શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 163


ਚਤੁਰਥ ਭਨ ਧਾਤ ਸਿਤੰ ਰੁਕਮੰ ॥
chaturath bhan dhaat sitan rukaman |

સૌથી ઊંચો હું ચોથી સફેદ ધાતુ ચાંદી સાથે લોખંડ, સીસું અને સોનું ગણું છું

ਬਹੁਰੋ ਕਥਿ ਤਾਬਰ ਕਲੀ ਪਿਤਰੰ ॥
bahuro kath taabar kalee pitaran |

પછી હું તાંબુ, તાંબુ અને પિત્તળ કહું છું.

ਕਥਿ ਅਸਟਮ ਜਿਸਤੁ ਹੈ ਧਾਤ ਧਰੰ ॥੯॥
kath asattam jisat hai dhaat dharan |9|

પછી તાંબુ, ટીન અને પિત્તળનો ઉલ્લેખ કરતાં હું આઠમી ધાતુને જસત ગણું છું, જે પૃથ્વીની અંદર જોવા મળે છે.9.

ਉਪਧਾਤ ਕਥਨੰ ॥
aupadhaat kathanan |

અપડેટ વર્ણન:

ਤੋਟਕ ਛੰਦ ॥
tottak chhand |

ટોટક સ્ટેન્ઝા

ਸੁਰਮੰ ਸਿੰਗਰਫ ਹਰਤਾਲ ਗਣੰ ॥
suraman singaraf harataal ganan |

સુરમા, શિંગર્ફ, ઘટ્ટ (ત્રણ ઉપધાત) ગણાય છે

ਚਤੁਰਥ ਤਿਹ ਸਿੰਬਲਖਾਰ ਭਣੰ ॥
chaturath tih sinbalakhaar bhanan |

હવે હું જે નાની ધાતુઓ છે તેનું વર્ણન કરું છું: એન્ટિમોની, સિનાબાર, પીળો ઓર્પિમેન્ટ, બોમ્બેક્સ,

ਮ੍ਰਿਤ ਸੰਖ ਮਨਾਸਿਲ ਅਭ੍ਰਕਯੰ ॥
mrit sankh manaasil abhrakayan |

મુર્દા સાંખ, મુનશીલ, અભરક

ਭਨਿ ਅਸਟਮ ਲੋਣ ਰਸੰ ਲਵਣੰ ॥੧੦॥
bhan asattam lon rasan lavanan |10|

પોટાશ, શંખ, અભ્રક, આર્ટેમેસિયા અને કેલોમેલ.10.

ਦੋਹਰਾ ॥
doharaa |

દોહરા

ਧਾਤੁ ਉਪਧਾਤ ਜਥਾ ਸਕਤਿ ਸੋਹੂੰ ਕਹੀ ਬਨਾਇ ॥
dhaat upadhaat jathaa sakat sohoon kahee banaae |

આ ધાતુઓ, નાની ધાતુઓનું વર્ણન મેં મારી પોતાની સમજ પ્રમાણે કર્યું છે.

ਖਾਨਨ ਮਹਿ ਭੀ ਹੋਤ ਹੈ ਕੋਈ ਕਹੂੰ ਕਮਾਇ ॥੧੧॥
khaanan meh bhee hot hai koee kahoon kamaae |11|

જે તેને મેળવવા ઈચ્છે છે તે તેને મેળવી શકે છે.11.

ਚੌਪਈ ॥
chauapee |

ચૌપાઈ

ਰਤਨ ਉਪਰਤਨ ਨਿਕਾਸੇ ਤਬਹੀ ॥
ratan uparatan nikaase tabahee |

રત્ના અને ઉપરતન (જ્યારે) બહાર આવ્યા, ત્યારે જ

ਧਾਤ ਉਪਧਾਤ ਦਿਰਬ ਮੋ ਸਬ ਹੀ ॥
dhaat upadhaat dirab mo sab hee |

મુખ્ય અને ગૌણ ઝવેરાત તરીકે, મુખ્ય અને ગૌણ ધાતુઓ બહાર આવી

ਤਿਹ ਤਬ ਹੀ ਬਿਸਨਹਿ ਹਿਰ ਲਯੋ ॥
tih tab hee bisaneh hir layo |

ત્યારે જ વિષ્ણુ એ બધાને લઈ ગયા.

ਅਵਰਨਿ ਬਾਟ ਅਵਰ ਨਹਿ ਦਯੋ ॥੧੨॥
avaran baatt avar neh dayo |12|

તેઓને વિષ્ણુ લઈ ગયા અને બાકીની વસ્તુઓ બધામાં વહેંચી દીધી.12.

ਸਾਰੰਗ ਸਰ ਅਸਿ ਚਕ੍ਰ ਗਦਾ ਲੀਅ ॥
saarang sar as chakr gadaa leea |

(સારંગા) ધનુષ્ય, બાણ, (નંદગા) ખડગ, (સુદર્શન) ચક્ર અને ગદા (વિષ્ણુએ પોતાની જાતને રાખ્યા હતા).

