एकः ओअङ्करः आदिशक्तिः दिव्यगुरुप्रसादेन साक्षात्कृतः
घातकं विषं अमृतं च उभौ सागरात् मथितौ।
विषं गृहीत्वा एकः म्रियते अपरं तु गृहीत्वा (अमृतम्) मनुष्यः अमरः भवति।
सर्पमुखे विषं निवसति नीलजया (सर्पभक्षक) उत्सर्जितं रत्नं च जीवनदायी अमृतं ज्ञायते ।
काकस्य काकं अप्रियं तु निशाचरस्य शब्दः सर्वेषां प्रियः।
दुष्टवक्ता न रोचते किन्तु मधुरजिह्वा सर्वत्र प्रशंसति।
दुष्टाः सत्पुरुषाः एकस्मिन् लोके वसन्ति किन्तु तेषां परोपकारविकृतकर्मगुणैः विशिष्टाः भवन्ति ।
अस्माभिः अत्र पुण्यदोषाणां स्थितिः प्रकाशिता।
सूर्यप्रकाशेन सर्वे लोकत्रयं दृश्यन्ते किन्तु अन्धौ उलूकौ सूर्यं द्रष्टुं न शक्नुवन्ति।
स्त्री रक्ता शेल्ड्रेकः सूर्यं प्रेम करोति, प्रियं मिलित्वा ते परस्परं प्रेमकथां कथयन्ति शृण्वन्ति च।
अन्येषां सर्वेषां पक्षिणां कृते रात्रौ कृष्णा (ते च निद्रां कुर्वन्ति) परन्तु रक्तवर्णीयस्य शेल्ड्रेकस्य मनः तस्मिन् अन्धकारे विश्रामं न करोति (तस्य मनः सूर्येण सह नित्यं अनुकूलं भवति)।
जले छायादर्शनापि पतिं परिजानाति मेधावी ।
किन्तु मूर्खसिंहः कूपे स्वछायाम् अवलोक्य तस्मिन् प्लवति म्रियते ततः स्वनेत्रे दोषं ददाति।
उपर्युक्तवर्णनस्य आयातं शोधकः आविष्करोति परन्तु विवादकः भ्रष्टः भवति
तथा च गजस्य मादातः गोदुग्धं प्राप्तुं अपेक्षते (यत् वस्तुतः असम्भवम्)।
सयानमासे वनानि हरितानि गच्छन्ति किन्तु अक्क् इति वालुकीयप्रदेशस्य वन्यवनस्पतिः, /avail इति उष्ट्रकण्टकं च शुष्कं भवति।
चैत्रमासे वनस्पतिः प्रफुल्लिता भवति परन्तु पत्ररहितः कार्टः (एकः वन्यकेपरः) सर्वथा अप्रेरितः एव तिष्ठति ।
सर्वे वृक्षाः फलपूर्णाः भवन्ति किन्तु क्षौमकर्पासवृक्षः फलहीनः एव तिष्ठति।
चन्दनकाष्ठेन समग्रं वनस्पतिः सुगन्धिता भवति परन्तु वेणुः तस्य कोऽपि प्रभावं न प्राप्नोति, सः रुदन् निःश्वसन् च गच्छति।
समुद्रे स्थितोऽपि शङ्खः शून्यः तिष्ठति, फूत्कृतः कटुः रोदिति च ।
गङ्गातीरे ध्यायमानोऽपि क्रेनः भिक्षुकः मत्स्यान् उद्धृत्य खादति इव।
सद्सङ्गतिः विरहः व्यक्तिस्य कृते पाशं आनयति।
एकस्य सद्मनः जगति सर्वान् उत्तमान् विन्दति। सज्जनः सर्वान् सौम्यान् पश्यति।
यदि स्वयं दुष्टः, तस्य कृते सर्वं जगत् दुष्टं सर्वं दुष्टं च तस्य कारणात्। भगवान् कृष्णः साहाय्यं कृतवान्
पिण्डेस् यतः तेषु भक्तिभावना नैतिकता च प्रचुरा आसीत्।
कौरयस्य हृदये वैरं आसीत्, ते सर्वदा वस्तुनां कृष्णपक्षं गणयन्ति स्म।
द्वौ राजपुत्रौ सत् दुष्टं च अन्वेष्टुं निर्गतवन्तौ परन्तु तेषां मतं भिन्नम् आसीत् ।
