શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 315

ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਤਾ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਨ ਲਖੀ ਜਾਇ ਐਸੀ ਭਾਤਿ ਖੇਲੈ ਕਾਨ੍ਰਹ ਮਹਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇ ਕੈ ॥੨੨੯॥

kahai kab sayaam taa kee mahimaa na lakhee jaae aaisee bhaat khelai kaanrah mahaa sukh paae kai |229|

આ રીતે, કવિ કહે છે કે આની પ્રશંસા વર્ણવી શકાતી નથી અને કૃષ્ણ આ નાટકમાં અનંત આનંદ મેળવી રહ્યા છે.229.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਅੰਤ ਭਏ ਰੁਤਿ ਗ੍ਰੀਖਮ ਕੀ ਰੁਤਿ ਪਾਵਸ ਆਇ ਗਈ ਸੁਖਦਾਈ ॥

ant bhe rut greekham kee rut paavas aae gee sukhadaaee |

ઉનાળાની ઋતુ પૂરી થઈ અને આરામ આપતી વરસાદી ઋતુ આવી

ਕਾਨ੍ਰਹ ਫਿਰੈ ਬਨ ਬੀਥਿਨ ਮੈ ਸੰਗਿ ਲੈ ਬਛਰੇ ਤਿਨ ਕੀ ਅਰੁ ਮਾਈ ॥

kaanrah firai ban beethin mai sang lai bachhare tin kee ar maaee |

કૃષ્ણ પોતાની ગાયો અને વાછરડાઓ સાથે જંગલો અને ગુફાઓમાં ભટકતા હોય છે

ਬੈਠਿ ਤਬੈ ਫਿਰਿ ਮਧ ਗੁਫਾ ਗਿਰਿ ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਸਭੈ ਮਨੁ ਭਾਈ ॥

baitth tabai fir madh gufaa gir gaavat geet sabhai man bhaaee |

અને તેને ગમતા ગીતો ગાય છે

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਨੇ ਮੁਖ ਤੇ ਇਮ ਭਾਖਿ ਸੁਨਾਈ ॥੨੩੦॥

taa chhab kee at hee upamaa kab ne mukh te im bhaakh sunaaee |230|

કવિએ આ તમાશો આ રીતે વર્ણવ્યો છે.230.

ਸੋਰਠਿ ਸਾਰੰਗ ਅਉ ਗੁਜਰੀ ਲਲਤਾ ਅਰੁ ਭੈਰਵ ਦੀਪਕ ਗਾਵੈ ॥

soratth saarang aau gujaree lalataa ar bhairav deepak gaavai |

સોરઠ, સારંગ, ગુજરી, લલાટ અને ભૈરવ પર દીપક (રાગ) ગાય છે;

ਟੋਡੀ ਅਉ ਮੇਘ ਮਲ੍ਰਹਾਰ ਅਲਾਪਤ ਗੌਡ ਅਉ ਸੁਧ ਮਲ੍ਰਹਾਰ ਸੁਨਾਵੈ ॥

ttoddee aau megh malrahaar alaapat gauadd aau sudh malrahaar sunaavai |

સોરઠ, સારંગ, ગુજરી, લલિત, ભૈરવ, દીપક, તોડી, મેઘ-માલ્હા, ગૌંડ અને શુદ્ધ મલ્હારની સંગીતમય શૈલીઓ સાંભળવા માટે આ બધા એક બીજાનું કારણ બને છે.

ਜੈਤਸਰੀ ਅਰੁ ਮਾਲਸਿਰੀ ਅਉ ਪਰਜ ਸੁ ਰਾਗਸਿਰੀ ਠਟ ਪਾਵੈ ॥

jaitasaree ar maalasiree aau paraj su raagasiree tthatt paavai |

બધા ત્યાં જૈતશ્રી, માલશ્રી અને શ્રી રાગ ગાય છે

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਹਰਿ ਜੀ ਰਿਝ ਕੈ ਮੁਰਲੀ ਸੰਗ ਕੋਟਕ ਰਾਗ ਬਜਾਵੈ ॥੨੩੧॥

sayaam kahai har jee rijh kai muralee sang kottak raag bajaavai |231|

કવિ શ્યામ કહે છે કે કૃષ્ણ, આનંદમાં, તેમની વાંસળી પર અનેક સંગીતમય મોડ વગાડી રહ્યા છે.231.

