ग़ज़ल भाई नन्द लालः

पुटः - 35


ਆਰਿਫ਼ਾਣ ਰਾ ਸੂਇ ਊ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।
आरिफ़ाण रा सूइ ऊ बाशद लज़ीज़ ।

तथापि प्रियस्य रहस्यं साझां कर्तुं उद्विग्नः चेत् अधरं दृढतया निमीलितं कर्तव्यम् । (६३) (४) ९.

ਆਸ਼ਿਕਾਣ ਰਾ ਕੂਏ ਊ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੧।
आशिकाण रा कूए ऊ बाशद लज़ीज़ ।३५।१।

गोया कथयति- "अहं स्वं मम उन्मत्तहृदयं च मम प्रियाय विक्रेतुं इच्छामि, तस्य प्रसादे दयायाः च श्रद्धया सः तत् क्रेतुं योग्यं प्राप्स्यति इति मम विश्वासः अस्ति। (63) (5) 4-Line Verses Everyone, with भवतः प्रति तस्य उत्साहः, तस्य शिरसि गन्तुं आरब्धवान्, तथा च, सः नव आकाशेषु स्वस्य ध्वजं स्थापयितुं समर्थः अभवत्, धन्यः तस्य अस्मिन् जगति आगमनं, तथैव धन्यः तस्य प्रस्थानम्, गोया वदति, "यः प्रतीतवान् भगवान्।" (१) प्रत्येकं तादृशं नेत्रं यत् अकालपुरखस्य (अस्तित्वं) न परिचितवान्, अन्धः इति मन्तव्यः, सः प्रमादेन प्रमादेन च एतत् बहुमूल्यं जीवनं अपव्ययितवान्, सः (अस्मिन् जगति) रोदिन् आगत्य सर्वान् गृहीत्वा अतीतः तस्य आकांक्षाः अपूर्णाः आशाः च तेन सह, हा! । (३) प्रत्येकं तादृशं हृदयं मनश्च यत् स्वतः एव (गुणान् प्राप्य) दिव्यः प्रियः अभवत्, निश्चिन्तः भव! सः अकालपुरखस्य एव मूर्तरूपः अभवत्, न तदा रजःकणः अपि तस्य परोपकारं आशीर्वादं च विना भवति, तथा च, शिल्पी-चित्रकारः स्ववर्णानां पृष्ठतः स्वं छद्मरूपेण स्थापयति। (४) इदम् आगमनं प्रस्थानं च क्षणात् अधिकं नास्ति, यत्र यत्र वयं दृष्टिम् धावन्तः परितः पश्यामः, तत्र केवलं स्वप्रतिमाः एव पश्यामः, कथं कदापि अन्यं प्रति पश्यितुं साहसं कुर्मः? यतः, अग्रे पृष्ठे वा अन्यः कोऽपि (वाहेगुरुं विहाय) अस्माकं समर्थनं न करोति। (५) एतादृशः प्रत्येकः व्यक्तिः यः ईश्वरस्य साधकः अस्ति, तस्य उभयलोकेषु उच्चतमः पदः, स्थितिः च अस्ति; गोया कथयति-"यवकणिकायाः विनिमयरूपेण ते लोकद्वयं प्राप्तुं शक्नुवन्ति,

ਕਾਕਲਿ ਊ ਦਿਲ ਫ਼ਰੇਬਿ ਆਲਮ ਅਸਤ ।
काकलि ऊ दिल फ़रेबि आलम असत ।

कदा कथं च अहं तव प्रियः (मजनू इव) तव प्रेमी (लैला इव)"? (६) यदा ईश्वरस्य मनुष्याः अस्मिन् जगति प्रकटिताः भवन्ति तदा ते पथभ्रष्टान् जनान् सम्यक् मार्गे स्थापयितुं नेतारः भूत्वा आगच्छन्ति गोया कथयति-यदि तव चक्षुः सर्वविभुं कामयते ।