न कश्चित् युधिष्ठरस्य दुष्टः आसीत् दुर्योधनः सत्पुरुषं न प्राप्नोत्।
यत् किमपि (मधुरं कटुं वा) घटे अस्ति तत् ज्ञायते यदा तत् टोंटीद्वारा बहिः आगच्छति।
सूर्यकुटुम्बे जातः सः (धर्मनराजः) न्यायवितरकस्य पीठं अलङ्कृतवान्।
एक एव तु सृष्टिः तं नामद्वयेन जानाति-धर्मराजः यमश्च।
धर्मराजरूपं तु पुण्यं धर्मात्मां तु दुष्टं पापं यमत्वेन पश्यन्ति जनाः।
सः अपि दुष्टं मर्दयति परन्तु धार्मिकं मधुरं वदति।
शत्रुः तं वैरेण पश्यति, मित्राणि च तं प्रेम्णः इति जानन्ति।
पापं पुण्यं च वरं शापं च स्वर्गं नरकं च स्वभावानुसारं (प्रेमवैरस्य) ज्ञायते साक्षात्कृतं च।
दर्पणः तस्य पुरतः वस्तुनः अनुसारं छायां प्रतिबिम्बयति ।
(वन्नु=रंग। रोण्डा=रोदते। सेरेखाई=उत्कृष्ट)
स्वच्छदर्पणे सर्वे तस्य सम्यक् आकारं पश्यन्ति।
गोरा वर्णः गोरा कृष्णः च विशेषतया कृष्णः तस्मिन् प्रतिबिम्बितः भवति।
हसन् मुखं हसन्तं रोदनं च तस्मिन् रोदनं इव विन्दति ।
भिन्नवेषधारिणः षड्दर्शनानां अनुयायिनः तस्मिन् पश्यन्ति, परन्तु दर्पणः तेषां सर्वेषां विरक्तः एव तिष्ठति ।
द्वन्द्वभावः दुष्टबुद्धिः या वैरविरोधक्रोधस्य परं नाम।
गुरुप्रज्ञायाः पुण्यानुयायिनः सदा शुद्धाः समतावादीः एव तिष्ठन्ति।
अन्यथा शुभाशुभयोः अन्यः भेदः नास्ति ।
एकदा पुत्रः सायंकाले अस्तं गच्छति तदा कृष्णरात्रौ तारा स्फुरन्ति।
धनिनः स्वगृहे एव निद्रां कुर्वन्ति परन्तु चोराः चोरीं कर्तुं परिभ्रमन्ति।
कतिपये रक्षकाः जागृताः भूत्वा अन्येषां सचेतनाय उद्घोषं कुर्वन्ति ।
ते जागरिताः प्रहरणाः सुप्तान् जनान् जागृतयन्ति, एवं चोरान्, आवारान् च गृह्णन्ति।
जागृताः स्वगृहं रक्षन्ति गृहं तु सुप्तानां गच्छन्तीनां लुण्ठितम्।
धनिनः चोरान् (अधिकारिणः) समर्प्य, सुखेन गृहं प्रत्यागच्छन्ति परन्तु तेषां कण्ठात् गृहीताः चोराः खोखलाः ताडिताः भवन्ति।
अशुभं पुण्यं च तौ लोके कर्मणौ |
वसन्तऋतौ आम्राः प्रफुल्लिताः अक्क् वालुकाप्रदेशस्य कटुवन्यवनस्पतिः अपि पुष्पपूर्णः भवति ।
अक्कस्य फली आम्रं जनयितुं न शक्नोति, निष्फलः अक् आम्रवृक्षे वर्धयितुं न शक्नोति।
आमवृक्षे उपविष्टः नाइटिङ्गलः कृष्णः अस्ति, अक्कस्य स्थूलः एकः वा हरितः वा बिन्दुयुक्तः भवति।
मनः पक्षी अस्ति तथा च भिन्नसङ्गतिफलभेदात् तस्य वृक्षस्य फलं प्राप्नोति यस्य उपरि उपविष्टुं रोचते।
मनः पवित्रसङ्घस्य गुरुप्रज्ञायाः च भीतः भवति परन्तु दुष्टसङ्गतिः दुष्टबुद्धिः च न बिभेति अर्थात् सुसङ्गतिं गन्तुम् न इच्छति दुष्टसङ्गमे रुचिं लभते।