ਕਬਿਤੁ ॥

kabit |

કબિટ

ਲਲਤ ਧਨਾਸਰੀ ਬਜਾਵਹਿ ਸੰਗਿ ਬਾਸੁਰੀ ਕਿਦਾਰਾ ਔਰ ਮਾਲਵਾ ਬਿਹਾਗੜਾ ਅਉ ਗੂਜਰੀ ॥

lalat dhanaasaree bajaaveh sang baasuree kidaaraa aauar maalavaa bihaagarraa aau goojaree |

કૃષ્ણ તેમની વાંસળી પર લલિત, ધનસારી, કેદારા, માલવા, બિહાગરા, ગુજરી નામની સંગીતમય વિધિઓ વગાડી રહ્યા છે.

ਮਾਰੂ ਅਉ ਪਰਜ ਔਰ ਕਾਨੜਾ ਕਲਿਆਨ ਸੁਭ ਕੁਕਭ ਬਿਲਾਵਲੁ ਸੁਨੈ ਤੇ ਆਵੈ ਮੂਜਰੀ ॥

maaroo aau paraj aauar kaanarraa kaliaan subh kukabh bilaaval sunai te aavai moojaree |

, મારુ, કાનરા, કલ્યાણ, મેઘ અને બિલાવલ

ਭੈਰਵ ਪਲਾਸੀ ਭੀਮ ਦੀਪਕ ਸੁ ਗਉਰੀ ਨਟ ਠਾਢੋ ਦ੍ਰੁਮ ਛਾਇ ਮੈ ਸੁ ਗਾਵੈ ਕਾਨ੍ਰਹ ਪੂਜਰੀ ॥

bhairav palaasee bheem deepak su gauree natt tthaadto drum chhaae mai su gaavai kaanrah poojaree |

અને ઝાડ નીચે ઊભો રહીને તે ભૈરવ, ભીમ પલાસી, દીપક અને ગૌરીના સંગીતની ધૂન વગાડી રહ્યો છે.

ਤਾ ਤੇ ਗ੍ਰਿਹ ਤਿਆਗਿ ਤਾ ਕੀ ਸੁਨਿ ਧੁਨਿ ਸ੍ਰੋਨਨ ਮੈ ਮ੍ਰਿਗਨੈਨੀ ਫਿਰਤ ਸੁ ਬਨਿ ਬਨਿ ਊਜਰੀ ॥੨੩੨॥

taa te grih tiaag taa kee sun dhun sronan mai mriganainee firat su ban ban aoojaree |232|

આ મોડ્સનો અવાજ સાંભળીને, ડો-આંખવાળી સ્ત્રીઓ તેમના ઘર છોડીને ઇતર-ઉતર દોડી રહી છે.232.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਸੀਤ ਭਈ ਰੁਤਿ ਕਾਤਿਕ ਕੀ ਮੁਨਿ ਦੇਵ ਚੜਿਓ ਜਲ ਹ੍ਵੈ ਗਯੋ ਥੋਰੋ ॥

seet bhee rut kaatik kee mun dev charrio jal hvai gayo thoro |

શિયાળો આવી ગયો છે અને કારતક મહિનાના આગમન સાથે પાણી ઓછું થઈ ગયું છે

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕਨੀਰੇ ਕੇ ਫੂਲ ਧਰੇ ਅਰੁ ਗਾਵਤ ਬੇਨ ਬਜਾਵਤ ਭੋਰੋ ॥

kaanrah kaneere ke fool dhare ar gaavat ben bajaavat bhoro |

કનેરના ફૂલોથી કૃષ્ણ પોતાની જાતને શણગારે છે, વહેલી સવારે પોતાની વાંસળી વગાડે છે

ਸ੍ਯਾਮ ਕਿਧੋ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਮਨ ਮਧਿ ਬਿਚਾਰੁ ਕਬਿਤੁ ਸੁ ਜੋਰੋ ॥

sayaam kidho upamaa tih kee man madh bichaar kabit su joro |

કવિ શ્યામ કહે છે કે એ ઉપમાને યાદ કરીને તેઓ પોતાના મનમાં કબિત શ્લોક રચે છે અને

ਮੈਨ ਉਠਿਯੋ ਜਗਿ ਕੈ ਤਿਨ ਕੈ ਤਨਿ ਲੇਤ ਹੈ ਪੇਚ ਮਨੋ ਅਹਿ ਤੋਰੋ ॥੨੩੩॥

main utthiyo jag kai tin kai tan let hai pech mano eh toro |233|

બધી સ્ત્રીઓના શરીરમાં પ્રેમના દેવતા જાગી ગયા છે અને સાપની જેમ ફરે છે.233.

