એક ઓંકાર, દિવ્ય ઉપદેશકની કૃપાથી પ્રાપ્ત થયેલી પ્રાથમિક ઊર્જા
ગુરુનું શિષ્યત્વ એટલું મુશ્કેલ કાર્ય છે કે તેને કોઈ વિરલ જ સમજી શકે.
તે, જે તેને જાણે છે, તે આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શકોનો માર્ગદર્શક અને ગુરુઓના મુખ્ય ગુરુ બને છે.
આ તબક્કામાં શિષ્ય દ્વારા ગુરુ બનવાનું અદ્ભુત પરાક્રમ આચરવામાં આવ્યું છે.
બાહ્ય રીતે શીખ અને ગુરુ જેવા હતા તેવા જ રહે છે, પરંતુ આંતરિક રીતે, એકનો પ્રકાશ બીજામાં પ્રસરે છે.
એક ગુરુની શીખ બનીને શિષ્ય ગુરુની વાત સમજે છે.
ગુરુની કૃપા અને શિષ્યનો પ્રેમ એકસાથે દૈવી ક્રમમાં એકબીજા સાથે જોડાઈને ગુરુના પ્રેમના રૂપમાં અને શિષ્યના મનમાં ડરથી સંતુલિત અને સુંદર વ્યક્તિત્વનું નિર્માણ થાય છે.
ગુરુના ઉપદેશથી ઘણા ગુરુના શિષ્ય બને છે, પરંતુ કેટલાક વિરલ તે ગુરુ જેવા ગુરુ બને છે.
શબ્દ અને ચેતનાનો સાધક જ ગુરુ-ઈશ્વરનો દરજ્જો મેળવી શકે છે.
આવો શિષ્ય ગુરુની ફિલસૂફી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે (અને તેને રોજિંદા આચારનો ભાગ બનાવે છે) તે પોતે ગુરુની સમાન બની જાય છે.
નામના પાઠ દ્વારા તેમની ચેતનાને શબ્દ પ્રત્યે સચેત બનાવીને, તે પવિત્ર મંડળમાં ભળી જાય છે.
તેમના ગુરુ-મંતા વાહિગુરુ છે, જેના પાઠથી અહંકાર દૂર થાય છે.
અહંકાર ગુમાવીને પરમ ભગવાનના ગુણોમાં ભળીને પોતે ગુણોથી ભરપૂર બની જાય છે.
જેને ગુરુના દર્શનની તક મળે છે, તે ભાગ્યશાળી વ્યક્તિ છે જે પ્રેમ અને વિસ્મયના ગુણોથી સારી રીતે વાકેફ છે.
શબ્દ ચેતનાના રૂપમાં ત્યાગને અપનાવીને, તે સમ્યક્તામાં રહે છે તે તમામ રોગોથી મુક્ત છે.
તેનું મન, વાણી અને ક્રિયાઓ ભ્રમમાં ડૂબેલા નથી અને તે યોગીઓનો રાજા છે.
તે પ્રેમના પ્યાલાનો કફ છે અને અમૃતના આનંદમાં ભળી જાય છે.
જ્ઞાન, ધ્યાન અને પ્રભુના સ્મરણનું અમૃત પીને તે તમામ દુ:ખ અને વેદનાથી પર છે.
પ્રેમના અમૃતને આનંદના ફળ આપતા, ગુરુમુખ તે અવિશ્વસનીય આનંદને કેવી રીતે સમજાવી શકે?
ઘણું કહેવામાં આવે છે અને સાંભળવામાં આવે છે પરંતુ લોકો તેના વાસ્તવિક સ્વાદથી અજાણ રહે છે.
વેદ અને પુરાણોમાં, બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેસાએ પ્રેમના આનંદ વિશે પૂરતું કહ્યું છે.
આ સંદર્ભમાં સેમિટિક ધર્મના ચાર શાસ્ત્રો જોઈ શકાય છે.
સેસનાગ પણ તેને યાદ કરે છે અને સંગીતના તમામ ઉપાયો પણ તેને શણગારવામાં વ્યસ્ત છે.
અસંખ્ય અસંખ્ય ધૂનો સાંભળીને વ્યક્તિ આશ્ચર્યથી ભરાઈ જાય છે,
પરંતુ તે અમૃત, પ્રેમની વાર્તા અક્ષમ્ય છે જે સદભાગ્યે ભગવાનની ઇચ્છામાં પીવે છે.