ईश्वरः साधूनां प्रति प्रेम्णः पतितानां मुक्तिदाता च कथ्यते।
सः बहवः पतिताः पेपोल् उद्धारितवान् अस्ति तथा च सः एव पारयति यः तेन स्वीकृतः अस्ति।
यदि प्फिताना (स्त्री राक्षस) अपि मुक्ता अभवत् तर्हि तस्य अर्थः न भवति यत् कस्यचित् विषं दत्तुं सत्कर्म अस्ति।
गरीका (वेश्या) मुक्ता अभवत् किन्तु परगृहं प्रविश्य क्लेशं न आमन्त्रयेत्।
यतः वाल्म्लिचिः आशीर्वादं प्राप्तवान् तस्मात् राजमार्गस्य चोरीमार्गं न स्वीकुर्यात् ।
एकः पक्षिग्राहकः अपि मुक्तः इति उच्यते, परन्तु अस्माभिः जालप्रयोगेन परपादं न ग्रहीतव्यम् ।
यदि साधना कसाईः (विश्वसमुद्रं) पारं गतः तर्हि अस्माभिः अन्येषां वधेन आत्मनः हानिः न कर्तव्यः।
जहाजः लोहं सुवर्णं च पारयति परन्तु तदपि तेषां रूपाणि वर्णाः च समानाः न सन्ति।
वस्तुतः एतादृशीषु आशासु जीवनं दुष्टजीवनशैली अस्ति ।
तालात् पतनं जीवित्वा तस्मात् पतितुं वृक्षम् आरोहेत् इति न भवति ।
निर्जनस्थानेषु मार्गेषु च न हतः अपि निर्जनस्थानेषु गमनं न सुरक्षितम् ।
सङ्केन दष्टः अपि जीवितुं शक्नोति तदापि सङ्के ग्रहणं अन्ते हानिकारकं भविष्यति।
नदीप्रवाहेन प्रक्षालितः भवति यदि कश्चित् तस्मात् एकः एव निर्गच्छति, तदा अपि त्राणं विना नदीप्रवेशे मज्जनस्य सम्भावना अधिका भवति।
ईश्वरः पतितानां मुक्तिदाता इति सर्वप्रवृत्तिजनाः सम्यक् जानन्ति।
गुरुस्य (गुर्मतस्य) उपदेशः प्रेम्णः भक्तिः अस्ति तथा च दुष्टबुद्धियुक्ताः जनाः भगवतः प्राङ्गणे आश्रयं न प्राप्नुवन्ति।
जीवने कृतानि कर्माणि एव अन्ते सहचराः।
यथा लशुनकस्तूरीयोः गन्धः भिन्नः, तथैव सुवर्णलोहयोः अपि न समानः ।
काचस्फटिकः हीरकस्य समः नास्ति तथा च इक्षुः खोखला वेणुः च न समानाः।
रक्तं कृष्णं च बीजं (राता) रत्नसमं न भवति, काचः च पन्नामूल्येन विक्रेतुं न शक्नोति।
दुष्टबुद्धिः भंवरः किन्तु गुरुस्य (गुर्मात्) प्रज्ञा सत्कर्मणां पोतः पारं गृह्णाति।
दुष्टः सदा निन्दितः सत्पुरुषः सर्वैः ताडितः भवति।
गुरमुखैः सत्यं प्रकटं भवति एवं एकेन सर्वैः ज्ञायते, मनमुखेषु तु तदेव सत्यं निपीड्य निगूढं भवति।
भग्नघटवत् तस्य निष्प्रयोजनम्।
बहवः पुरुषाः बाहून् सज्जीकृत्य विक्रीय बहवः कवचशुद्धिं कुर्वन्ति।
युद्धे बाहू व्रणं कुर्वन्ति, कवचाः च रक्षन्ति यथा उभयोः सेनायोः योद्धाः पुनः पुनः संघर्षं कुर्वन्ति ।
अनावृताः क्षतिग्रस्ताः कवचधारिणः तु सुष्ठु अक्षुण्णाः तिष्ठन्ति।
धनुर्निर्मातारः अपि स्वस्य धनुषविशेषेषु गर्वं अनुभवन्ति ।
द्वे प्रकारे सङ्गतिः, एकः साधुः अपरः दुष्टानां च तत्र लोके सन्ति, तेषां मिलित्वा भिन्नाः परिणामाः उत्पाद्यन्ते।