ਗੋਪੀ ਬਾਚ ॥

gopee baach |

ગોપીની વાણી:

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਬੋਲਤ ਹੈ ਮੁਖ ਤੇ ਸਭ ਗਵਾਰਿਨ ਪੁੰਨਿ ਕਰਿਓ ਇਨ ਹੂੰ ਅਤਿ ਮਾਈ ॥

bolat hai mukh te sabh gavaarin pun kario in hoon at maaee |

��હે માતા! આ વાંસળીએ યાત્રાધામો પર અનેક તપ, ત્યાગ અને સ્નાન કર્યું છે.

ਜਗ੍ਯ ਕਰਿਯੋ ਕਿ ਕਰਿਯੋ ਤਪ ਤੀਰਥ ਗੰਧ੍ਰਬ ਤੇ ਇਨ ਕੈ ਸਿਛ ਪਾਈ ॥

jagay kariyo ki kariyo tap teerath gandhrab te in kai sichh paaee |

તેને ગાંધર્વો તરફથી સૂચના મળી છે

ਕੈ ਕਿ ਪੜੀ ਸਿਤਬਾਨਹੁ ਤੇ ਕਿ ਕਿਧੋ ਚਤੁਰਾਨਨਿ ਆਪ ਬਨਾਈ ॥

kai ki parree sitabaanahu te ki kidho chaturaanan aap banaaee |

તે પ્રેમના દેવ દ્વારા સૂચના આપવામાં આવી છે અને બ્રહ્માએ તેને જાતે બનાવ્યું છે

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਇਹ ਤੇ ਹਰਿ ਓਠਨ ਸਾਥ ਲਗਾਈ ॥੨੩੪॥

sayaam kahai upamaa tih kee ih te har otthan saath lagaaee |234|

આ જ કારણ છે કે કૃષ્ણે તેને પોતાના હોઠથી સ્પર્શ કર્યો છે.��234.

ਸੁਤ ਨੰਦ ਬਜਾਵਤ ਹੈ ਮੁਰਲੀ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਗਨੋ ॥

sut nand bajaavat hai muralee upamaa tih kee kab sayaam gano |

નંદાનો પુત્ર (કૃષ્ણ) વાંસળી વગાડે છે, શ્યામ (કવિ) તેના ઉપમાનું ચિંતન કરે છે.

ਤਿਹ ਕੀ ਧੁਨਿ ਕੋ ਸੁਨਿ ਮੋਹ ਰਹੇ ਮੁਨਿ ਰੀਝਤ ਹੈ ਸੁ ਜਨੋ ਰੁ ਕਨੋ ॥

tih kee dhun ko sun moh rahe mun reejhat hai su jano ru kano |

નંદનો પુત્ર કૃષ્ણ તેની વાંસળી વગાડી રહ્યો છે અને કવિ શ્યામ કહે છે કે વાંસળીનો અવાજ સાંભળીને ઋષિમુનિઓ અને વનના જીવો પ્રસન્ન થાય છે.

ਤਨ ਕਾਮ ਭਰੀ ਗੁਪੀਆ ਸਭ ਹੀ ਮੁਖ ਤੇ ਇਹ ਭਾਤਨ ਜਵਾਬ ਭਨੋ ॥

tan kaam bharee gupeea sabh hee mukh te ih bhaatan javaab bhano |

બધી ગોપીઓ વાસનાથી ભરેલી છે અને મોંથી આ રીતે જવાબ આપે છે.

ਮੁਖ ਕਾਨ੍ਰਹ ਗੁਲਾਬ ਕੋ ਫੂਲ ਭਯੋ ਇਹ ਨਾਲਿ ਗੁਲਾਬ ਚੁਆਤ ਮਨੋ ॥੨੩੫॥

mukh kaanrah gulaab ko fool bhayo ih naal gulaab chuaat mano |235|

ગોપીઓના શરીર વાસનાથી ભરાઈ ગયા છે અને તેઓ કહે છે કે કૃષ્ણનું મુખ ગુલાબ જેવું છે અને વાંસળીનો અવાજ જાણે ગુલાબનો સાર ટપકે છે.235.