પ્રેમના અમૃત સ્વરૂપમાં ગુરુમુખના આહલાદક ફળ સમક્ષ છ સ્વાદ (સત્રો) પણ આશ્ચર્યથી ભરેલા છે.
છત્રીસ પ્રકારના પુનઃપ્રાપ્તિ, તેની ભવ્યતા પહેલાં ભયાનક બનીને, તેની સમાન બનવાની ઝંખના કરે છે.
દસમા દ્વારમાંથી વહેતા આનંદના અસંખ્ય પ્રવાહો પણ તેની આગળ આશ્ચર્ય અને ભયથી ભરેલા બને છે.
ઇરા, પિંગળા અને સુસુમના જ્ઞાનતંતુઓના પાયામાં સોહમના પાઠનો સ્વાદ પ્રેમના અમૃતના સ્વાદ જેવો નથી.
સજીવ અને નિર્જીવ એટલે કે આખા જગતની પેલે પાર જઈને ચૈતન્ય પ્રભુમાં ભળી જાય છે.
પછી પરિસ્થિતિ એવી બને છે કે જેમ પીતાં પીતાં બોલી શકાતું નથી તેમ પ્રેમનું અમૃત પીવાની વાત અક્ષમ્ય બની જાય છે.
જ્યાં સુધી કોઈ સ્વાદિષ્ટ વસ્તુ મોંમાં ન આવે ત્યાં સુધી માત્ર સ્વાદ વિશે વાત કરવાથી કોઈ આનંદ ન આવે.
જ્યારે વસ્તુને પકડે છે ત્યારે મોં સ્વાદથી ભરેલું હોય છે અને જીભ આનંદથી ભરેલી હોય છે, તે કેવી રીતે બોલી શકે?
પારાયણના તબક્કામાંથી પસાર થઈને જેમની ચેતના શબ્દમાં ભળી જાય છે, તેઓને પ્રભુ સિવાય કશું દેખાતું નથી.
પ્રેમમાં ડૂબેલા લોકો માટે, સારા કે ખરાબ માર્ગોનો કોઈ અર્થ નથી.
ગુરુના જ્ઞાન (ગુરમત) માટે પ્રેમથી ભરેલી વ્યક્તિની ચાલતી ચાલ સ્પષ્ટ રીતે સુંદર લાગે છે.
હવે હૃદયના આકાશમાં ઊગ્યો ચંદ્ર તેના પ્રકાશને લોટના વાસણથી ઢાંકવાના પ્રયત્નો છતાં છુપાયેલો રહી શકતો નથી.
અસંખ્ય સેન્ડલ અને સુગંધિત લાકડીઓ મિશ્રિત થઈ શકે છે;
અસંખ્ય કપૂર અને કસ્તુરી વડે આકાશને સુગંધથી ભરેલું બનાવી શકાય છે;
જો ગાયના પીળા રંગદ્રવ્ય સાથે અસંખ્ય કેસર ભેળવવામાં આવે છે;
અને આ બધી સુગંધમાંથી એક અગરબત્તી તૈયાર કરવામાં આવે છે;
પછી આવી અસંખ્ય લાકડીઓ ફૂલોની સુગંધ અને સુગંધ સાથે ભળી શકે છે,
તો પણ આ બધા ગુરુમુખના પ્રેમના અમૃતની સુગંધને ટકી શકતા નથી.
ઈન્દ્રપુરીમાં લાખો સુંદર લોકો વસે છે;
લાખો સુંદર લોકો સ્વર્ગમાં વસે છે;
લાખો યુવાનો ઘણા પ્રકારના પોશાક પહેરે છે;
લાખો લાખો દીવાઓ, તારાઓ, સૂર્યો અને ચંદ્રોના પ્રકાશ છે;
ઝવેરાત અને માણેકની લાખો દીવાઓ પણ ઝગમગી ઉઠે છે.
પરંતુ આ બધી લાઈટો પ્રેમના અમૃતના પ્રકાશ સુધી પહોંચી શકતી નથી એટલે કે આ બધી લાઈટો તેની આગળ નિસ્તેજ છે.