ਪਾਚਾਮਰ ਲੈ ਨਾਦ ਅਧਿਕ ਕੀਅ ॥
paachaamar lai naad adhik keea |

તેણે પોતાની જાતને ધનુષ્ય અને બાણ, તલવાર, ચકલી, ગદા અને (પંચજનય) શંખ વગેરે લઈ લીધા.

ਸੂਲ ਪਿਨਾਕ ਬਿਸਹ ਕਰਿ ਲੀਨਾ ॥
sool pinaak bisah kar leenaa |

પછી તે હસ્યો અને પિનાક નામનું ત્રિશૂળ હાથમાં પકડ્યું

ਸੋ ਲੈ ਮਹਾਦੇਵ ਕਉ ਦੀਨਾ ॥੧੩॥
so lai mahaadev kau deenaa |13|

અને ત્રિશૂળ લઈને, પિનાક નામની ગાય અને તેના હાથમાં ઝેર, શ્વાને આપ્યું.

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
bhujang prayaat chhand |

ભુજંગ પ્રયાત શ્લોક

ਦੀਯੋ ਇੰਦ੍ਰ ਐਰਾਵਤੰ ਬਾਜ ਸੂਰੰ ॥
deeyo indr aairaavatan baaj sooran |

ઈન્દ્રને અરવત હાથી અને સૂર્યને ચાલશ્રવ ઘોડો આપ્યો.

ਉਠੇ ਦੀਹ ਦਾਨੋ ਜੁਧੰ ਲੋਹ ਪੂਰੰ ॥
autthe deeh daano judhan loh pooran |

ઐરાવત નામના હાથી ઈન્દ્રને અને ઘોડો સૂર્યને આપવામાં આવ્યો હતો જેને જોઈને રાક્ષસોએ ભારે ક્રોધમાં આવીને યુદ્ધ કરવા માટે કૂચ કરી હતી.

ਅਨੀ ਦਾਨਵੀ ਦੇਖਿ ਉਠੀ ਅਪਾਰੰ ॥
anee daanavee dekh utthee apaaran |

(તેમને જોઈને) રાક્ષસોની વિશાળ સેના પણ ઊભી થઈ ગઈ.

ਤਬੈ ਬਿਸਨ ਜੂ ਚਿਤਿ ਕੀਨੀ ਬਿਚਾਰੰ ॥੧੪॥
tabai bisan joo chit keenee bichaaran |14|

રાક્ષસોની આગળ વધી રહેલી સેનાને જોઈને વિષ્ણુએ મનમાં વિચાર કર્યો.14.

ਅਥ ਨਰ ਨਾਰਾਇਣ ਅਵਤਾਰ ਕਥਨੰ ॥
ath nar naaraaein avataar kathanan |

અહીં નર અને નારાયણ નામના અવતારોનું વર્ણન શરૂ થાય છે:

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
bhujang prayaat chhand |

ભુજંગ પ્રયાત શ્લોક

ਨਰੰ ਅਉਰ ਨਾਰਾਇਣੰ ਰੂਪ ਧਾਰੀ ॥
naran aaur naaraaeinan roop dhaaree |

(વિષ્ણુ) પુરુષ અને નારાયણ સ્વરૂપમાં

ਭਯੋ ਸਾਮੁਹੇ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰੰ ਸੰਭਾਰੀ ॥
bhayo saamuhe sasatr asatran sanbhaaree |

નર અને નારાયણના રૂપમાં પ્રગટ થઈને, વિષ્ણુ, પોતાના શસ્ત્રો અને શસ્ત્રોનું સંચાલન કરીને, રાક્ષસ-દળોની સામે આવ્યા.

ਭਟੰ ਐਠਿ ਫੈਂਟੇ ਭੁਜੰ ਠੋਕਿ ਭੂਪੰ ॥
bhattan aaitth faintte bhujan tthok bhoopan |

યોદ્ધાઓએ તેમના વસ્ત્રો ચુસ્તપણે બાંધ્યા અને રાજાઓએ તેમના હાથ માર્યા

ਬਜੇ ਸੂਲ ਸੇਲੰ ਭਏ ਆਪ ਰੂਪੰ ॥੧੫॥
baje sool selan bhe aap roopan |15|

તે, તે યુદ્ધ, ત્રિશૂળ અને ભાલા એકબીજા સાથે અથડાવા લાગ્યા.15.

ਪਰਿਯੋ ਆਪ ਮੋ ਲੋਹ ਕ੍ਰੋਹੰ ਅਪਾਰੰ ॥
pariyo aap mo loh krohan apaaran |

ભારે ક્રોધ સાથે એકબીજામાં શસ્ત્રો સાથે યુદ્ધ થયું.

ਧਰਿਯੋ ਐਸ ਕੈ ਬਿਸਨੁ ਤ੍ਰਿਤੀਆਵਤਾਰੰ ॥
dhariyo aais kai bisan triteeaavataaran |

ભારે ગુસ્સામાં. સ્ટીલ-બાહુઓની મારામારી શરૂ થઈ અને આ સમયે વિષ્ણુએ તેમનો ત્રીજો અવતાર પ્રગટ કર્યો.

