ ਦੀਨ ਬਰਖਾਇ ॥
आनंद सो सब देवतन सुमन दीन बरखाइ ॥

हृष्टाः सर्वे देवाः पुष्पवृष्टिं कृतवन्तः,

ਸੋਕ ਹਰਨ ਦੁਸਟਨ ਦਲਨ ਪ੍ਰਗਟੇ ਜਗ ਮੋ ਆਇ ॥੬੦॥
सोक हरन दुसटन दलन प्रगटे जग मो आइ ॥६०॥

आनन्देन परिपूर्णाः देवाः पुष्पवृष्टिं कृत्वा विष्णुः शोक-अत्याचारी नाशकः जगति प्रकटितः इति मन्यन्ते स्म।६०।

ਜੈ ਜੈ ਕਾਰ ਭਯੋ ਜਬੈ ਸੁਨੀ ਦੇਵਕੀ ਕਾਨਿ ॥
जै जै कार भयो जबै सुनी देवकी कानि ॥

यदा (देवैः) जय जय करः प्रचलति स्म, तदा देवकी कर्णं श्रुतवान्

ਤ੍ਰਾਸਤਿ ਹੁਇ ਮਨ ਮੈ ਕਹਿਯੋ ਸੋਰ ਕਰੈ ਕੋ ਆਨਿ ॥੬੧॥
त्रासति हुइ मन मै कहियो सोर करै को आनि ॥६१॥

यदा देवकी स्वकर्णैः प्रशंसां श्रुत्वा तदा भयेन चिन्तयितुं प्रवृत्ता कः कोलाहलं जनयति इति।६१।

ਬਾਸੁਦੇਵ ਅਰੁ ਦੇਵਕੀ ਮੰਤ੍ਰ ਕਰੈ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥
बासुदेव अरु देवकी मंत्र करै मन माहि ॥

बासुदेव देवकी च मनसि चिन्तयन्ति

ਕੰਸ ਕਸਾਈ ਜਾਨ ਕੈ ਹੀਐ ਅਧਿਕ ਡਰਪਾਹਿ ॥੬੨॥
कंस कसाई जान कै हीऐ अधिक डरपाहि ॥६२॥

वासुदेवः देवकी च परस्परं चिन्तयितुं आरब्धवन्तौ, कंसं कसाईम् इति मत्वा तेषां हृदयं महता भयेन परिपूर्णम् अभवत्।६२।

ਇਤਿ ਕ੍ਰਿਸਨ ਜਨਮ ਬਰਨਨੰ ਸਮਾਪਤੰ ॥
इति क्रिसन जनम बरननं समापतं ॥

कृष्णजन्मविषये वर्णनान्तः।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਮੰਤ੍ਰ ਬਿਚਾਰ ਕਰਿਓ ਦੁਹਹੂੰ ਮਿਲਿ ਮਾਰਿ ਡਰੈ ਇਹ ਕੋ ਮਤਿ ਰਾਜਾ ॥
मंत्र बिचार करिओ दुहहूं मिलि मारि डरै इह को मति राजा ॥

तौ (बासुदेवदेवकी) मिलित्वा विचार्य उपदिष्टौ (यत्) यत्र कंसः तं न म्रियते इति।

ਨੰਦਹਿ ਕੇ ਘਰਿ ਆਇ ਹਉ ਡਾਰਿ ਕੈ ਠਾਟ ਇਹੀ ਮਨ ਮੈ ਤਿਨ ਸਾਜਾ ॥
नंदहि के घरि आइ हउ डारि कै ठाट इही मन मै तिन साजा ॥

उभौ अपि चिन्तितवन्तौ यत् राजा अपि अस्य पुत्रस्य वधं न करिष्यति इति, तौ तं नन्दगृहे त्यक्तुं निश्चयं कृतवन्तौ

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕਹਿਓ ਮਨ ਮੈ ਨ ਡਰੋ ਤੁਮ ਜਾਹੁ ਨਿਸੰਕ ਬਜਾਵਤ ਬਾਜਾ ॥
कान्रह कहिओ मन मै न डरो तुम जाहु निसंक बजावत बाजा ॥

कान्हः अवदत्, मा भैषीः, शान्तः भूत्वा उद्घोषय (कोऽपि द्रष्टुं न शक्ष्यति)।

ਮਾਯਾ ਕੀ ਖੈਂਚਿ ਕਨਾਤ ਲਈ ਧਰ ਬਾਲਕ ਸਊਰਭ ਆਪਿ ਬਿਰਾਜਾ ॥੬੩॥
माया की खैंचि कनात लई धर बालक सऊरभ आपि बिराजा ॥६३॥

कृष्ण उवाच मा भयभीतः अशङ्कया गच्छतु इति उक्त्वा कृष्णः स्वस्य वञ्चनप्रदर्शनं (योगमाया) चतुर्दिक्षु प्रसारयित्वा सुन्दरबालरूपेण आत्मानं उपविष्टवान्।६३।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਕ੍ਰਿਸਨ ਜਬੈ ਤਿਨ ਗ੍ਰਿਹਿ ਭਯੋ ਬਾਸੁਦੇਵ ਇਹ ਕੀਨ ॥
क्रिसन जबै तिन ग्रिहि भयो बासुदेव इह कीन ॥