ਮੋਹਿ ਰਹੇ ਸੁਨਿ ਕੈ ਧੁਨਿ ਕੌ ਮ੍ਰਿਗ ਮੋਹਿ ਪਸਾਰ ਗੇ ਖਗ ਪੈ ਪਖਾ ॥

mohi rahe sun kai dhun kau mrig mohi pasaar ge khag pai pakhaa |

મોર વાંસળીના અવાજથી મોહિત થઈ જાય છે અને પક્ષીઓ પણ મોહિત થઈને પાંખો ફેલાવે છે.

ਨੀਰ ਬਹਿਓ ਜਮੁਨਾ ਉਲਟੋ ਪਿਖਿ ਕੈ ਤਿਹ ਕੋ ਨਰ ਖੋਲ ਰੇ ਚਖਾ ॥

neer bahio jamunaa ulatto pikh kai tih ko nar khol re chakhaa |

વાંસળીનો અવાજ સાંભળીને માછલી, પંખી અને પંખી બધા મુગ્ધ થઈ જાય છે, હે લોકો! તમારી આંખો ખોલો અને જુઓ કે યમુનાનું પાણી વિરુદ્ધ દિશામાં વહી રહ્યું છે

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਤਿਨ ਕੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਬਛੁਰਾ ਮੁਖ ਸੋ ਕਛੁ ਨ ਚੁਗੈ ਕਖਾ ॥

sayaam kahai tin ko sun kai bachhuraa mukh so kachh na chugai kakhaa |

કવિ કહે છે કે વાંસળી સાંભળીને વાછરડાઓએ ઘાસ ખાવાનું છોડી દીધું છે

ਛੋਡਿ ਚਲੀ ਪਤਨੀ ਅਪਨੇ ਪਤਿ ਤਾਰਕ ਹ੍ਵੈ ਜਿਮ ਡਾਰਤ ਲਖਾ ॥੨੩੬॥

chhodd chalee patanee apane pat taarak hvai jim ddaarat lakhaa |236|

પત્નીએ પોતાના પતિને સંન્યાસીની જેમ ઘર અને સંપત્તિ છોડી દીધી છે.236.

ਕੋਕਿਲ ਕੀਰ ਕੁਰੰਗਨ ਕੇਹਰਿ ਮੈਨ ਰਹਿਯੋ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਮਤਵਾਰੋ ॥

kokil keer kurangan kehar main rahiyo hvai kai matavaaro |

નાઇટિંગલ્સ, પોપટ અને હરણ વગેરે બધા વાસનાની વેદનામાં લીન થઈ ગયા છે.

ਰੀਝ ਰਹੇ ਸਭ ਹੀ ਪੁਰ ਕੇ ਜਨ ਆਨਨ ਪੈ ਇਹ ਤੈ ਸਸਿ ਹਾਰੋ ॥

reejh rahe sabh hee pur ke jan aanan pai ih tai sas haaro |

શહેરના તમામ લોકો પ્રસન્ન થઈ રહ્યા છે અને કહી રહ્યા છે કે કૃષ્ણના મુખ સમક્ષ ચંદ્ર શય્યામય લાગે છે

ਅਉ ਇਹ ਕੀ ਮੁਰਲੀ ਜੁ ਬਜੈ ਤਿਹ ਊਪਰਿ ਰਾਗ ਸਭੈ ਫੁਨਿ ਵਾਰੋ ॥

aau ih kee muralee ju bajai tih aoopar raag sabhai fun vaaro |

વાંસળીના સૂર પહેલાં સંગીતના તમામ મોડો પોતાનું બલિદાન આપી રહ્યા છે

ਨਾਰਦ ਜਾਤ ਥਕੈ ਇਹ ਤੈ ਬੰਸੁਰੀ ਜੁ ਬਜਾਵਤ ਕਾਨਰ ਕਾਰੋ ॥੨੩੭॥

naarad jaat thakai ih tai bansuree ju bajaavat kaanar kaaro |237|

નારદ ઋષિ, તેમની વીણા વગાડવાનું બંધ કરીને, કાળા કૃષ્ણની વાંસળી સાંભળીને થાકી ગયા છે.237.