अत एव, व्यक्तिः स्वस्य शुभ-अशुभ-आचरणात् स्वस्य भोगेषु वा दुःखेषु वा लीनः तिष्ठति।
शुभाशुभौ च क्रमशः यशः बदनामी च लभते।
सत्यं सन्तोषं करुणा धर्मं धनादि श्रेष्ठं पवित्रसङ्घे प्राप्यते।
दुष्टैः सह संसर्गः कामक्रोधः लोभः मोहः अहङ्कारः च वर्धते।
शुभाशुभं वा शुभाशुभं वा शुभाशुभं वा नाम क्रमशः ।
तृणतैलपिण्डाभक्षणेन गौः क्षीरं ददाति वत्सप्रसवेन च यूथं वर्धते ।
क्षीरं पिबन् सर्पः विषं वमनं करोति स्वसन्ततिं च खादति।
साधु-दुष्टैः सह नाना-संयोगः पाप-मेरित्, शोक-सुखानि च जनयति।
पूरणं, परोपकारं दुष्टप्रवृत्तिं वा प्रवर्तयति।
सर्ववृक्षेभ्यः गन्धं दत्त्वा चन्दनवृक्षः सुगन्धं करोति ।
वेणुघर्षणेन (अन्यतः) वेणुः एव दग्धः भूत्वा सर्वं कुटुम्बं (वेणुनां) दहति।
बटेरः न केवलं गृह्यन्ते अपितु समग्रं कुटुम्बं फसयति।
पर्वतेषु प्राप्यमाणाः अष्टधातुः दार्शनिकस्य शिलाया सुवर्णरूपेण परिणमति ।
वेश्यागताः जनाः संक्रामकरोगातिरिक्तं पापं अर्जयन्ति।
रोगग्रस्ताः वैद्यस्य समीपम् आगच्छन्ति, सः औषधं दत्त्वा तेषां चिकित्सां करोति।
पालितसङ्घस्य स्वभावात् शुभाशुभं वा भवति ।
उन्मत्तस्य स्वभावः सौम्यः अस्ति; तापं वहति परन्तु अन्येषां द्रुतवर्णेन रञ्जयति।
इक्षुः प्रथमं मर्दने मर्दयित्वा ततः कड़ाहीयां अग्निना स्थाप्यते यत्र बेकिंग सोडा स्थापिते सति तस्य माधुर्यं अधिकं वर्धते
कोलोसिन्थः अमृतेन सिञ्चितः अपि तस्य कटुतां न पातयति।
आर्यः हृदि दोषान् न गृह्णाति दुष्टकर्तुः हितं करोति च ।
अशुभकर्त्ता तु हृदि गुणान् न गृह्णाति, परोपकारस्य दुष्कृतं करोति।
यत् रोपयति तत् लभते।
यथा जलपाषाणयोः स्वभावानुसारेण शुभाशुभानि वा ।
उदात्तहृदयं न वैरं वहति, प्रेम च दुष्टहृदये न तिष्ठति।
आर्यः कदापि शुभं न विस्मरति दुष्टः तु वैरं न विस्मरति।
उभौ fmd अन्ते स्वकामाः अपूर्णाः यतः दुष्टः अद्यापि दुष्टं कर्तुम् इच्छति तथा च आर्यः उपकारं प्रसारयन् गन्तुं इच्छति।
आर्यः दुष्टं कर्तुं न शक्नोति कुलीनः तु दुष्टे आर्यत्वं न अपेक्षितव्यम्।
एतत् शतशः जनानां प्रज्ञायाः सारं तदनुसारं मया परितः प्रचलिताः विचाराः व्याख्याताः।
परोपकारः (कदाचित्) दुष्टरूपेण प्रतिदत्तः भवेत्।
श्रूयमाणानां कथानां आधारेण मया वर्तमानस्य स्थितिः वर्णिता ।
एकः दुष्टः आर्यः च यात्रां कृतवान्। आर्यस्य रोटिका आसीत् दुष्टस्य च सह जलम् आसीत्।
आर्यस्वभावः सत्पुरुषो भक्षणार्थं रोटिकां विन्यस्यत् ।
दुष्टचित्ता तस्य दुष्टतां कृतवान् (तस्य रोटिकां च खादितवान्) तुत् तस्मै जलं न अर्पयति स्म।
