هڪ اونڪر، بنيادي توانائي، خدا جي فضل جي ذريعي محسوس ڪيو
وار 8
رب جي هڪ لفظ (حڪم) سڄي فطرت کي ڪائنات جي صورت ۾ قائم ۽ ڦهلائي ڇڏيو.
پنجن عنصرن کي مستند بڻائي (هن) زندگيءَ جي چئن مادن (انڊا، جنين، پسڻ، ٻوٽي) جي ڪم کي باقاعده ڪيو.
زمين جي وسعت ۽ آسمان جي وسعت کي ڪيئن ٻڌائجي؟
هوا ڪيتري وسيع آهي ۽ پاڻي جو وزن ڪيترو آهي؟
باهه جو ماس ڪيترو تيز هوندو آهي، اندازو نٿو لڳائي سگهجي. ان رب جا ذخيرا ڳڻيا ۽ ڳڻي نٿا سگهجن.
جڏهن هن جي مخلوق کي شمار نه ٿو ڪري سگهجي ته ڪيئن معلوم ٿئي ته خالق ڪيترو عظيم آهي.
پاڻيءَ جي ڌرتي ۽ پاڙي واري دنيا چوويهه لک نسلن سان ڀريل آهي.
هر نسل ۾ بيشمار جاندار آهن.
هو بيشمار ڪائنات پيدا ڪري انهن کي روزي ڏيندو آهي.
هر ذري ۾ جيڪو رب پاڻ کي وڌايو آهي.
هر مخلوق جي پيشانيءَ تي سندس حساب لکيل آهي. صرف اهو خالق سڀني حسابن ۽ حسابن کان ٻاهر آهي.
ڪير سندس عظمت تي غور ڪري سگهي ٿو؟
سچائي، سڪون، شفقت، ڌرم، معنيٰ (تصور جي) ۽ ان جي وڌيڪ تشريح ڪيترو عظيم آهي؟
حوس، ڪاوڙ، لالچ ۽ لالچ جي وسعت ڪيتري آهي؟
سياح ڪيترن ئي قسمن جا آهن ۽ ڪيترا روپ ۽ انهن جا رنگ آهن؟
شعور ڪيترو وڏو آهي ۽ لفظ جي وسعت ڪيتري آهي؟
ذائقي جا ڦڙا ڪيترا آهن ۽ مختلف خوشبوئن جو ڪهڙو ڪم آهي؟
کاڌي جي لذت ۽ غير خوردني بابت ڪجهه به نه ٿو چئي سگهجي.
سندس وسعت لامحدود ۽ بيان کان ٻاهر آهي.
ڏک ۽ خوشي، خوشي ۽ غم جو دائرو ڇا آهي؟
سچ ڪيئن بيان ڪجي ۽ ڪوڙن جي ڳڻپ ڪيئن ڪجي؟
موسمن کي مهينن، ڏينهن ۽ راتن ۾ ورهائڻ هڪ حيرت انگيز خيال آهي.
اميدون ۽ تمناون ڪيڏيون وڏيون آهن ۽ ننڊ ۽ بک جو دائرو ڪيترو آهي؟
محبت، خوف، امن، سڪون، پرهيزگاري ۽ بڇڙائي جي باري ۾ ڇا چئي سگهجي ٿو؟
اهي سڀئي لامحدود آهن ۽ انهن جي باري ۾ ڪو به ڄاڻي نٿو سگهي.
ملڻ (سنجوگ) ۽ جدائي (وجوگ) جي دائري جي باري ۾ ڪيئن سوچيو، ڇو ته ملڻ ۽ جدائي مخلوق جي وچ ۾ هڪ مسلسل عمل جو حصو آهي.
کلڻ ڇا آهي ۽ روئڻ ۽ روئڻ جي ڪهڙي حد آهي؟
ڪيئن ٻڌايان indulgence ۽ انڪار جي دائري ۾؟
نيڪي، گناهه ۽ آزاديءَ جا دروازا ڪيئن بيان ڪجي.
فطرت ناقابل بيان آهي ڇاڪاڻ ته ان ۾ هڪ لکن ۽ ڪروڙن تائين پکڙيل آهي.