જીવનના ચાર આદર્શોમાં, રિદ્ધિ, સિદ્ધિઓ અને અસંખ્ય ખજાના;
ફિલોસોફરના પત્થરો, ઈચ્છાઓ પૂર્ણ કરતા વૃક્ષો અને અનેક પ્રકારની સંપત્તિ એકત્ર કરવામાં આવે છે;
અસંખ્ય કલ્પિત રત્નો જે ઇચ્છિત કંઈપણ ઉપજાવી શકે છે અને ઇચ્છા પૂરી કરે છે તે ગાયો પણ આ બધામાં ઉમેરવામાં આવે છે;
ફરીથી અમૂલ્ય ઝવેરાત, મોતી અને હીરા આ બધા સાથે રાખવામાં આવે છે;
અસંખ્ય કૈલાસ અને સુમેર પર્વતો પણ એકઠા થયા છે;
તેમ છતાં તેઓ બધા ગુરુમુખોના પ્રેમના અમૂલ્ય અમૃત સમક્ષ બિલકુલ ઊભા નથી.
ગુરુમુખો વિશ્વ સાગરના ભ્રામક તરંગો વચ્ચે આનંદદાયક ફળની લહેર ઓળખે છે.
તેઓ પોતાના શરીર પર સાંસારિક નદીઓના લાખો તરંગો વહન કરે છે.
સમુદ્રમાં અસંખ્ય નદીઓ છે અને તે જ રીતે ગંગા પર અનેક યાત્રાધામો છે.
મહાસાગરોમાં વિવિધ સ્વરૂપો અને રંગોનો લાખો સમુદ્ર છે.
પ્રેમના આંસુના એક ટીપામાં આવા મહાસાગરોની કલ્પના થઈ શકે છે.
જે માણસ પ્રેમના પ્યાલામાંથી કફ કરે છે તેના માટે કંઈ સારું કે ખરાબ નથી.
એક પ્રતિધ્વનિથી ઓંકાર-બ્રહ્મે સમગ્ર સૃષ્ટિની રચના કરી.
ખૂબ જ ઓંકારે લાખો બ્રહ્માંડોનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું.
પાંચ તત્વોનું સર્જન થયું, અસંખ્ય નિર્માણ થયા અને ત્રણેય જગતને શણગારવામાં આવ્યું.
તેમણે પાણી, પૃથ્વી, પર્વતો, વૃક્ષો બનાવ્યાં અને પવિત્ર નદીઓને વહેતી કરી.
તેણે મહાન મહાસાગરો બનાવ્યા જે તેમાં અસંખ્ય નદીઓ વહી જાય છે.
તેમની ભવ્યતાનો એક અંશ સમજાવી શકાતો નથી. માત્ર પ્રકૃતિ જ અનંત છે જેનો વિસ્તાર ગણી શકાય તેમ નથી.
જ્યારે પ્રકૃતિ અજાણ છે ત્યારે તેના સર્જકને કેવી રીતે જાણી શકાય?
અક્ષમ્ય એ પ્રેમના આનંદનો સ્વાદ છે, જે ગુરુમુખોના આનંદનું ફળ છે.
તે આ કિનારો છે અને તેની બાજુનો એક સીમાની બહાર છે ત્યાં સુધી કોઈ પહોંચી શકતું નથી.
તેની શરૂઆત અને અંત અગમ્ય છે અને તેની ભવ્યતા સૌથી પ્રસિદ્ધ છે.
તે એટલું બધું છે કે ઘણા મહાસાગરો તેમાં ડૂબી જાય છે છતાં તેની ઊંડાઈ અજાણ છે.
આવા પ્રેમના પ્યાલાના એક ટીપાનું પણ મૂલ્યાંકન કોણ કરી શકે.
તે અપ્રાપ્ય છે અને તેનું જ્ઞાન અગમ્ય છે, પરંતુ ગુરુ પ્રેમના આ અગોચર પ્યાલાનો અહેસાસ કરાવી શકે છે.
પ્રેમના આનંદના રૂપમાં ગુરુમુખના આનંદ ફળનો અંશ પણ અગોચર અને તમામ હિસાબોની બહાર છે.
ચોર્યાસી લાખ પ્રજાતિઓમાં અનેક જીવો છે.
તેઓ બધા પાસે તેમના ટ્રાઇકોમનો રંગ વૈવિધ્યસભર છે.
જો તેમના એક વાળમાં લાખો માથા અને મોં જોડાયેલા હતા;
જો આવા લાખો મોં તેમની લાખો જીભ દ્વારા બોલી શકે;
જો વિશ્વની અસંખ્ય ગણી વધુ રચના કરવામાં આવી હોય, તો પણ તે એક ક્ષણ (પ્રેમના આનંદની) સમાન નથી.