यदा तेषां गृहे कृष्णः (व्यक्तः) तदा (तदा) बासुदेवः एतत् (कर्म) अकरोत्।

ਦਸ ਹਜਾਰ ਗਾਈ ਭਲੀ ਮਨੈ ਮਨਸਿ ਕਰਿ ਦੀਨ ॥੬੪॥
दस हजार गाई भली मनै मनसि करि दीन ॥६४॥

कृष्णस्य जन्मनि वासुदेवः मनसा कृष्णस्य रक्षणार्थं दशसहस्राणि गावः दत्तवान्।।64।।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਛੂਟਿ ਕਿਵਾਰ ਗਏ ਘਰਿ ਕੇ ਦਰਿ ਕੇ ਨ੍ਰਿਪ ਕੇ ਬਰ ਕੇ ਚਲਤੇ ॥
छूटि किवार गए घरि के दरि के न्रिप के बर के चलते ॥

बासुदेवस्य गमनमात्रेण राज्ञः गृहस्य द्वाराणि उद्घाटितानि।

ਹਰਖੇ ਸਰਖੇ ਬਸੁਦੇਵਹਿ ਕੇ ਪਗ ਜਾਇ ਛੁਹਿਓ ਜਮਨਾ ਜਲ ਤੇ ॥
हरखे सरखे बसुदेवहि के पग जाइ छुहिओ जमना जल ते ॥

यदा वासुदेवः आरब्धवान् तदा गृहस्य द्वाराणि उद्घाटितानि, तस्य पादौ अधिकं गन्तुम् आरब्धवान् तथा च यमुना प्रविष्टुं गतवान् यमुनाजलं कृष्णं द्रष्टुं अग्रे आगतं

ਹਰਿ ਦੇਖਨ ਕੌ ਹਰਿ ਅਉ ਬਢ ਕੇ ਹਰਿ ਦਉਰ ਗਏ ਤਨ ਕੇ ਬਲ ਤੇ ॥
हरि देखन कौ हरि अउ बढ के हरि दउर गए तन के बल ते ॥

कृष्णं द्रष्टुं जामजलं अधिकं उत्थितं (बसुदेवस्य शरीरस्य बलेन च) कृष्णः पारं धावितवान्।

ਕਾਜ ਇਹੀ ਕਹਿ ਦੋਊ ਗਏ ਜੁ ਖਿਝੈ ਬਹੁ ਪਾਪਨ ਕੀ ਮਲ ਤੇ ॥੬੫॥
काज इही कहि दोऊ गए जु खिझै बहु पापन की मल ते ॥६५॥

शेषनागः प्रबलतया अग्रे धावितवान्, सः फणान् प्रसारयित्वा मक्षिका-विस्क इव तरङ्गितवान् तथा च तेन सह यमुना-शेषनागयोः जलं कृष्णाय जगति वर्धमानस्य पापस्य मलस्य विषये ज्ञापयति स्म।६५।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਕ੍ਰਿਸਨ ਜਬੈ ਚੜਤੀ ਕਰੀ ਫੇਰਿਓ ਮਾਯਾ ਜਾਲ ॥
क्रिसन जबै चड़ती करी फेरिओ माया जाल ॥

यदा बासुदेवः (कृष्णं गृहीत्वा) युक्तिं प्राप्य तस्मिन् समये (कृष्णः) मायाजालं प्रसारितवान्।

ਅਸੁਰ ਜਿਤੇ ਚਉਕੀ ਹੁਤੇ ਸੋਇ ਗਏ ਤਤਕਾਲ ॥੬੬॥
असुर जिते चउकी हुते सोइ गए ततकाल ॥६६॥

यदा वासुदेवः कृष्णं गृहीत्वा गन्तुं आरब्धवान् तदा कृष्णः स्वस्य वञ्चनप्रदर्शनं (माया) प्रसारितवान्, यस्य कारणात् तत्र प्रहरणरूपेण आसन् राक्षसाः निद्रां गतवन्तः।६६।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਕੰਸਹਿ ਕੇ ਡਰ ਤੇ ਬਸੁਦੇਵ ਸੁ ਪਾਇ ਜਬੈ ਜਮੁਨਾ ਮਧਿ ਠਾਨੋ ॥
कंसहि के डर ते बसुदेव सु पाइ जबै जमुना मधि ठानो ॥

बासुदेवः कंसभयस्तदा जम्ने पदं गतः ।

ਮਾਨ ਕੈ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪੁਰਾਤਨ ਕੋ ਜਲ ਪਾਇਨ ਭੇਟਨ ਕਾਜ ਉਠਾਨੋ ॥
मान कै प्रीति पुरातन को जल पाइन भेटन काज उठानो ॥

कंसभयात् यदा वासुदेवः यमुने पादं स्थापयति तदा कृष्णस्य पादस्पर्शार्थं तत् उदग्रम् अभवत्

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਕਬਿ ਨੇ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ਪਹਿਚਾਨੋ ॥
ता छबि को जसु उच महा कबि ने अपने मन मै पहिचानो ॥

तस्य दृश्यस्य महामहिमा कविना (एवं) मनसि ज्ञातम्,

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੋ ਜਾਨ ਕਿਧੋ ਪਤਿ ਹੈ ਇਹ ਕੈ ਜਮੁਨਾ ਤਿਹ ਭੇਟਤ ਮਾਨੋ ॥੬੭॥
कान्रह को जान किधो पति है इह कै जमुना तिह भेटत मानो ॥६७॥

मनसि कञ्चित् पुरातनं स्नेहं ज्ञात्वा कविः एवं तस्य सौन्दर्यस्य उच्चप्रशंसाम् अनुभवति स्म यत् कृष्णं स्वेश्वरं मत्वा यमुनः तस्य पादस्पर्शार्थं उत्थितः।६७।