انهيءَ (عظيم) عطاءَ جو اندازو نه ٿو لڳائي سگهجي ۽ سندس وسعت بابت ڪجهه به نه ٻڌايو وڃي.
هن جي ناقابل بيان ڪهاڻي، سڀني بنيادن کان ٻاهر هميشه غير واضح آهي.
چوويهه لک جنمن مان، انسان جي زندگي نادر آهي.
هي انسان چئن ورهن ۽ مذهبن ۾ ورهائجي ويو ۽ هندو ۽ مسلمانن ۾ به ورهائجي ويو.
نر ۽ مادي ڪيترا آهن ڳڻائي نٿو سگهجي.
هيءَ دنيا مايا جو فريب آهي، جنهن پنهنجي خوبين سان برهما، ويسان ۽ مهيسا کي به پيدا ڪيو آهي.
هندو ويد پڙهن ٿا ۽ مسلمان ڪعبي، پر رب هڪ آهي، جڏهن ته هن تائين پهچڻ جا ٻه رستا ٺاهيا ويا آهن.
سيوا سکتي يعني مايا مان، يوگا ۽ ڀوگا (لذت) جا وهم پيدا ڪيا ويا آهن.
ساد ۽ بدڪارن جي صحبت جي مطابق سٺو يا خراب نتيجو حاصل ڪري ٿو.
هندومت چئن ورهن، ڇهن فلسفن، شاسترن، بيداس ۽ پراڻن جي تشريح ڪئي.
ماڻهو ديوتائن ۽ ديوتائن جي پوڄا ڪن ٿا ۽ مقدس هنڌ جي زيارت ڪن ٿا.
هندو ڌرم ۾ گانڌ، گنڌار، پريون، اندرا، اندراسن، اندرا جو تخت بيان ڪيل آهن.
اُن ۾ يتِي، سَتِي، قناعت وارا ماڻهو، سِڌا، ناٿ ۽ خدا جا اوتار شامل آهن.
ان ۾ تلاوت، تپسيا، مسلسل، جليل نذرانا، روزا، دوائون، نه ڪرڻ ۽ عبادات ذريعي عبادت جا طريقا آهن.
وارن جي ناٽ، مقدس ڌاڳو، مالا، پيشانيءَ تي (چنڊي) جو نشان، ابن ڏاڏن جون آخري رسمون، ديوتائن جون رسمون (پڻ) ان ۾ لکيل آهن.
نيڪ خيرات جي تعليم - ڏيڻ ان ۾ بار بار ورجايو ويندو آهي.
هن دين (اسلام) ۾ پيرن، نبين، اولياءَ، بزرگن، قطبن ۽ ولي اللهن کي مشهور ڪيو آهي.
ان ۾ لکين شيخ، مشائخ ۽ درويش بيان ٿيل آهن.
لکين مطلبي ماڻهو، شهيد، فقير ۽ بي پرواهه ماڻهو آهن.
ان ۾ لکين سنڌي رخن، علما ۽ مولانا (سڀني مذهبي فرقن) موجود آهن.
ڪيترائي اهڙا به آهن جيڪي مسلمانن جي ضابطه اخلاق (شريعت) جي تشريح ڪن ٿا ۽ ڪيترائي اهڙا به آهن، جيڪي روحاني تزڪيه جي طريقن، طريقن جي بنياد تي بحث ڪن ٿا.
علم جي آخري منزل تي پهچي بيشمار ماڻهو مشهور ٿي ويا آهن، مرفدي ۽ سندس رضا الاهي ۾ ڪيترائي حقيت، سچائيءَ ۾ ضم ٿي ويا آهن.
هزارين بزرگ پيدا ٿيا ۽ فنا ٿيا.
سرسوات گوترا جا ڪيترائي برهمڻ، پادرين ۽ لگيت (هڪ سؤٽ هندستاني فرقو) موجود آهن.
ڪيترائي گور، ڪنوجي برهمڻ آهن جيڪي زيارت جي مرڪزن ۾ رهن ٿا.
لکين ماڻهو سنودي، پانڊي، پنڊت ۽ ويد سڏجن ٿا.
ڪيترائي لک نجومي آهن ۽ ڪيترائي ماڻهو ويد ۽ ويدڪ علم جا ڄاڻو آهن.