ગુરુને મળ્યા પછી એટલે કે ગુરુના ઉપદેશને અપનાવ્યા પછી, ગુરુમુખને પ્રેમના આનંદનું આનંદ-ફળ મળે છે.
ગુરુ શિષ્યની ચેતનાને શબ્દમાં ભેળવી દે છે અને તેનામાં ભગવાન માટે નિત્ય નવો પ્રેમ ઉત્પન્ન કરે છે.
આમ સંસારથી ઉપર આવીને શિષ્ય ગુરુ અને ગુરુ શિષ્ય બને છે.
હવે તે પ્રેમના રસનું અસહ્ય પીણું પીવે છે અને આગળ અસહ્ય સહન કરે છે. પણ આ બધું ગુરુની સેવાથી જ શક્ય બને છે
(પ્રેમનો આનંદ મેળવવા માટે) વ્યક્તિએ પોતાના અહંકારનો નાશ કરવો પડે છે અને સંસાર પ્રત્યે ઉદાસીન બનીને તેને જીતવું પડે છે.
જેણે આ સ્વાદવિહીન પથ્થરને ચાટ્યો છે એટલે કે જેણે ઈચ્છાહીન ભક્તિનો માર્ગ અપનાવ્યો છે, તે એકલા જ અમર અમૃત સમાન અસંખ્ય આનંદો ફેંકી દે છે.
પાણી લાકડાને ડૂબતું નથી કારણ કે તે વસ્તુઓનું પાલન-પોષણ કરવાની તેની કુદરતી પ્રતિષ્ઠા પ્રમાણે જીવે છે (પાણી વનસ્પતિને ઉછેરે છે).
તે વાસણને તેના માથા પર કરવતની જેમ રાખે છે કારણ કે જહાજ પાણીને કાતર કરે છે અને આગળ વધે છે.
અલબત્ત, લોખંડ લાકડામાં જડેલું છે પણ પાણી તેનો ભાર પણ વહન કરે છે.
પાણી જાણે છે કે તેના દુશ્મનની આગ લાકડામાં છે, પરંતુ તેમ છતાં તે આ હકીકતને ઢાંકી દે છે અને તેને ડૂબતું નથી.
ચંદનનું લાકડું જાણી જોઈને ડૂબી જાય છે જેથી તે અસલી ચંદનનું લાકડું હોવાનું સાબિત થાય અને તેની કિંમત વધુ નક્કી કરવામાં આવે.
ગુરુમુખોની રીત પણ એક જ છે; તેઓ નુકસાન અને નફાની પરવા કર્યા વિના વધુ ને વધુ આગળ વધે છે.
ખાણમાં ખોદકામ કરીને હીરાને બહાર લાવવામાં આવે છે.
પછી તે શાંત અને મહાન ઝવેરીઓના હાથમાં જાય છે.
મેળાવડાઓમાં રાજાઓ અને મંત્રીઓ તેની ચકાસણી કરે છે અને તપાસે છે.
બેંકરો સંપૂર્ણ વિશ્વાસ સાથે તેનું મૂલ્યાંકન કરે છે.
હથોડાના ફટકાથી તેને એરણ પર મૂકીને તેના શરીર પર ઘા કરવા પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.
કોઈપણ દુર્લભ અકબંધ રહે છે. તેવી જ રીતે કોઈ પણ દુર્લભ ગુરુ (ઈશ્વર) ના દરબારમાં પહોંચે છે એટલે કે કોઈ પણ દુર્લભ માયા અને તેના મોહના અંધકારથી બચી જાય છે.
જે પ્રેમનો પ્યાલો ચાંપે છે તે ઉપરછલ્લી રીતે ડૂબી જાય છે પણ હકીકતમાં નશામાં ડૂબી જનાર તેને તરીને પાર પડે છે.
આ ગુરમુખોની રીત છે કે તેઓ જીતીને હારી જાય છે અને હારીને બધું જ જીતે છે.
વિશ્વ મહાસાગરમાં જવાનો માર્ગ બેધારી તલવાર જેવો છે જે એક હત્યાના પથ્થર જેવો છે
જે દરેક વસ્તુનો નાશ કરે છે, અને અયોગ્ય બુદ્ધિ એ દુષ્ટ કાર્યોનું ધામ છે.