आर्यः स्वस्य कुलीनतायाः फलं प्राप्तवान् (मुक्तः च अभवत्) परन्तु दुष्टेन एतां जीवनस्य रात्रौ रोदनं विलपन् च व्यतीतव्यम् आसीत्।
सः सर्वज्ञः सत्यः तस्य न्यायः अपि सत्यः।
अहं प्रजापतिः तस्य सृष्टेः च बलिदानः अस्मि (यतो हि एकस्य भगवतः पुत्रयोः प्रकृतयः भिन्नाः सन्ति)।
दुष्टाः आर्याः च अस्मिन् लोके विद्यन्ते यश्च अत्र आगतः, तस्य एकस्मिन् दिने मृत्यवे भवति।
रावणरामादयः वीराश्च युद्धहेतुकाः कर्तृकाः च अभवन् ।
महायुगं नियन्त्रयन् अर्थात् कालं जित्वा रावणः हृदये दुष्टतां स्वीकृतवान् (सीतां च अपहृतवान्)।
रामः निर्मलः आसीत्, तस्य धर्मस्य (दायित्वस्य) कारणात् शिलाः अपि समुद्रे प्लवन्ति स्म ।
दुष्टतायाः कारणात् रावणः परपत्न्याहरणस्य कलङ्केन गतः (हतः)।
रामायणः (रामकथा) नित्यं दृढः (जनमनसि) यः (तस्मिन्) आश्रयं याचते सः (विश्वसमुद्रं) पारं गच्छति।
धर्माधीना जनाः जगति वैभवं अर्जयन्ति, दुष्टसाहसिकाः च कुख्यातिं प्राप्नुवन्ति।
स्वर्णलङ्का भव्यदुर्गः आसीत्, तस्य परितः समुद्रः विशालः खातः इव आसीत् ।
रावणस्य एकलक्षपुत्राः, एकचतुर्थांशलक्षपौत्राः, कुम्भकरणमहिरावरी इत्यादयः भ्रातरः च आसन् ।
वायुः तस्य प्रासादान् झाडूं करोति स्म यदा तु इन्द्रः वर्षाणां माध्यमेन तस्य कृते जलं वहति स्म।
अग्निः तस्य पाककर्त्ता सूर्यश्चन्द्रश्च दीपदाहकाः |
तस्य अश्व-गज-रथ-पदाति-सैन्यस्य विशालः सेना यस्मिन् अनेके खुहन्ताः (अकेउहौट्, एकः अक्षौहानी २१८७० गजाः, २१८७० रथाः, ६५६१० अश्वाः, १०९३५० पादसैनिकाः च मिश्रितबलत्वेन प्रसिद्धः अस्ति) तादृशी आसीत् यस्य शक्तिः भव्यता च ई न भवितुम् अर्हति
सः (रवणः) महादेवस्य (शिवस्य) सेवां कृतवान् आसीत्, अतः सर्वे देवाः राक्षसाः च तस्य आश्रये आसन् ।
परन्तु दुष्टबुद्धिकर्मणा तस्य बदनामी अर्जितवती।
केनचित्कारणात् भगवन् सर्वकारणानां कारणं रामचन्द्ररूपम् ।
सौतेयमातुः आदेशं स्वीकृत्य प्रव्रजितः स महात्ममार्जितः ।
दरिद्राणां प्रति दयालुः अभिमानिनां विनाशकः च रामः पर्स'उ रामस्य शक्तिं गौरवं च मेटयति स्म।
वार्नस्य सेवां कुर्वन् लक्ष्मणः सर्वरागस्य वशकः यतिः अभवत् तथा च सतिः सर्वैः गुणैः सह अपि सिट्सः अभवत्, रामस्य प्रति सर्वथा भक्तः भूत्वा तस्य सेवां कृतवान्।
राम-राज्यं सद्राज्यं स्थापयित्वा कथारूपेण रामायणः दूरं प्रसृतः।
रामः सम्पूर्णं जगत् मुक्तं कृतवान् आसीत्। तेषां कृते मृत्युः सत्यं ये पवित्रसङ्घम् आगत्य जीवनप्रतिबद्धतां पूर्णं कृतवन्तः।
परोपकारः गुरुस्य सम्यक् उपदेशः अस्ति।