لکين ماڻهو برهمڻن، ڀٽن ۽ شاعرن جي نالن سان سڃاتا وڃن ٿا.
عيوضي بنجي ڪيترائي ماڻهو جاسوسي جو ڪم ڪن ٿا ته بهک گهرن ۽ کائين.
ڪيترائي اهڙا آهن جيڪي سٺي ۽ خراب شگون جي اڳڪٿي ڪن ٿا ۽ اهڙي طرح پنهنجي روزي ڪمائين ٿا.
ڪيترائي کھتري (پنجاب ۾ کھتري) ٻارھن ۽ گھڻا ٻاويھن قبيلن سان تعلق رکن ٿا.
انھن مان گھڻن کي پاواڌ، پاچاھيا، ڦليان، کوکھارين سڏيندا آھن.
ڪيترائي چوراٽيءَ وارا آهن ۽ ڪيترائي سيرين ٿي گذريا آهن.
اوتار (خدا جي) جي روپ ۾ ڪيترائي عالمگير بادشاهن هئا.
ڪيترائي سج ۽ چنڊ خاندانن سان تعلق رکندڙ طور سڃاتل آهن.
ڪيترا ئي مذهبي ماڻهو مذهب جو ديوتا ۽ ڌرم تي سوچيندڙ ۽ پوءِ ڪيترن کي ڪنهن جي پرواهه نه رهي آهي.
حقيقي خيانت اُهو آهي، جيڪو خيرات ڏئي، هٿ ڌوئي ۽ خدا کي ياد ڪري.
جن ۾ ويس راجپوت ۽ ٻيا به ڪيترائي سمجهيا ويا آهن.
ڪيترائي، جيئن ته تارا، گور، پوڙ، مالن، هاس، چوهاڻ وغيره ياد آهن.
ڪڇي، راٺوڙ وغيره ڪيترائي راجا ۽ زميندار ٿي گذريا آهن.
باغ، باغيل ۽ ٻيا ڪيترائي طاقتور بنڊل اڳ ۾ موجود آهن.
ڪيترائي ڀٽ هئا، جيڪي وڏيرن جي درٻار ۾ ويٺل هئا.
بھادريءَ سان واسطو رکندڙ ڪيترن ئي باصلاحيت شخصيتن کي ملڪ توڙي پرڏيهه ۾ مڃتا ملي.
پر اهي سڀئي پنهنجي انا ۾ فنا ٿي ويا، جنهن کي هو ڊاهي نه سگهيا.
ڪيترائي سَدَ ۽ ڪيترائي ڪيٿَ، ڪتابَ جا مالڪ.
ڪيترائي واپاري ۽ ٻيا ڪيترائي جين سونار.
هن دنيا ۾ لکين جاٽ آهن ۽ ڪروڙين ڪليڪو پرنٽر آهن.
ڪيترائي ٽامي جا ڪم ڪندڙ آھن ۽ ڪيترائي لوھ ٺاھيندڙ سمجھيا ويندا آھن.
ڪيترائي تيل وارا آھن ۽ ڪيترائي حلوا مارڪيٽ ۾ موجود آھن.
ڪيترائي قاصد، ڪيترائي حجام ۽ ڪيترائي ڪاروبار ڪندڙ.
حقيقت ۾، سڀني چئن ورهن ۾، ڪيتريون ئي ذاتيون ۽ ذيلي ذاتون آهن.
ڪيترائي گهر وارا آهن ۽ لکين ماڻهو لاتعلق زندگي گذاري رهيا آهن.
ڪيترائي يوگيسورس (عظيم يوگيس) آهن ۽ ڪيترائي سنياسي آهن.
سنياسي ان وقت جا نالا آهن ۽ يوگي ٻارهن فرقن ۾ ورهايل آهن.
ڪيترا ته اعليٰ درجي جا پرهيزگار آهن (پرمهن) ۽ ڪيترائي جهنگن ۾ رهن ٿا.
ڪيترائي ھٿن ۾ لٺيون رکندا آھن ۽ ڪيترائي مجبور جين آھن.
ڇهه شاستر آهن، ڇهه انهن جا استاد ۽ ڇهه انهن جا گس، نظم ۽ تعليم.