ગુરુનો શિષ્ય ગુરમત દ્વારા પોતાનો અહંકાર ગુમાવે છે,
ગુરુનું જ્ઞાન અને આ વિશ્વ સાગરને પાર કરી જાય છે.
બીજ પૃથ્વીમાં પ્રવેશે છે અને મૂળના રૂપમાં સ્થાયી થાય છે.
પછી લીલાછમ છોડના સ્વરૂપમાં તે સ્ટેમ અને શાખાઓ બને છે.
વૃક્ષ બનીને તે વધુ વિસ્તરે છે અને ગંઠાયેલ શાખાઓ તેના પરથી અટકી જાય છે.
આ વિકસતી શાખાઓ આખરે પૃથ્વીમાં પ્રવેશે છે અને ફરીથી મૂળના સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે.
હવે તેનો છાંયો વિચારવા લાગે છે અને પાંદડા સુંદર દેખાય છે અને તેના પર લાખો ફળ ઉગે છે.
દરેક ફળમાં ઘણા બીજ રહે છે (અને આ પ્રક્રિયા ચાલુ રહે છે). ગુરુની શીખોનું રહસ્ય એક જ છે; તેઓને પણ વડનું વૃક્ષ ગમે છે કે ભગવાનનું નામ પ્રસરાવવું.
એક શીખ, બે મંડળ અને પાંચમાં ભગવાન રહે છે.
જેમ એક સાથે સાયફર ઉમેરવાથી અનંત સંખ્યા બને છે, તેવી જ રીતે સૂર્ય (ઈશ્વર) સાથે જોડાઈને જીવો પણ પૃથ્વીના મહાન પુરુષો અને રાજાઓમાં પરિવર્તિત થાય છે.
આ રીતે અસંખ્ય નાની-મોટી વ્યક્તિઓ પણ મુક્ત અને મુક્તિદાતા બને છે.
નગર પછી નગર અને દેશ પછી દેશ અસંખ્ય શીખો છે.
જેમ એક વૃક્ષમાંથી લાખો ફળો મળે છે અને એ ફળોમાં લાખો બીજ રહે છે (વાસ્તવમાં શીખ એ ગુરુ-વૃક્ષનું ફળ છે અને એ ફળોમાં ગુરુ બીજ સ્વરૂપે રહે છે).
ગુરુના આ શિષ્યો આનંદનો ઉપભોગ કરનારા રાજાઓના સમ્રાટ છે અને યોગની વિદ્યાના જાણકાર છે તે યોગીઓના રાજા છે.
શિષ્યો અને ગુરુ વચ્ચે એવો જ પ્રેમ છે જેવો વેપારી અને બેંકર વચ્ચે હોય છે.
ભગવાનના નામનો વ્યાપાર ફક્ત એક જ વહાણ (ગુરુના) પર ઉપલબ્ધ છે અને આખું વિશ્વ ત્યાંથી જ ખરીદે છે.
કેટલાક દુન્યવી દુકાનદારો કચરાપેટી વેચી રહ્યા છે જ્યારે કેટલાક પૈસા ભેગા કરી રહ્યા છે.
કેટલાક રૂપિયા ખર્ચીને સોનાના સિક્કાનો સંગ્રહ કરે છે;
અને કેટલાક એવા છે કે જેઓ ભગવાનની સ્તુતિના ઝવેરાતમાં કામ કરે છે.
ભગવાનમાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરાવતો કોઈ પણ દુર્લભ માનનીય બેંકર આ વેપાર જાળવે છે.
સંપૂર્ણ સાચા ગુરુ વાસ્તવિક વેપાર (ભગવાનના નામની) રાખે છે.
તે તે બહાદુર વ્યક્તિ છે જે દુષ્ટતાને સ્વીકારે છે અને સદ્ગુણો આપનાર તરીકેની તેની પ્રતિષ્ઠાને જાળવી રાખે છે.
તે રેશમ-કપાસના ઝાડ પર રસદાર ફળ ઉગાડી શકે છે અને લોખંડની રાખમાંથી સોનું ઉત્પન્ન કરી શકે છે.
તે વાંસમાં સુગંધ નાખે છે એટલે કે તે અહંકારીઓને નમ્ર લાગે છે અને કાગડાઓને હંસ કરતા ઓછા નથી બનાવે છે જે દૂધ અને પાણીને અલગ પાડવા સક્ષમ છે.