ਨਰੰ ਏਕੁ ਨਾਰਾਇਣੰ ਦੁਐ ਸਰੂਪੰ ॥
naran ek naaraaeinan duaai saroopan |

એક નર સ્વરૂપ હતું અને બીજું નારાયણ સ્વરૂપ હતું.

ਦਿਪੈ ਜੋਤਿ ਸਉਦਰ ਜੁ ਧਾਰੇ ਅਨੂਪੰ ॥੧੬॥
dipai jot saudar ju dhaare anoopan |16|

નર અને નારાયણ બંને સમાન સ્વરૂપો ધરાવતા હતા અને તેમની તેજો અપ્રતિમ ચમક ધારણ કરે છે.16.

ਉਠੈ ਟੂਕ ਕੋਪੰ ਗੁਰਜੰ ਪ੍ਰਹਾਰੇ ॥
autthai ttook kopan gurajan prahaare |

(યોદ્ધાઓ) ઉભા થયા અને ભાલાના ફટકાથી (લોખંડના માથા) હેલ્મેટ તોડી રહ્યા હતા.

ਜੁਟੇ ਜੰਗ ਕੋ ਜੰਗ ਜੋਧਾ ਜੁਝਾਰੇ ॥
jutte jang ko jang jodhaa jujhaare |

હેલ્મેટ પહેરીને યોદ્ધાઓ ગદા વડે મારામારી કરી રહ્યા છે અને પરાક્રમી વીરો યુદ્ધમાં તલ્લીન છે.

ਉਡੀ ਧੂਰਿ ਪੂਰੰ ਛੁਹੀ ਐਨ ਗੈਨੰ ॥
auddee dhoor pooran chhuhee aain gainan |

(તેમના યુદ્ધ દરમિયાન) ઉપર ઉડેલી ધૂળ આખા આકાશને ઢાંકી દેતી હતી.

ਡਿਗੇ ਦੇਵਤਾ ਦੈਤ ਕੰਪਿਯੋ ਤ੍ਰਿਨੈਨੰ ॥੧੭॥
ddige devataa dait kanpiyo trinainan |17|

ધૂળમાં દેવો અને દાનવો બંને ભટકી ગયા હતા, અને ત્રણ આંખવાળા ભગવાન શિવ પણ ધ્રૂજતા હતા.17.

ਗਿਰੇ ਬੀਰ ਏਕੰ ਅਨੇਕੰ ਪ੍ਰਕਾਰੰ ॥
gire beer ekan anekan prakaaran |

એક પછી એક યુદ્ધના નાયકો અનેક રીતે પડી રહ્યા હતા.

ਸੁਭੈ ਜੰਗ ਮੋ ਜੰਗ ਜੋਧਾ ਜੁਝਾਰੰ ॥
subhai jang mo jang jodhaa jujhaaran |

ઘણા પ્રકારના યોદ્ધાઓ મેદાનમાં પડ્યા અને મહાન લડવૈયાઓ યુદ્ધમાં પ્રભાવશાળી દેખાતા હતા.

ਪਰੀ ਤਛ ਮੁਛੰ ਸਭੈ ਅੰਗ ਭੰਗੰ ॥
paree tachh muchhan sabhai ang bhangan |

(યોદ્ધાઓની લાશો) વિકૃત અને વિકૃત થઈને મૂકે છે.

ਮਨੋ ਪਾਨ ਕੈ ਭੰਗ ਪੌਢੇ ਮਲੰਗੰ ॥੧੮॥
mano paan kai bhang pauadte malangan |18|

બહાદુર લડવૈયાઓ, ટુકડાઓમાં કાપીને, પડવા લાગ્યા અને એવું લાગ્યું કે કુસ્તીબાજો શણ પીને નશામાં પડેલા છે.18.

ਦਿਸਾ ਮਉ ਨ ਆਈ ਅਨੀ ਦੈਤ ਰਾਜੰ ॥
disaa mau na aaee anee dait raajan |

રાક્ષસ રાજાની સેના દેખાઈ નહિ (એટલે કે ભાગી ગઈ).

ਭਜੈ ਸਰਬ ਦੇਵੰ ਤਜੇ ਸਰਬ ਸਾਜੰ ॥
bhajai sarab devan taje sarab saajan |

રાક્ષસોના વધુ દળો બીજી દિશામાંથી આવ્યા, જેને જોઈને દેવતાઓ, તેમની તમામ સામગ્રી છોડીને ભાગી ગયા.

ਗਿਰੇ ਸੰਜ ਪੁੰਜ ਸਿਰੰ ਬਾਹੁ ਬੀਰੰ ॥
gire sanj punj siran baahu beeran |

(યુદ્ધભૂમિમાં ઘણા) યોદ્ધાઓના માથા, હાથ અને ઢાલ પડી ગયા હતા.

ਸੁਭੈ ਬਾਨ ਜਿਉ ਚੇਤਿ ਪੁਹਪੰ ਕਰੀਰੰ ॥੧੯॥
subhai baan jiau chet puhapan kareeran |19|

અંગો મોટી સંખ્યામાં પડવા લાગ્યા અને ચૈત્ર માસમાં કપ્પરીના ફૂલોની જેમ તીરો શુભ દેખાતા હતા.19.