ڇھ موسمون ۽ ٻارھن مھينا آھن پر ٻارھن زڪوات مان ھر ھڪ ۾ گھمڻ سان سج ھڪڙو ئي آھي.
گرون جو گرو، سچو گرو (خدا) اڻ کٽ آهي).
ڪيترائي ساڌو اتي آھن جيڪي مقدس جماعت ۾ ھلندا آھن ۽ مھربان آھن.
ڪروڙين اولياءَ اهڙا آهن جيڪي پنهنجي عقيدت جا خزانا ڀريندا پيا وڃن.
زندگي ۾ ڪيترائي آزاد آهن. انهن کي برهم جي ڄاڻ آهي ۽ برهم تي غور ڪن ٿا.
ڪيترائي برابري وارا آهن ۽ ٻيا ڪيترائي بي داغ، صاف ۽ بي مثال رب جا پيروڪار آهن.
ڪيترائي تجزياتي حڪمت سان گڏ آهن. ڪيترائي جسم گھٽ آھن جيتوڻيڪ انھن وٽ جسم آھن يعني اھي جسم جي خواهشن کان مٿاھين آھن.
اهي پاڻ کي محبت جي عقيدت ۾ هلن ٿا ۽ پنهنجي گاڏي کي چوڌاري گهمڻ لاءِ سامان ۽ لاتعلق بڻائين ٿا.
نفس مان انا کي ختم ڪري، گرومخن کي وڏي لذت جو ميوو ملي ٿو.
هن دنيا ۾ بيشمار بدڪار، چور، خراب ڪردار ۽ جوا آهن.
ڪيترائي شاهراه چور آهن. بدمعاش، بدمعاش ۽ سوچ کان خالي.
ڪيترائي ناشڪر، مرتد ۽ خراب اخلاق آهن.
پنهنجن آقائن جا قاتل، بي وفا، پنهنجي نمڪ سان سچا ۽ بيوقوف به آهن.
ڪيتريون ئي بڇڙاين ۾ رڌل آهن، انهن جي لوڻ، شرابي ۽ بدڪارن کي ڪوڙو آهي.
ڪيترائي ثالث بڻجي ڪري دشمني وڌائين ٿا ۽ ڪيترائي رڳو ڪوڙ ڳالهائيندڙ آهن.
انهن جي سچي گرو جي اڳيان هٿيار ڦٽا ڪرڻ کان سواءِ، سڀ ٿلهي کان پوِءَ تائين ڊوڙندا (۽ ڪجهه به نه ملندو).
ڪيترائي عيسائي، سني ۽ موسى جا پيروڪار آهن. ڪيترائي رافضي ۽ مشائخ آهن
(جيڪي قيامت جي ڏينهن کي نٿا مڃين).
لکين فرنگي (يورپي)، آرميني، روميس ۽ ٻيا ويڙهاڪ دشمن سان وڙهندڙ آهن.
دنيا ۾ ڪيترائي سيدن ۽ ترڪن جي نالن سان سڃاتا وڃن ٿا.
ڪيترائي مغل، پٺاڻ، حبشي ۽ ڪلمڪ (سليمان جا پيروڪار) آهن.
ڪيترائي ايمانداري جي زندگي گذاريندا آهن ۽ ڪيترائي بي ايماني سان زندگي گذاريندا آهن.
تنهن هوندي به، نيڪي ۽ برائي لڪائي نه ٿي سگهي
ڪيترائي خيرات ڏيندڙ، ڪيترائي فقير ۽ ڪيترائي طبيب ۽ مريض.
ڪيترائي روحاني سڪون جي حالت ۾ (محبوب سان) وابسته آهن ۽ ڪيترائي ٽنگ جدا ٿي جدائي جي دردن مان گذري رهيا آهن.
ڪيترائي بک وگهي مري رهيا آهن جڏهن ته ڪيترائي اهڙا آهن جيڪي پنهنجي بادشاهت جو مزو ماڻي رهيا آهن.
ڪيترائي خوشيءَ ۾ ڳائي رهيا آهن ۽ ڪيترائي روئي رهيا آهن.
دنيا عارضي آهي؛ اهو ڪيترائي ڀيرا ٺاهيو ويو آهي ۽ اڃا به بار بار ٺاهيو ويندو.