ਤਾਲਿਬਾਣ ਰਾ ਮੂਏ ਊ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੨।
तालिबाण रा मूए ऊ बाशद लज़ीज़ ।३५।२।

तदा अवगच्छन्तु यत् ईश्वरस्य आर्यात्मा केवलं तस्य प्रकाशनार्थमेव अस्मिन् पृथिव्यां आगच्छन्ति।" (७) अस्माकं विश्वासस्य जनाः अन्यस्य (अकालपुरखात् परं) न पूजयन्ति, ते सर्वदा मनःशीलाः सजगाः च भवन्ति, कदापि आडम्बरं न कुर्वन्ति, न वा वर्तन्ते, ते एकं क्षणं/श्वासं यावत् अपि वाहेगुरुस्य स्मरणस्य प्रमादं न कुर्वन्ति, तदतिरिक्तं समाजस्य उच्चतरवर्गसम्बद्धेषु विषयेषु न प्रवृत्ताः भवन्ति (8) यदि भगवतः प्रति किञ्चित् अपि स्नेहस्य आभासः भवति। अथ सहस्राणां राज्यानां तत् दूरं श्रेष्ठं गोया वदति- "अहं मम सच्चिदानन्दगुरुस्य दासः,

ਰੌਜ਼ਾਇ ਬਾਗ਼ਿ ਇਰਮ ਕੁਰਬਾਣ ਕੁਨਮ ।
रौज़ाइ बाग़ि इरम कुरबाण कुनम ।

अस्य च लिखितस्य प्रतिपादनस्य साक्षिणां आवश्यकता नास्ति।" (९) अस्मिन् जगति प्रत्येकं मानवं क्रमेण समृद्धिं व्यावसायिकरूपेण च उन्नतिं कर्तुं रोचते, तस्य/तस्याः अश्व-उष्ट्रा-गज-सुवर्ण-प्राप्त्यर्थं प्रबल-इच्छा वर्तते; प्रत्येकः सर्वदा भवितुं आकांक्षति किमपि वा अन्यत् स्वस्य कृते तथापि गोया कथयति यत्, "अहं भगवन्तं नित्यं प्रार्थयामि यत् सः केवलं तस्य स्मरणेन एव आशीर्वादं ददातु।" दर्पणं यस्य दरारः नास्ति: यत् सः प्रमादीभ्यः प्रमादेभ्यः च परिहरति; home be rehabilitated and settled? गोया वदति, "(एतत् भवितुम् अर्हति) तदा एव यदा पूर्णः गुरुः भवतः पार्श्वे स्थित्वा साहाय्यं करोति; एषः च एकमात्रः मार्गः स्यात् यत्...

ਬਸਕਿ ਮਾ ਰਾ ਕੂਇ ਊ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੩।
बसकि मा रा कूइ ऊ बाशद लज़ीज़ ।३५।३।

चिन्तादुःखैः पूर्णं मम हृदयं आनन्दं प्राप्तुं शक्यते"? (१२) राक्षसस्य अस्मान् नाशयितुम् अभिप्रायः अस्ति, अपरपक्षे मम दुर्बलं मनः सर्वशक्तिमतः साहाय्यं, उपशमं च अपेक्षते; पशुः किं चिन्तयति किं सः तस्य सह कर्तव्यः? अस्माकं व्यक्तित्वं विशालं राक्षसम् आसीत्, यदा वयं अहङ्कारं आडम्बरं च त्यक्तवन्तः, तदा वयं तव द्वारस्य रजःतः कोलिरियमं प्राप्तवन्तः यस्मात् कारणात् अस्माकं समृद्धिः प्रगतिः च प्राप्ता कदापि त्वदतिरिक्तस्य कस्यचित् पुरतः प्रणम्य, अस्माभिः हृदयस्य निवासस्य अन्तः सर्वगतस्य लक्षणानि आविष्कृतानि (१५) गोया कथयति- "कालपुरखस्य विषये तस्य स्मरणात् अहं बोधं प्राप्तुं समर्थः अभवम्, अन्यथा कथं शक्तवान्" इति भक्तिस्नेहचषकं पूर्णं मया लब्धम्? भगवतः साधकं विहाय अन्यस्य न नियतं बहुमूल्यं निधिं मया सौभाग्यं प्राप्तम्” (१६) ।