ਲੋਚਨ ਹੈ ਮ੍ਰਿਗ ਕੇ ਕਟਿ ਕੇਹਰਿ ਨਾਕ ਕਿਧੋ ਸੁਕ ਸੋ ਤਿਹ ਕੋ ਹੈ ॥

lochan hai mrig ke katt kehar naak kidho suk so tih ko hai |

તેની પાસે હરણ જેવી આંખો, સિંહ જેવો ચહેરો અને પોપટ જેવો ચહેરો છે.

ਗ੍ਰੀਵ ਕਪੋਤ ਸੀ ਹੈ ਤਿਹ ਕੀ ਅਧਰਾ ਪੀਆ ਸੇ ਹਰਿ ਮੂਰਤਿ ਜੋ ਹੈ ॥

greev kapot see hai tih kee adharaa peea se har moorat jo hai |

તેની (કૃષ્ણની) આંખો ડોના જેવી છે, કમર સિંહ જેવી છે, નાક પોપટ જેવી છે, ગરદન કબૂતર જેવી છે અને હોઠ (અધાર) અમૃત સમાન છે.

ਕੋਕਿਲ ਅਉ ਪਿਕ ਸੇ ਬਚਨਾਮ੍ਰਿਤ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸੁੰਦਰ ਸੋਹੈ ॥

kokil aau pik se bachanaamrit sayaam kahai kab sundar sohai |

તેમની વાણી કોકિલા અને મોર જેવી મીઠી છે

ਪੈ ਇਹ ਤੇ ਲਜ ਕੈ ਅਬ ਬੋਲਤ ਮੂਰਤਿ ਲੈਨ ਕਰੈ ਖਗ ਰੋਹੈ ॥੨੩੮॥

pai ih te laj kai ab bolat moorat lain karai khag rohai |238|

આ મધુર બોલતા જીવો હવે વાંસળીના અવાજથી સંકોચ અનુભવે છે અને તેમની વચ્ચે ઈર્ષ્યા થઈ રહી છે.238.

ਫੂਲ ਗੁਲਾਬ ਨ ਲੇਤ ਹੈ ਤਾਬ ਸਹਾਬ ਕੋ ਆਬ ਹ੍ਵੈ ਦੇਖਿ ਖਿਸਾਨੋ ॥

fool gulaab na let hai taab sahaab ko aab hvai dekh khisaano |

ગુલાબ તેની સુંદરતા સામે અસ્પષ્ટ છે અને લાલ અને ભવ્ય રંગ તેની સુંદરતા સામે શરમ અનુભવે છે

ਪੈ ਕਮਲਾ ਦਲ ਨਰਗਸ ਕੋ ਗੁਲ ਲਜਤ ਹ੍ਵੈ ਫੁਨਿ ਦੇਖਤ ਤਾਨੋ ॥

pai kamalaa dal naragas ko gul lajat hvai fun dekhat taano |

કમળ અને નાર્સિસસ તેના વશીકરણ સમક્ષ શરમાળ લાગે છે

ਸ੍ਯਾਮ ਕਿਧੋ ਅਪੁਨੇ ਮਨ ਮੈ ਬਰਤਾ ਗਨਿ ਕੈ ਕਬਿਤਾ ਇਹ ਠਾਨੋ ॥

sayaam kidho apune man mai barataa gan kai kabitaa ih tthaano |

અથવા શ્યામ (કવિ) પોતાના મનમાં શ્રેષ્ઠતાને જાણીને આ કવિતા કરી રહ્યો છે.

ਦੇਖਨ ਕੋ ਇਨ ਕੇ ਸਮ ਪੂਰਬ ਪਛਮ ਡੋਲੈ ਲਹੈ ਨਹਿ ਆਨੋ ॥੨੩੯॥

dekhan ko in ke sam poorab pachham ddolai lahai neh aano |239|

કવિ શ્યામ તેમની સુંદરતા વિશે તેમના મનમાં અનિર્ણાયક દેખાય છે અને કહે છે કે તેઓ તેમના જેવાને જોવા માટે પૂર્વથી પશ્ચિમમાં ફર્યા હોવા છતાં તેમને કૃષ્ણ જેવા વિજેતા વ્યક્તિ મળી શક્યા નથી.239.