ڪيترائي سچي زندگي گذاري رهيا آهن ۽ ڪيترائي ڪوڙا ۽ ڪوڙا آهن.
ڪو به نادر سچو يوگي آهي ۽ اعليٰ حڪم جو يوگي آهي.
ڪيترائي انڌا ۽ ڪيترائي اکين وارا.
ڪيتريون ئي اکيون ننڍيون آهن ۽ ڪيترائي رات جي انڌائي جو شڪار آهن.
ڪيترا ته نڪ نڪتل آهن، ڪيترائي ٻوڙا آهن، ڪيترائي ٻوڙا آهن ۽ ڪيترائي ڪن کان خالي آهن.
ڪيترن کي گدڙ جي بيماري آهي، ۽ ڪيترن جي عضون ۾ ڳوڙها آهن،
ڪيترائي معذور، گنجي، هٿن کان سواءِ ۽ ڪوڙهه جي مرض ۾ مبتلا آهن.
ڪيترائي معذور، اپاهج ۽ ڪڇڻ جي ڪري ڏکيا آهن.
ڪيترائي حوصلا، ڪيترائي گونگا ۽ ڪيترائي چور آهن.
مڪمل گرو کان پري، اهي سڀئي منتقلي جي چڪر ۾ رهندا.
ڪيترائي قسم جا آھن ۽ ڪيترائي سندن وزير آھن.
ڪيترائي سندن ساٿاري آهن، ٻيا درجادار آهن ۽ انهن مان هزارين عظيم ماڻهو آهن.
لکين ڊاڪٽر طب ۾ ماهر آهن ۽ لکين هٿياربند امير آهن.
ڪيترائي نوڪر، گھاس ڪٽڻ وارا، پوليس وارا، مهاوت ۽ سردار آهن.
ميلي جا گل، اُٺ هلائيندڙ، سائيڪا ۽ ڀولڙا اتي آهن.
لکين شاهي گاڏين جا سنڀاليندڙ آفيسر ۽ ڊرائيور آهن.
ڪيترائي لٺ وارا دربان بيٺا ۽ انتظار ڪن ٿا.
ڪيترائي ڪيٽل ڊرم ۽ ڊرم وڄائيندڙ آھن ۽ ڪيترائي ڪلرينٽ تي راند ڪندا آھن.
ڪيتريون ئي طوائفون، ڌاڙيل ۽ قوالي جا ڳائڻا آهن، هڪ خاص قسم جو گيت عام طور تي مسلمانن طرفان خاص موڊ ۾ گروپ ۾ ڳايو ويندو آهي.
ڪيتريون ئي mimics آهن, acrobats ۽ ملين jesters آهن.
ڪيترائي مشعل بردار آھن جيڪي مشعل کي روشن ڪن ٿا.
ڪيترائي فوجي اسٽور جا سنڀاليندڙ آھن ۽ ڪيترائي آفيسر آھن جيڪي آرام سان ھلندڙ لباس پائيندا آھن.
ڪيترائي پاڻي کڻندڙ ۽ ڀاڄي وارا آهن، جيڪي نان، هڪ قسم جي گول، فليٽ روٽي ٺاهيندا آهن.
بيٽل وڪرو ڪندڙ ۽ اسٽور روم جو انچارج پنهنجي شان جي قيمتي شين لاءِ.
ڪيترائي عطر وڪڻڻ وارا آهن ۽ ڪيترائي رنگ ڪندڙ آهن جيڪي رنگن کي استعمال ڪن ٿا ڪيترن ئي ڊزائنن (رنگولين) ٺاهڻ لاء.
ڪيتريون ئي نوڪريون آهن جيڪي ٺيڪي تي ڪم ڪن ٿيون ۽ گهڻا طوائف آهن.
ڪيترائي ذاتي نوڪر آهن، بم اڇلائيندڙ، توپون هلائيندڙ ۽ ڪيترائي جنگي سامان کڻندڙ آهن.
ڪيترائي روينيو آفيسر، سپرنٽينڊنگ آفيسر، پوليس وارا ۽ تخمينو ڪندڙ آھن.