તે ઘુવડને જ્ઞાની અને ધૂળને શંખ અને મોતીમાં રૂપાંતરિત કરે છે.
એવા ગુરુ જે વેદ અને કટેબના વર્ણનથી પર છે (શબ્દની કૃપાથી બ્રહ્મ ગ્રંથો પ્રગટ થાય છે)
લોકો લાખો રીતે ગુરુની સ્તુતિ કરે છે અને આમ કરવા માટે ઘણી સરખામણીઓનો સહારો લે છે.
લાખો લોકો એટલો વખાણ કરે છે કે વખાણ સાંભળીને પણ આશ્ચર્ય થાય છે.
લાખો અધ્યાત્મવાદીઓ ગુરુની ભવ્યતા સમજાવે છે પણ તેઓ એ જ સમજી શકતા નથી.
લાખો સ્તુતિ કરનારાઓ સ્તુતિનો પાઠ કરે છે પરંતુ તેઓ વાસ્તવિક પ્રશંસાને સમજી શકતા નથી.
મારા જેવા નમ્ર વ્યક્તિનું ગૌરવ એવા આદિપુરુષ ભગવાનને હું આદરપૂર્વક પ્રણામ કરું છું.
લાખો સંપ્રદાયો, બુદ્ધિ, વિચારો અને કુશળતા અસ્તિત્વમાં હોઈ શકે છે;
લાખો શબ્દસમૂહો, તકનીકો અને ચેતનામાં ગ્રહણ કરવાની પદ્ધતિઓ અસ્તિત્વમાં હોઈ શકે છે;
લાખો જ્ઞાન, ધ્યાન અને સ્મરણ હશે;
લાખો શિક્ષણ, ઉદ્દેશ્યો માટે પાઠ અને તંત્ર-મંત્ર વ્યવહાર અસ્તિત્વમાં હોઈ શકે છે;
લાખો આનંદ, ભક્તિ અને મુક્તિ ભળે,
પણ જેમ સૂર્ય ઉગે ત્યારે અંધકાર અને તારાઓ ભાગી જાય છે, તેવી જ રીતે ઉપરોક્ત તમામ વસ્તુઓ ગુમાવીને અને ગુરુના પ્રિય મિત્ર બનીને,
ગુરુમુખ પ્રભુના અપ્રાપ્ય આનંદ-ફળને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
અદ્ભુત ભગવાનને જોઈને અસંખ્ય અજાયબીઓ આશ્ચર્યથી ભરપૂર બની જાય છે.
તેના અદ્ભુત કાર્યો જોઈને પોતે જ આનંદિત થઈ જાય છે.
તેમના અદ્ભુત ઓર્ડરની અનુભૂતિથી ઘણી અસાધારણ વ્યવસ્થાઓ પોતાને આશ્ચર્યથી ભરેલી લાગે છે.
તેમની અવ્યક્ત સ્થિતિ અજ્ઞાત છે અને તેમનું સ્વરૂપ અને વેશ નિરાકાર છે.
તેની વાર્તા અકલ્પ્ય છે; તેમના માટે અભણ પઠન કરવામાં આવે છે પણ તેમને નેતિ નેતિ તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે (આ એવું નથી).
હું તે આદિમ ભગવાનને વંદન કરું છું અને તેમના પરાક્રમો માટે હું બલિદાન આપું છું.
ગુરુ નાનક સંપૂર્ણ અને દિવ્ય બ્રહ્મ છે.
ગુરુ અંગદે ગુરુના સંગતમાં રહીને શબ્દમાં વિલીનીકરણ પ્રાપ્ત કર્યું.
ગુરુ અંગદ પછી, અગોચર અને દ્વૈત વગરના, અમરત્વના દાતા ગુરુ અમાસ દાસનો વિકાસ થયો છે.
ગુરુ અમર દાસ પછી, અનંત ગુણોના સહનશીલ અને ભંડાર, ગુરુ રામદાસે પોતાનું અસ્તિત્વ પ્રગટ કર્યું.
ગુરુ રામદાસથી, ગુરુ અર્જન દેવ, જેમણે રામ-નામમાં એકને સમાઈ લીધું, તમામ દોષો અને સ્થાવર એકનો જન્મ થયો.
પછી ગુરુ હરગોવિંદ આવ્યા જે બધા કારણોના કારણ છે એટલે કે ગોવિંદ કોણ છે, ભગવાન પોતે.