ਜ਼ਿੰਦਾ ਮੀ ਗਰਦਮ ਜ਼ਿ ਬੂਇ ਮਕਦਮਸ਼ ।
ज़िंदा मी गरदम ज़ि बूइ मकदमश ।

गोया कथयति-"कियत्कालं यावत् त्वं अस्मिन् नाश्ये जगति तिष्ठसि, यत् कदाचित् एतावत् आवश्यकं भवति अन्यदा च एतावत् नियुक्तम्? कियत्कालं यावत् वयं श्ववत् अस्थिषु युद्धं करिष्यामः ? वयं सर्वे अस्य जगतः विषये एतेषां लौकिकजनानाम् विषये जानीमः, (कथं स्वार्थिनः निर्दयाः च)।" (१७) ९.

ਬਸਕਿ ਮਾ ਰਾ ਬੂਇ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੪।
बसकि मा रा बूइ बाशद लज़ीज़ ।३५।४।

गोया कथयति-"यदि त्वं वाहेगुरुवैभवं महिमानं च द्रष्टुम् इच्छसि? यदि त्वं स्वलोभकामपापं परिहरितुं प्रयतसे, मेइडेशनस्य उदरं च धारयसि? तर्हि एतैः प्रकटैः प्रतीयमानैः नेत्रैः न द्रष्टव्यम्। यतः ते भवतः कृते बाधकाः सन्ति, वस्तुतः भवता यत् किमपि द्रष्टुम् इच्छति तत् नेत्रेण विना अन्तःकरणं कर्तुं प्रयत्नः करणीयः (भवतः च सफलः स्यात्)" (१८)

ਜ਼ਿਕਰਿ ਯਾਦਿ ਹੱਕ ਕਿ ਊ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।
ज़िकरि यादि हक कि ऊ बाशद लज़ीज़ ।

अकालपुरखः सर्वव्यापी अस्ति। अथ कम् अन्विष्यसि ?

ਅਜ਼ ਹਮਾ ਮੇਵਾ ਕਿ ਊ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੫।
अज़ हमा मेवा कि ऊ बाशद लज़ीज़ ।३५।५।

परोपकारीभिः सह मिलनं अस्माकं जीवनस्य उद्देश्यम् अस्ति; कुत्र भ्रष्टः असि ?

ਆਬ-ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਜੁਮਲਾ ਆਲਮ ਮੇ ਸ਼ਵੀ ।
आब-बक़शी जुमला आलम मे शवी ।

एतौ लोकौ भवतः स्वामित्वस्य नियन्त्रणस्य च प्रतीकौ स्तः;

ਗਰ ਤੁਰਾ ਈਣ ਆਰਜ਼ੂ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੬।
गर तुरा ईण आरज़ू बाशद लज़ीज़ ।३५।६।

अर्थात् त्वं स्वजिह्वाद्वारा परमेश्वरस्य वचनं वदसि। (१९) ९.

ਸ਼ੇਅਰਿ ਗੋਯਾ ਬੇਸ਼ ਅਜ਼ ਸ਼ੀਰੋ ਸ਼ਕਰ ।
शेअरि गोया बेश अज़ शीरो शकर ।

हे वायु ! मम प्रियस्य द्वारतः मम रजः मा उड्डीय,

ਮੇਵਾ ਦਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਣ ਬਾਸ਼ਦ ਲਜ਼ੀਜ਼ ।੩੫।੭।
मेवा दर हिंदुसताण बाशद लज़ीज़ ।३५।७।

अन्यथा प्रतिद्वन्द्वी सर्वत्र संयोगेन भवति इति निन्दां करिष्यति (दावान्)। (१) ९.