ڪيترائي هاري آهن جيڪي وزن ڪن ٿا ۽ زرعي فصل ۽ ان سان لاڳاپيل ڪمن جو خيال رکن ٿا.
لکين اڪائونٽنٽ، گهرو سيڪريٽري، حلف آفيسر، ناڻي جا وزير ۽ قبائلي ماڻهو آهن جيڪي تير ۽ تير تيار ڪن ٿا.
ڪيترائي ملڪيت جا محافظ بڻجي ملڪ جو انتظام ڪن ٿا.
ڪيترائي اهڙا آهن جن وٽ قيمتي زيورات وغيره جا حساب ڪتاب آهن ۽ اهي چڱيءَ طرح جمع آهن.
گهڻا زيور، سونار ۽ ڪپڙي جا واپاري آهن.
ان کان پوءِ سفر ڪندڙ واپاري، خوشبوءِ ٺاهيندڙ، ٽامي ٺاهيندڙ ۽ روزي وڪڻڻ وارا آهن.
ڪيترائي پرچون ڪندڙ آھن ۽ ڪيترائي بازار ۾ بروکر آھن.
ڪيترائي هٿيار ٺاهيندڙ آهن ۽ ڪيترائي ڪيميائي مواد تي ڪم ڪري رهيا آهن.
ڪيترائي پوتر، ڪاغذ پائونڊر ۽ لوڻ پيدا ڪندڙ آهن.
ڪيترائي درزي، ڌاڙيلن ۽ سون جي تختي وارا آهن.
ڪيترائي اناج پارائيندڙ آھن جيڪي خاص طور تي اناج کي پار ڪرڻ لاءِ ٺاھيل چولي ۾ باھ ٺاھيندا آھن.
ڪيترائي سبزي فروش آھن، ڪيترائي ڪپڙا ٺاھيندڙ آھن، خام لڪ مان ٺهيل وڏيون ٻيڙيون عام طور تي تيل کڻڻ ۽ کڻڻ لاءِ آھن، ۽ شايد وڌيڪ قصاب آھن.
ڪيترائي رانديڪا ۽ بنگلا وڪڻڻ وارا آھن ۽ ڪيترائي چمڙا ڪم ڪندڙ ۽ سبزي پوکيندڙ-سڀ وڪڻڻ وارا آھن.
ڪيترائي رانديڪا ۽ بنگلا وڪڻڻ وارا آھن ۽ ڪيترائي چمڙا ڪم ڪندڙ ۽ سبزي پوکيندڙ-سڀ وڪڻڻ وارا آھن.
لکين ڀنگ پيئندا آهن ۽ ڪيترائي چانور ۽ جَوَ مان شراب ٺاهي رهيا آهن، ۽ حلوائي ڪندڙ به گهڻا آهن.
هن وقت لکين ڍور پالڻ وارا، پاليندڙ ۽ کير پيارڻ وارا ڳڻيا ويندا.
لکن جي تعداد ۾ گندگي جا ڪم ڪندڙ ۽ ٻاھرين نسل جا پريا (چنڊال) آھن.
اهڙيءَ طرح هزارين نالا ۽ جايون آهن، جن کي شمار نٿو ڪري سگهجي.
ملئي گهٽ، وچولي ۽ اعليٰ آهن پر گرومُخ پاڻ کي اوچتو اوچتو سڏي ٿو.
هو پيرن جي مٽي ٿي وڃي ٿو ۽ گروءَ جو شاگرد سندس انا ميٽي ٿو.
مقدس جماعت سان پيار ۽ احترام سان وڃي، اتي خدمت ڪري ٿو.
هو نرميءَ سان ڳالهائيندو آهي، نرميءَ سان ڪم ڪندو آهي ۽ ڪنهن کي ڪجهه ڏئي به ٻين جي ڀلائي ڪندو آهي.
ڪلام ۾ شعور جذب ڪرڻ سان عاجز انسان کي رب جي درٻار ۾ عزت ملي ٿي.
موت کي آخري سچ سمجهي ۽ هوشياريءَ کان اڻڄاڻ ٿي اُميدن ۽ خواهشن کان لاتعلق رهي ٿو.
لذت جو ناقابل تصور ميوو صرف گرومک کي ڏٺو ۽ ملي ٿو.